Goszcz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Goszcz
wieś
Ilustracja
Pałac w Goszczu
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Powiat

oleśnicki

Gmina

Twardogóra

Wysokość

150 m n.p.m.

Liczba ludności (III 2011)

1202[2]

Strefa numeracyjna

71

Kod pocztowy

56-416[3]

Tablice rejestracyjne

DOL

SIMC

0881911

Położenie na mapie gminy Twardogóra
Mapa konturowa gminy Twardogóra, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Goszcz”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Goszcz”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Goszcz”
Położenie na mapie powiatu oleśnickiego
Mapa konturowa powiatu oleśnickiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Goszcz”
Ziemia51°23′46″N 17°28′35″E/51,396111 17,476389[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Herb Goschütz (rysunek z okresu międzywojennego)

Goszcz (niem. Goschütz[4]) (1638-1742 miasto) – wieś w Polsce, położona w województwie dolnośląskim, w powiecie oleśnickim, w gminie Twardogóra[5][6], na wysokości 150 m n.p.m., około 50 km na północny wschód od Wrocławia i około 40 km na południowy zachód od Ostrowa Wielkopolskiego.

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Goszcz. W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa wrocławskiego.

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Niemiecki nauczyciel Heinrich Adamy wywodził nazwę miejscowości od polskiej nazwy „gościniec” lub „gospoda”[7]. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu jako najstarszą nazwę miejscowości wymienia Gosz podając jej znaczenie „Wirtshaus” czyli w języku polskim „Gospoda, gościniec, oberża, karczma”[7]. Nazwa wsi wiązała się prawdopodobnie ze znanym zajazdem lub karczmą przyjmującą gości i została później fonetycznie zgermanizowana na Goschütz[7] tracąc swoje pierwotne znaczenie.

W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Gosche[8][9].

W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie wieś występuje pod polską nazwą Goszcza oraz niemiecką Goschütz[10]. Polską nazwę miejscowości w obecnie obowiązującej formie Goszcz w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa[11].

Integralne części wsi[edytuj | edytuj kod]

Integralne części wsi Goszcz[5][6]
SIMC Nazwa Rodzaj
0881928 Kuźnica Goszczańska przysiółek
0881934 Szczodrak przysiółek
0881940 Troska przysiółek

Historia[edytuj | edytuj kod]

Najstarsze ślady człowieka na terenie dzisiejszego Goszcza pochodzą z neolitu. Dowodem na to są trzy toporki pochodzące z tego okresu znalezione w Goszczu i niedaleko Goszcza.

Pierwsze zapisy o Goszczu jako części dóbr biskupstwa wrocławskiego - pochodzą z bulli papieża Hadriana IV z roku 1156. Dobra goszczańskie były własnością Kościoła do XVI w., następnie stały się dobrami książęcymi. W roku 1686 Goszcz (zwany w tym czasie Gościec) otrzymał nawet prawa miejskie i herb. Był państwem stanowym.

W roku 1945 miejscowość włączono do Polski. Jej dotychczasową ludność wysiedlono do Niemiec.

Jan Jakub Kolski w latach 90. XX wieku kręcił w Goszczu swój film Jańcio Wodnik[12][13].

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[14]:

