Herkus Monte
Herkus Monte, Kłajpeda | |
Wódz Natangów | |
Dane biograficzne | |
Data urodzenia |
ok. 1225[1] |
---|---|
Data śmierci |
1273[1] |
Herkus (Henryk) Monte z rodu Montewidów (łac. Henricus Montemin, prus. Erks Mānts) – wódz pruskiego plemienia Natangów[2] w czasie II powstania pruskiego latach 1260–1274. Zwyciężył krzyżaków m.in. w bitwie pod Lubawą.
Młodość
[edytuj | edytuj kod]Herkus Monte urodził się ok. roku 1225 i w młodości jako syn pruskiego możnego (nobilis) z Natangii został zabrany rodzicom i wywieziony przez krzyżaków do Magdeburga. Już jako młody chłopiec wykazywał talent w kunszcie wojennym, a także był nadzwyczaj pojętny i szybko uczył się nowych rzeczy. Młody Herkus opanował trzy języki: pruski, niemiecki oraz łacinę. W Magdeburgu zawarł także wiele znajomości m.in. zaprzyjaźnił się z magdeburskim rycerzem Hirzhalsem. Herkus został wychowany w duchu katolicyzmu i oddaniu Bogu. W katedrze magdeburskiej został ochrzczony przez arcybiskupa, imieniem Henricus Monteminus (pol. Henryk z rodu Montemidów), a kilka lat później zakończył naukę. Następnie powrócił do swojej pruskiej ojczyzny. Tymczasem w Prusach sytuacja była coraz bardziej napięta, a większość plemion przygotowywała się do powstania mającego raz na zawsze usunąć zakonników z ich ojczyzny.
Walki o wolność Prus (II powstanie pruskie)
[edytuj | edytuj kod]Początek powstania i sukcesy Prusów (1260–1266)
[edytuj | edytuj kod]Największe powstanie w historii Prus rozpoczęło się w 1260 r. Herkus powrócił do wiary w wielu bogów i stanął na czele armii pruskiej, która podeszła pod największą twierdzę krzyżaków na północy – Królewiec. Po wielu tygodniach Herkus tracił nadzieję na zdobycie twierdzy, a także został bardzo ciężko raniony podczas szturmu na miasto. Montemin zaczął wątpić w „przychylność” swoich bogów, a na uwadze miał także zasady katolicyzmu wpajane mu przed laty przez krzyżaków, z którymi bardzo się identyfikował. Wiosną 1261 r. naprzeciw niezorganizowanej, pozbawionej nowoczesnej (jak na tamte czasy) broni i zdemobilizowanej armii Herkusa Montego stanęła dwukrotnie liczniejsza armia krzyżacka. Herkus wykazał swój dowódczy talent i doszczętnie rozbił przeciwnika w bitwie pod Pokarminem (1261 r.). Prusowie mieli zwyczaj palenia żywcem jednego z ocalałych z bitwy wrogów[3]. Wśród jeńców krzyżackich był przyjaciel Herkusa, z czasów pobytu w Magdeburgu – Hirzhals. Losowanie wskazało jako ofiarę dla bóstw właśnie jego. Monte nie mógł się z tym pogodzić i jako wódz, zażądał kolejnych losowań. Jednak kolejne losowania wskazywały na Hirzhalsa, który po trzecim losowaniu pogodził się ze swym losem i sam z opuszczoną głową udał się na przygotowany stos. Herkus musiał patrzeć jak jego przyjaciel płonie żywcem. Dwa lata później, w roku 1263 Montemin wyruszył z całą armią pruską na ziemię chełmińską. Wraz z dwoma zaprzyjaźnionymi wodzami Divanem (Barcja) i Skomandem (Jaćwież) wyruszył na ostateczną batalię z najeźdźcami. Herkus przez wiele lat zadawał bolesne klęski różnym europejskim oddziałom (m.in. czeskim, pomorskim, duńskim, polskim i niemieckim) które przybywały by wspomóc krzyżaków, dzięki czemu zyskał sobie sławę wśród samych Prusów i stało się o nim głośno w całej Europie. Prusowie zajęli cały kraj zakonny, a krzyżakom zostały ostatnie trzy twierdze: Chełmno, Elbląg i Toruń. W 1263 r. doszło do jednej z największej bitew w historii Prus. Wiosną 1263 r. pod Lubawą wojska pruskie zadały bardzo ciężkie straty wojskom krzyżackim dowodzonym przez mistrza krajowego Helmeryka von Würzburga (poniósł śmierć w czasie bitwy).
