III wojna o Górski Karabach
Sytuacja w Górskim Karabachu; na fioletowo zaznaczone tereny zajęte przez Azerbejdżan bezpośrednio w trakcie ofensywy w dniach 19–20 września 2023 | |||
Czas |
19–20 września 2023 | ||
---|---|---|---|
Terytorium | |||
Przyczyna |
operacja antyterrorystyczna (wg Azerbejdżanu) | ||
Wynik |
decydujące zwycięstwo Azerbejdżanu,
| ||
Strony konfliktu | |||
| |||
Dowódcy | |||
| |||
Straty | |||
| |||
Położenie na mapie Górskiego Karabachu | |||
Położenie na mapie Azerbejdżanu | |||
39°50′N 46°45′E/39,833333 46,750000 |
III wojna o Górski Karabach[1][2][3][4] (w Azerbejdżanie oficjalnie lokalna operacja antyterrorystyczna) – krótkotrwały konflikt zbrojny pomiędzy nieuznawaną przez społeczność międzynarodową Republiką Górskiego Karabachu a Azerbejdżanem, który wybuchł 19 września 2023 roku. 20 września zawarto porozumienie o zawieszeniu broni między obiema stronami.
Konsekwencją konfliktu jest rozwiązanie Republiki Górskiego Karabachu po zakończeniu 2023 roku i ucieczka ze spornego regionu do Armenii ok. 100 tys. Ormian.
Przyczyny
[edytuj | edytuj kod]Górski Karabach to samozwańcze państwo nieuznawane przez społeczność międzynarodową, de iure należące do Azerbejdżanu. W wyniku porozumienia kończącego wojnę 44-dniową (II wojnę o Górski Karabach) Górski Karbach utracił znaczną część swojego wcześniejszego terytorium, w tym między innymi miasta Ağdam i Şuşa[5]. Wobec tego dużego znaczenia nabrała jedyna droga łącząca Armenię i Górski Karabach – korytarz laczyński[6]. Według porozumienia korytarz miał być ochraniany przez rozlokowane w regionie rosyjskie siły pokojowe[7].
Od czasu przejęcia władzy przez Nikola Pasziniana doszło do zmniejszenia zaangażowania Armenii w sprawy Górskiego Karabachu po latach intensywnej karabachizacji życia politycznego Armenii[8]. Dodatkowo po wcześniejszej wojnie i pandemii COVID-19 znalazła się w trudnym położeniu ekonomicznym[9].
Od 12 grudnia 2022 roku trwała blokada korytarza laczyńskiego prowadzona przez Azerów podających się za aktywistów ekologicznych, faktycznie mających powiązania z rządem Azerbejdżanu[10]. Skutkiem blokady był kryzys humanitarny w Górskim Karabachu[11].
Dodatkowo w wyniku inwazji Rosji na Ukrainę osłabiło się rosyjskie zainteresowanie regionem[12].
Na kilka tygodni przed rozpoczęciem wojny Armenia ostrzegała, że Azerbejdżan koncentruje swoje wojska przy granicy z Górskim Karabachem[13].
Przebieg
[edytuj | edytuj kod]Walki
[edytuj | edytuj kod]19 września azerbejdżańskie Ministerstwo Obrony ogłosiło rozpoczęcie lokalnej „operacji antyterrorystycznej”, do której celów należą m.in. przywrócenie porządku konstytucyjnego, wyparcie armeńskich sił z Azerbejdżanu, ochrona ludności cywilnej i „stłumienie prowokacji na dużą skalę”. Według strony azerbejdżańskiej operacja ma być odpowiedzią na wrogie działania Górskiego Karabachu, takie jak domniemane zaminowanie drogi do Şuşy, które miało spowodować śmierć sześciu Azerów[14] (według Armenii azerbejdżańskie oświadczenia noszą znamiona dezinformacji)[15][16].
Azerbejdżan zadeklarował, że zaatakuje jedynie cele wojskowe przy użyciu broni precyzyjnej[17], choć już pierwszego dnia walk rannych zostało wielu cywilów[18].
Strona azerbejdżańska informowała o dziesiątkach zniszczonych obiektów i celów wojskowych. Stacjonujące w regionie rosyjskie siły pokojowe nie zaangażowały się w konflikt[19].
Według mediów w Górskim Karabachu miało dojść do ogłoszenia alarmu przeciwlotniczego, a pod ostrzałem miał znaleźć się Stepanakert[20][21][22]. Przed południem 19 września miało dojść do zmasowanego ataku powietrznego i artyleryjskiego na Górski Karabach, za którym poszły działania lądowe armii azerbejdżańskiej[23].
