Hełm garnczkowy
Hełm garnczkowy (hełm wielki) – rodzaj średniowiecznego hełmu rycerskiego typu zamkniętego. Wykształcił się na przełomie XII/XIII wieku. Nazwa pochodzi od jego formy, przypominającej odwrócony garnek. Był wykonywany z nitowanych płyt stalowych, wzmacnianych metalowymi obręczami. Hełm taki nie posiadał ruchomej zasłony twarzy, a jedynie długie i wąskie szpary wzrokowe (tzw. wizury) oraz kilkanaście małych otworów oddechowych. Do końca XIII w. hełm garnczkowy miał kształt cylindryczny, z płaską górną częścią dzwonu. Później uzyskał kształt kopulasty, co powodowało ześlizgnięcie się po nim broni przy uderzeniach z góry[1]. Z biegiem czasu zaczęła się wyróżniać wyraźna pionowa grań z przodu.
Hełm był wyposażony w wewnętrzne wyściełanie, dzięki któremu można go było zakładać na gołą głowę. Wiązano go rzemieniami pod brodą lub noszono na czepcu kolczym bez wyściełania. Wówczas ucisk czepca i hełmu łagodziła czapeczka znajdująca się pod czepcem, pełniąca funkcję wyściełania[1].
Ponieważ hełm garnczkowy całkowicie zasłaniał głowę i twarz rycerza, uniemożliwiając jego rozpoznanie, zaczęto na szczycie hełmu umieszczać klejnot herbowy – znak rozpoznawczy rycerza. Zobrazowanie hełmu wraz z klejnotem rycerskim stało się jednym z elementów herbu[2]. Ze względu na duży ciężar hełm garnczkowy często opierał się na ramionach, a nie na głowie (wersje XIV-wieczne). Ponieważ znacznie ograniczał pole widzenia, zakładany był bezpośrednio przed walką. Pod hełm dodatkowo zakładano kaptur kolczy i hełm sekretny lub (w późniejszym czasie) hełm typu basinet.
Ewolucja hełmu garnczkowego w postaci hełmu wielkiego używana była do końca XIV wieku, w ostatnich etapach tylko do celów turniejowych i paradnych.
Hełm tego typu został wyparty przez przyłbicę, wykształconą w pierwszej połowie XIV wieku.
Przypisy[edytuj]
- ↑ a b Włodzimierz Kwaśniewicz 1000 słów o broni białej i uzbrojeniu ochronnym, wyd. 1981, s. 54-55
- ↑ Sztuka świata. Słownik terminów A-K. tom 17. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, s. 250. ISBN 978-83-213-4726-4.
