Gołąbek lśniący
_Fr_126705.jpg)
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
gołąbek lśniący |
| Nazwa systematyczna | |
| Russula nitida (Pers.) Fr. Epicr. syst. mycol. (Upsaliae): 361 (1838) [1836-1838] | |
| Zasięg | |
 Zasięg w Europie | |
_Fr_69493.jpg)
_Fr_69494.jpg)
Gołąbek lśniący (Russula nitida (Pers.) Fr.) – gatunek grzybów należący do rodziny gołąbkowatych (Russulaceae)[1].
Systematyka i nazewnictwo
[edytuj | edytuj kod]Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Russula, Russulaceae, Russulales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy opisał go w 1801 r. Christiaan Hendrik Persoon, nadając mu nazwę Agaricus nitidus. W 1838 r. Elias Fries przeniósł go do rodzaju Russula i nadana przez niego nazwa naukowa jest aktualna[1]. Ma 17 synonimów. Są nimi m.in. wszystkie odmiany i formy tego gatunku[2].
Polską nazwę nadała Alina Skirgiełło w 1991 r.[3]
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Średnica 2,2–6 cm, mięsisty, czasem dość twardy, czasem wręcz kruchy, początkowo wypukły, potem płaskowypukły, dość często z garbkiem, zwłaszcza na początku, ale przeważnie na koniec z wklęsłym środkiem. Brzeg podwinięty, regularny lub lekko falisty, a na końcu mniej lub bardziej bruzdowany. Powierzchnia fioletowoczerwona, fioletowa, winnofioletowa lub nawet ciemnofioletowa (szczególnie w środku), czasem przechodząca na obrzeżach w wiśniową. Podczas suchej pogody prawie nie blaknąca z wiekiem, lub jedynie z brudnymi oliwkowymi przebarwieniami lub oliwkowobrązowa w środku, podczas wilgotnej pogody jasna, blado winnoczerwona, fioletoworóżowa, brudno winnoczerwona na brzegu i oliwkowokremowa, żółtawokremowa lub zielonkawa na środku, czasem nawet całkowicie zielonkawa lub zielona. Skórka dająca się oddzielić od 1/2 do 2/3 średnicy kapelusza, w stanie wilgotnym lepka, w stanie suchym błyszcząca, drobno kropkowana, odrapana lub gdzieniegdzie nieco szorstka[4].
Średniej gęstości (np. 4 na 0,5 cm na brzegu), rozwidlone, zwykle z dość rzadkimi lub nawet nieobecnymi rozwidleniami przy trzonie, z przodu tępe, przy trzonie zaokrąglone-falowane, o szerokości 5–7 mm, najpierw w kolorze kości słoniowej, potem jasnoochrowe[4].
Wysokość 2,2–8 cm, grubość 0,3–1,4 cm, mniej lub bardziej twardy lub kruchy w zależności od wilgotności stanowiska, u góry zwężony, u podstawy maczugowato pogrubiony do 1,8 cm, pełny, potem watowato-komorowaty, a czasem w końcu całkiem pusty. Powierzchnia biała, ale często różowo lub różowo-czerwono nabiegła, szczególnie u nasady, czasem przy suchej pogodzie bardzo lekko przechodzący w żółtą, ale normalnie brudno szarawa, brązowawa, niewiele zmieniająca barwę w eksykatach, raczej błyszcząca, delikatnie pomarszczona[4].
Gruby lub średniej grubości, czasem dość zwarty, czasem wręcz kruchy i łamliwy, biały, z kilkoma żółtawymi grudkami na trzonie, często jednak lekko szarzejący od nadmiernej wilgoci. Zapach nieznaczny, lekko owocowy, smak łagodny lub w blaszkach lekko pikantny. Z gwajakolem reaguje szybko i gwałtownie, z siarczanem żelaza dość intensywnie, przebarwiając się na różowobrązowo[4].
Ochrowy[4].
- Cechy mikroskopowe
Podstawki 30–50 × 10–12 µm. Bazydiospory 6,8–9 × 7–8 μm, niemal kuliste, pokryte brodawkami z krótkimi grzebieniami lub siateczkowate, hilum wyraźnie widoczne. Cystydy 80–90 × 6–10 μm, czasami z kończykiem[5]. Epikutis ze smukłymi włoskami, niektóre tępe i cylindryczne, inne stopniowo ścienione górą i dołem, o szerokości 2–3,5–(4,5) µm, przeplatane tępymi, maczugowatymi dermatocystydami, czasem nieco wygiętymi, o średnicy 5–10 µm[5].
Występowanie i siedlisko
[edytuj | edytuj kod]Występuje w Ameryce Północnej, Europie, Azji i na Nowej Zelandii. Najwięcej stanowisk podano w Europie i jest tu szeroko rozprzestrzeniony; występuje od Morza Śródziemnego po północne krańce Półwyspu Skandynawskiego i Islandię[6]. W Polsce w 2003 r. Władysław Wojewoda przytoczył 6 jego stanowisk[3], następne podano w późniejszych latach[7]. Aktualne stanowiska podaje także internetowy atlas grzybów. Znajduje się w nim na liście gatunków zagrożonych i wartych objęcia ochroną[8].
Naziemny grzyb mykoryzowy występujące pod brzozami lub na plantacjach świerka pospolitego, w miejscach wilgotnych[5].
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]Grzyb jadalny[3]. Wśród gołąbków jadalne są te o łagodnym smaku[9].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2024-03-02] (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2024-03-02] (ang.).
- ↑ a b c Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 504–617, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c d e R. Romagnesi, Les Russules d’Europe et d’Afrique du Nord, Mycobanc, 1967, s. 1–998 [dostęp 2024-03-02] (fr.).
- ↑ a b c Alina Skirgiełło, Gołąbek (Russula). Grzyby (Mycota). Podstawczaki (Basidiomycetes), gołąbkowce (Russulales), gołąbkowate (Russulaceae), Warszawa-Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1998, s. 140–141, ISBN 83-01-09137-1.
- ↑ Występowanie Russula nitida na świecie (mapa) [online], gbif.org [dostęp 2024-03-02] (ang.).
- ↑ Grzyby makroskopijne Polski w literaturze mikologicznej [online], grzyby.pl [dostęp 2024-02-27] (pol.).
- ↑ Aktualne stanowiska Russula nitida w Polsce [online], grzyby.pl [dostęp 2024-03-02] (pol.).
- ↑ Till R. Lohmeyer, Ute Kũnkele, Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie, Warszawa 2006, s. 158, ISBN 83-85444-65-3.