Według karabaskiego Rzecznika Praw Obywatelskich w czasie walk śmierć poniosło około 200 osób z Górskiego Karabachu, a rannych zostało około 400[24]. Według informacji azerbejdżańskich w czasie wojny śmierć poniosło 192 żołnierzy tego kraju[25].
W czasie walk w wyniku azerbejdżańskiego ostrzału zginęło również sześciu żołnierzy rosyjskich sił pokojowych[26].
Administracja prezydenta Azerbejdżanu poinformowała, że operacja będzie kontynuowana aż do końca, chyba, że ormiańskie siły złożą broń[21].
Zawieszenie broni i negocjacje
[edytuj | edytuj kod]20 września władze Górskiego Karabachu zgodziły się na zaproponowane przez Rosję zawieszenie broni (trwa ono od godziny trzynastej 20 września)[27]. Kluczowym elementem porozumienia jest całkowite rozbrojenie sił wojskowych Górskiego Karabachu[28][29].
21 września rozpoczęły się rozmowy na temat reintegracji Górskiego Karabachu z Azerbejdżanem, które odbywają się w Yevlaxu[30]. 25 września w miejscowości Iwanian rozpoczęła się kolejna tura rozmów, tym razem dotycząca pomocy humanitarnej[31].
Azerbejdżan w pełni kontroluje region Górskiego Karabachu[32][33][34][35][36]. 29 września według mediów samochody azerbejdżańskiej policji były widziane w Stepanakercie[37], tego samego dnia flaga Azerbejdżanu zawisła na znajdującym się w mieście pomniku My i nasze góry (tatik-papik)[38]. 15 października Stepanakert odwiedził prezydent Azerbejdżanu i uroczyście podniósł na jego terenie flagę Azerbejdżanu[39].
Skutki
[edytuj | edytuj kod]Rozwiązanie Republiki Górskiego Karabachu
[edytuj | edytuj kod]28 września 2023 roku prezydent Górskiego Karabachu Samwel Szahramanian podpisał dekret, w myśl którego 1 stycznia 2024 roku wszystkie struktury Republiki Górskiego Karabachu zostały rozwiązane, co zakończyło istnienie kraju[40][41]. Oznacza to, że po ponad trzydziestu latach Górski Karabach utracił niepodległość i stał się integralną częścią Azerbejdżanu[42].
Uchodźcy – „exodus Ormian”
[edytuj | edytuj kod]Azerbejdżan oficjalnie zapewnił, że ludność ormiańska żyjąca na terenie Górskiego Karabachu będzie miała zagwarantowane prawa i nie będzie krzywdzona[43]. Pomimo tego rozpoczęła się migracja części ludności ormiańskiej z Górskiego Karabachu do Armenii[44][45]. Jedną z przyczyn migracji jest strach przed czystkami etnicznymi[46]. Według danych z 28 września 2023 roku do Armenii przybyło około 93 000 mieszkańców Górskiego Karabachu, co stanowi około trzy czwarte liczby mieszkańców regionu sprzed wojny (według szacunków przed wojną Górski Karabach zamieszkiwało 120 000 osób)[47]. Masowe migracje zostały nazwane przez media exodusem Ormian[48][49][50]. W czasie próby przekroczenia granicy z Armenią korytarzem laczyńskim aresztowany został pełniący wcześniej funkcję ministra stanu Górskiego Karabachu Ruben Wartanian[51]. Przez cześć ekspertów do spraw prawa międzynarodowego exodus Ormian został uznany za popełnioną przez Azerbejdżan zbrodnię wojenną lub zbrodnię przeciwko ludzkości[52].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ JAMnews, War in Karabakh: anti-terrorist operation declared by Baku continues. LIVE updates [online], English Jamnews, 20 września 2023 [dostęp 2023-09-20] (ang.).
- ↑ Dwudniowa wojna o Górski Karabach | Tygodnik Powszechny [online], www.tygodnikpowszechny.pl, 20 września 2023 [dostęp 2023-09-20] (pol.).
- ↑ Jędrzej Winiecki , Azerbejdżan kończy odbijać Górski Karabach. Dla Armenii to punkt zwrotny [online], www.polityka.pl, 2023 [dostęp 2023-09-30] (pol.).