  • układ ruralistyczny, z XVIII-XIX w.
  • zespół pałacowy, z lat 1749-1755 i 1886-1888:
    • pałac von Reichenbachów (ruina), pierwszy pałac w Goszczu wybudowano w latach 1730-1740 na miejscu XII-wiecznego zamku. Strawił go jednak ogromny pożar w 1749 r. W latach 1749-1755 powstał nowy pałac według projektu śląskiego architekta epoki baroku, Karla Martina Frantza. Całość zespołu dworsko-pałacowego zgrupowano wkoło prostokątnego dziedzińca, którego oś główną stanowił budynek pałacu. Prowadziły do niego trzy bramy wjazdowe. Do stycznia 1945 r. obiekt ten należał do rodziny Reichenbachów, potem zajęły go wojska radzieckie, a następnie oddano go w zarząd miejscowej administracji. W wigilię Bożego Narodzenia 1947 r. wybuchł pożar w pałacu. Pomimo akcji jednostek straży pożarnej pałac doszczętnie spłonął. Pod koniec lat 50. XX w. podjęto podjęto prace mające na celu odbudowę pałacu na ośrodek wczasowo-szkoleniowy pracowników PGR. Prace te (prawdopodobnie ze względu na brak środków finansowych zostały przerwane najpóźniej ok. 1960 r.[15] W kolejnych latach zrujnowany korpus pałacu systematycznie niszczał. W 2020 roku Gmina Twardogóra przygotowała projekt zakładający zabezpieczenie konstrukcyjne murów obiektu w formie trwałej ruiny, konserwację detalu oraz przystosowanie obiektu do zwiedzania poprzez budowę platformy widokowej oraz iluminację zabytku. Wartość projektu realizowanego w latach 2021-2023 to 10 492 284,43 zł z czego 85% (8 918 441,76 zł) to dofinansowanie z Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu, w ramach Funduszy norweskich i EOG 2014-2021[16].
    • dwa budynki łącznikowe
    • dwie oficyny – dawne domy gościnne
    • oficyna mieszkalna
    • stajnia koni wyjazdowych
    • maneż
    • dom ogrodnika
    • budynek bramny, obecnie dom nr 63, z przełomu XVIII/XIX w.
    • dwa domy służby pałacowej, z 1760 r.
    • park[17]
  • kościół ewangelicki, murowany, wzniesiony w latach 1743-1749 - XVIII w. na planie prostokąta z wieżą od zachodu. Opuszczony po roku 1945, znajduje się w złym stanie technicznym.
  • cmentarz ewangelicki, nieczynny, z około połowy XIX w.[18]
    • Mauzoleum rodziny z kartuszem zawierającym herb von Reichenbach w Goszczu[19]
  • kościół parafialny, pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny, barokowy, wzniesiony w roku 1778 w północnej części Goszcza, na miejscu kościoła romańskiego z XIII w. Ołtarz główny i dwa ołtarze boczne wykonane są z polichromowanego drewna w późnym baroku. W ołtarzu głównym znajduje się obraz Ma­donny z Dzieciątkiem. W kruchcie kościoła można podziwiać Pietę z przełomu XVIII i XIX w. W stronie południowej i wschodniej znajdują się witraże

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) liczył 1202 mieszkańców[2]. Jest największą miejscowością gminy Twardogóra.

Galeria[edytuj | edytuj kod]

  • Kościół ewangelicki
    Kościół ewangelicki
  • Kościół Narodzenia Najświętszej Marii Panny
    Kościół Narodzenia Najświętszej Marii Panny
  • Kościół Narodzenia NMP
    Kościół Narodzenia NMP
  • Mauzoleum na cmentarzu ewangelickim
    Mauzoleum na cmentarzu ewangelickim
  • Herb Reichenbach na mauzoleum
    Herb Reichenbach na mauzoleum

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 35334
  2. ↑ a b GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., lipiec 2014, s. 314 [zarchiwizowane 2014-09-28].
  4. ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
  5. ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  6. ↑ a b GUS. Rejestr TERYT
  7. ↑ a b c Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 77, OCLC 456751858 (niem.).
  8. ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online
  9. ↑ H. Markgraf, J. W. Schulte, „Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis”, Breslau 1889
  10. ↑ Knie 1830 ↓, s. 200.
  11. ↑ Józef Lompa, „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, str.21.
  12. ↑ FilmPolski.pl – Jańcio Wodnik. [dostęp 2022-05-25].
  13. ↑ "Jańcio Wodnik" w Goszczu. 2017-06-28. [dostęp 2022-05-25].
  14. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 131. [dostęp 2012-09-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
  15. ↑ Dzieje zespołu i jego właściciele. - Zespół pałacowo-parkowy w Goszczu - Goszcz – Pałace i Parki Środkowego Nadodrza [online], www.palaceiparki.pl [dostęp 2023-03-25].
  16. ↑ Historyczna szansa dla pałacu w Goszczu - Twardogóra - serwis informacyjny miasta i gminy [online], www.twardogora.pl [dostęp 2023-03-25].
  17. ↑ Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas, Dolny Śląsk - przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1977, s. 447.
  18. ↑ Cmentarz ewangelicki w Goszczu polska-org.pl
  19. ↑ Mauzoleum Reichenbachów. polska-org.pl. [dostęp 2023-07-23]. (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Gmina Twardogóra
Miasta
Wsie
Kolonie
Integralne
części wsi

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Goszcz&oldid=73604640”