Język elamicki
Język elamicki – wymarły język starożytnego Elamu, używany przez lud Elamitów od III tysiąclecia p.n.e. W okresie od VI do IV wieku p.n.e. był oficjalnym językiem starożytnej Persji, wyszedł z użycia po podbojach Aleksandra Wielkiego.
Choć Elamici osiedli na obszarze pomiędzy lewobrzeżnymi dopływami Tygrysu a południowym Zagrosem już w V tysiącleciu p.n.e., swój język zaczęli wyrażać w formie pisemnej prawdopodobnie na początku III tysiąclecia p.n.e. Z tego okresu pochodzi najstarszy odkryty dokument o charakterze administracyjnym, spisany w archaicznej formie elamickiego, tj. w protoelamickim. Język średnioelamicki, używany w XIII–VII wieku p.n.e., poświadczony został przez inskrypcje, zapisane alfabetycznym pismem klinowym. Dotyczyły władców i kwestii religijnych. Nowoelamicki znany jest z inskrypcji dwu-, trójjęzycznych z okresu Achemenidów. Używany był w administracji na równi ze staroperskim. Typologicznie język elamicki jest językiem aglutynacyjnym o nieustalonej przynależności genetycznej[1] (niektórzy łączą go jednak z językami drawidyjskimi[2], postulując istnienie rodziny elamo-drawidyjskiej).
Pismo elamickie
[edytuj | edytuj kod]Na przestrzeni wieków wykształciły się trzy różne formy zapisu języka elamickiego.
- Pismo protoelamickie jest najstarszym znanym systemem pisma używanym kiedykolwiek na terenie dzisiejszego Iranu (ok. 3100–2900 p.n.e.). Uważa się, że wytworzyło się z wczesnego pisma klinowego. Pismo protoelamickie, składające się z co najmniej tysiąca różnych znaków, nie zostało jak dotąd odczytane.
- Pismo linearne zachowało się w postaci kilku skalnych inskrypcji. Przypuszcza się, iż może być sylabariuszem wywodzącym się z pisma protoelamickiego, chociaż nie zostało to potwierdzone. Używano go pod koniec III tysiąclecia p.n.e. Nieudane próby odczytania pisma linearnego prowadzili m.in. Walther Hinz i Piero Meriggi. Pismo to zostało odczytane po raz pierwszy przez François Desset w 2020 roku[3][4].
- Elamickie pismo klinowe używane było od ok. 2500 do 331 p.n.e. i wywodzi się z pisma akadyjskiego. Składało się z ok. 130 symboli.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ M. L. Uberti, Wprowadzenie do historii starożytnego Bliskiego Wschodu, Warszawa 2010, s. 46.
- ↑ The Cambridge Ancient History, T. 1, Cz. 1, Prolegomena and Prehistory, red. I. E. S. Edwards, C. J. Gadd, N. G. L. Hammond, Cambridge 2008, s. 154–155.
- ↑ Bernadette Arnaud , Un Français "craque" une écriture non déchiffrée de plus de 4000 ans, remettant en cause la seule invention de l'écriture en Mésopotamie [online], Sciences et Avenir, 7 grudnia 2020 [dostęp 2024-02-18] (fr.).
- ↑ Starożytne pismo Elamitów rozszyfrowane prawie wiek po jego odkryciu - Historia [online], Polskie Radio, 16 sierpnia 2022 [dostęp 2024-02-18] (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- The Cambridge Ancient History, T. 1, Cz. 1, Prolegomena and Prehistory, red. I. E. S. Edwards, C. J. Gadd, N. G. L. Hammond, Cambridge 2008. ISBN 978-0-521-07051-5.
- Maria Luisa Uberti , Wprowadzenie do historii starożytnego Bliskiego Wschodu, Andrzej Mrozek (tłum.), Marek Stępień (red.), Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2010, ISBN 978-83-235-0680-5, OCLC 751354697 .