- ↑ Krzysztof Strachota , Trzecia wojna karabaska, [w:] Ośrodek Studiów Wschodnich [online], 19 września 2023 [dostęp 2023-09-30] .
- ↑ RFE/RL, Azerbaijani Troops Take Control Of Agdam As Armenians Flee, „RadioFreeEurope/RadioLiberty” [dostęp 2023-09-19] (ang.).
- ↑ Nagorno-Karabakh: 'People are fainting queuing up for bread', „BBC News”, 30 sierpnia 2023 [dostęp 2023-09-19] (ang.).
- ↑ Kartki żywnościowe i widmo wielkiej wojny na Kaukazie [online], Rzeczpospolita [dostęp 2023-09-19] (pol.).
- ↑ Taras Kuzio , Azerbaijan Losing Patience with Armenia’s Pashinyan [online], Geopolitical Monitor, 2 maja 2023 [dostęp 2023-09-24] (ang.).
- ↑ Znaczenie wojny w Górskim Karabachu dla regionu Trójmorza [online], Instytut Nowej Europy, 19 października 2023 [dostęp 2024-04-04] (pol.).
- ↑ Civilnet, Who really are Azerbaijan’s ‘environmental activists’ blockading Karabakh? [online], CIVILNET, 14 grudnia 2022 [dostęp 2023-09-19] (ang.).
- ↑ Azerbaijan: Blockade of Lachin corridor putting thousands of lives in peril must be immediately lifted [online], Amnesty International, 9 lutego 2023 [dostęp 2023-09-19] (ang.).
- ↑ Rosja przypieczętowuje koniec Górskiego Karabachu, [w:] Ośrodek Studiów Wschodnich [online] .
- ↑ Pjotr Sauer , Why is there dispute over control of Nagorno-Karabakh?, „The Guardian”, 19 września 2023, ISSN 0261-3077 [dostęp 2023-09-19] (ang.).
- ↑ Six killed in Karabakh mine blasts, Azerbaijan says [online], Al Arabiya English, 19 września 2023 [dostęp 2023-09-20] (ang.).
- ↑ Азербайджан начал военную операцию в Нагорном Карабахе [online], EADaily, 19 września 2023 [dostęp 2023-09-19] (ros.).
- ↑ Azerbejdżan rozpoczął "operację antyterrorystyczną" w Górskim Karabachu [online], Polska Agencja Prasowa SA [dostęp 2023-09-19] (pol.).
- ↑ Konflikt w Górskim Karabachu. Azerbejdżan "walczy z terrorystami". Są zabici i ranni [online], wyborcza.pl [dostęp 2023-09-19] .
- ↑ Federica Marsi , Azerbaijan launches military operation in Nagorno-Karabakh, urges surrender [online], www.aljazeera.com [dostęp 2023-09-19] (ang.).
- ↑ Trzecia wojna karabaska [online], Ośrodek Studiów Wschodnich [dostęp 2023-09-20] .
- ↑ Stepanakert after today's bombings by Azerbaijan: Photos [online], news.am, 19 września 2023 [dostęp 2023-09-19] (ang.).
- ↑ a b "Operacja antyterrorystyczna" Azerbejdżanu na spornym obszarze [online], TVN24, 19 września 2023 [dostęp 2023-09-19] (pol.).
- ↑ Fighting flares again in a breakaway region in the Caucasus Mountains [online], 19 września 2023 [dostęp 2023-09-19] (ang.).
- ↑ Kolejna wojna na Wschodzie. Ekspert: zawiedli się na Putinie [online], podroze.onet.pl [dostęp 2023-09-19] (pol.).
- ↑ Azerbaijan claims full control over the Nagorno-Karabakh region as Armenian forces agree to disarm [online], AP News, 20 września 2023 [dostęp 2023-09-21] (ang.).
- ↑ 192 Azerbaijani servicemen martyred during local anti-terrorist measures, identity of 11 servicemen have not been identified [online], Apa.az [dostęp 2023-09-27] (ang.).
- ↑ Генпрокуратура Азербайджана заявила о гибели шести российских миротворцев во время "антитеррористических мероприятий" в Карабахе [online], Настоящее Время, 21 września 2023 [dostęp 2023-09-22] (ros.).
- ↑ Artsakh authorities agree to Russia-brokered ceasefire [online], Public Radio of Armenia [dostęp 2023-09-20] (ang.).
- ↑ Nagorno-Karabakh forces agree Azerbaijan demand to disarm, „BBC News”, 20 września 2023 [dostęp 2023-09-20] (ang.).