Ostatnie lata powstania (1266–1275)
[edytuj | edytuj kod]Krzyżacy przerzucili na ziemię chełmińską potężny garnizon ciężkozbrojny z Rzeszy Niemieckiej, a pozostałe jednostki krzyżackie zaszły Prusów od tyłu i pustoszyły niebronione ziemie. Ponadto pruscy możni wycofali swoje jednostki z armii Herkusa z obawy przed nadmiernym wzrostem jego potęgi, a także byli najzwyczajniej przekupywani przez krzyżaków, którzy nie mogli pokonać armii pruskiej w otwartej wojnie. Dodatkowo Montemina pogrążyła śmierć jego najlepszego przyjaciela i wielkiego sprzymierzeńca – Divana (zginął podczas bitwy pod Kowalewem). Herkus na czele garstki towarzyszy zaszył się w lasach Natangii i prowadził działalność partyzancką. W 1273 został złapany przez krzyżaków, którzy obawiali się go tak mocno, że najpierw go powiesili, a następnie dla pewności, że nie żyje, przebili ciało mieczem.
Herkus Monte w kulturze, upamiętnienia
[edytuj | edytuj kod]- Herkus Monte był inspiracją m.in. dla Adama Mickiewicza, który upodobnił tytułowego bohatera swojej powieści Konrada Wallenroda właśnie do Herkusa Monte[potrzebny przypis].
- Wielu znawców historii Prus nazywa Herkusa Monte „pruskim Braveheartem”. Przyrównują go oni do innego walczącego o niepodległość – sir Williama Wallace’a, którego w swoim filmie rozsławił Mel Gibson[4].
- „Herkus Mantas” film fabularny, pełnometrażowy czarno-biały z 1972 roku, produkcji radzieckiej, zrealizowany w języku litewskim, w reżyserii Marijonasa Giedrysa, w Polsce znany pod tytułem „Wódz Prusów”[5]. (Litwini uważają Herkusa za jednego ze swoich bohaterów narodowych).
- Imię Herkusa Monte nosi Uniwersytet Kłajpedzki oraz lokalna szkoła w Kamińsku.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Piotr Biziuk. Pruski Braveheart. „Focus Historia”, s. 9–12, 7–8 2011. ISSN 2081-3058.
- ↑ Kazimierz Aścik , O wojskowości Prusów w V-XIII wieku, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” (2), 1968, s. 221–237 .
- ↑ Adam Mickiewicz opisuje ten zwyczaj w Grażynie: Tam stos ogromny kładą pod obłoki,/Dwudziestem sążni długi i széroki,/W środku dąb sterczał, a pod dębem stoi/Niemiecki braniec na dzielnym rumaku,/Z orężem, w hełmie i zupełnéj zbroi,/Trzykroć łańcuchem przykuty do haku.
- ↑ Pruski Braveheart [online], rp.pl [dostęp 2022-06-24] .
- ↑ Wódz Prusów [online], filmweb.pl [dostęp 2022-06-24] .
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jerzy Necio , Herkus Monte [online], jerzynecio.eu [zarchiwizowane z adresu 2016-08-05] .
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Internetowa wersja książki o Herkusie Monte autorstwa Jerzego Necio. jotde.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-23)].
- Szkoła Podstawowa im. Herkusa Monte w Kamińsku
- Herkus Monte, the hero of Old Prussians. history.skyforger.lv, 2012. [dostęp 2017-02-06]. (ang.).
- Alina Kuzborska: Narodowe konfiguracje postaci Herkusa Montego, w: Ewa Stryczyńska-Hodyl, Justyna Prusinowska (red.), Folklor Bałtyjski – dziedzictwo kulturowe i źródło w badaniach mitologii. muzeumolsztynek.com.pl, 2010. [dostęp 2017-02-06].