- ↑ Felix Light , Armenian separatists in Karabakh surrender and agree to ceasefire with Azerbaijan, „Reuters”, 20 września 2023 [dostęp 2023-09-20] (ang.).
- ↑ Zawieszenie broni w Górskim Karabachu [online], TVN24, 20 września 2023 [dostęp 2023-09-20] (pol.).
- ↑ Azerbaijan offers to organize visits of Karabakh Armenians to Baku [online], news.am, 26 września 2023 [dostęp 2023-09-26] (ang.).
- ↑ Uchodźcy z Górskiego Karabachu przybywają do Armenii po przejęciu kontroli nad regionem przez Azerbejdżan [online], www.pap.pl [dostęp 2023-09-26] .
- ↑ Azerbaijan halts Karabakh offensive after ceasefire deal with Armenian separatists, „BBC News”, 20 września 2023 [dostęp 2023-09-26] (ang.).
- ↑ Azerbaijan claims full control of breakaway region and holds initial talks with ethnic Armenians [online], AP News, 21 września 2023 [dostęp 2023-09-26] (ang.).
- ↑ Armenian exodus from Karabakh begins [online] .
- ↑ Thomas de Waal , The End of Nagorno-Karabakh, „Foreign Affairs”, 26 września 2023, ISSN 0015-7120 [dostęp 2023-09-26] (ang.).
- ↑ | Sadiq Məmmədov , Azerbaijani police takes up serving in Khankendi (VIDEO) [online], News.az, 29 września 2023 [dostęp 2023-09-29] (ang.).
- ↑ Mirza Shehnaz , Presidential consultant in Karabakh shares picture from Azerbaijan's Khankendi [online], BusinessLend, 29 września 2023 [dostęp 2023-09-29] (ang.).
- ↑ Azerbaijan's president raises the nation's flag in a former breakaway region's capital [online], AP News, 15 października 2023 [dostęp 2023-12-20] (ang.).
- ↑ Conflit. La république séparatiste du Haut-Karabakh cessera d'exister le 1er janvier 2024 [online], www.leprogres.fr [dostęp 2023-09-28] (fr.).
- ↑ Half of Nagorno-Karabakh's population flees as the separatist government says it will dissolve [online], AP News, 28 września 2023 [dostęp 2023-09-28] (ang.).
- ↑ Górski Karabach przestanie istnieć. Zapadła decyzja [online], Onet Wiadomości, 28 września 2023 [dostęp 2023-09-28] (pol.).
- ↑ Nikol Paszynian: Armenia jest gotowa przyjąć wszystkich Ormian z Górskiego Karabachu [online], TVN24, 24 września 2023 [dostęp 2023-09-25] (pol.).
- ↑ Nagorno-Karabakh's Armenians start to leave en masse for Armenia, „Reuters”, 25 września 2023 [dostęp 2023-09-25] (ang.).
- ↑ Górski Karabach: Ormianie zapowiadają exodus z enklawy. "Nasi ludzie nie chcą żyć jako część Azerbejdżanu" [online], www.pap.pl [dostęp 2023-09-25] .
- ↑ "Zawsze tylko wojna, wojna - 30 lat wojny". Koniec wydarzył się nagle. Rosja nie kiwnęła palcem [online], TVN24, 28 września 2023 [dostęp 2023-09-29] (pol.).
- ↑ Over 47,000 forcibly displaced people enter Armenia from Artsakh [online], mediamax.am [dostęp 2023-09-27] (ang.).
- ↑ Exodus Ormian z Górskiego Karabachu. Do Armenii dotarło 47 tys. uchodźców [online], Wprost, 27 września 2023 [dostęp 2023-09-28] (pol.).
- ↑ Ormiański exodus. Zabierają dobytek życia i uciekają z Karabachu [online], wydarzenia.interia.pl [dostęp 2023-09-28] (pol.).
- ↑ Górski Karabach przestanie istnieć. Błyskawiczna reakcja Azerbejdżanu [online], Onet Wiadomości, 28 września 2023 [dostęp 2023-09-28] (pol.).
- ↑ Рубена Варданяна задержали перед въездом в Армению [online], РБК, 27 września 2023 [dostęp 2023-09-27] (ros.).
- ↑ Anthony Deutsch , Stephanie van den Berg , Nagorno-Karabakh exodus amounts to a war crime, legal experts say, „Reuters”, 29 września 2023 [dostęp 2023-09-30] (ang.).