Jan Marek (cichociemny)
| |
 porucznik
| |
| Data i miejsce urodzenia |
5 listopada 1919 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
13 maja 1943 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1939–1943 |
| Siły zbrojne | |
| Jednostki |
53 Pułk Piechoty Strzelców Kresowych, 10 Brygada Kawalerii, 2 Batalion Strzelców, 1 Samodzielna Brygada Spadochronowa, III Odcinek Wachlarza, Komenda Odcinka I Wachlarza, Kedyw Odcinka IV |
| Stanowiska |
dowódca plutonu, dowódca plutonu moździerzy, instruktor dywersji, wykładowca dywersji, dowódca plutonu uderzeniowego KN |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
 
| |
Jan Franciszek Marek vel Jan Lipko vel Jan Badowski vel Ryszard Jerzy Świtalski vel Johann Bergman pseud.: „Walka”, „Baby”, „Jaś”, „Krzemień”, „Wyrwa”, „Spad” (ur. 5 listopada 1919 we Lwowie, zm. 13 maja 1943 w Warszawie) – porucznik piechoty Polskich Sił Zbrojnych i Armii Krajowej, cichociemny.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]We wrześniu 1939 roku służył w 53 pułku piechoty Strzelców Kresowych (Ośrodku Zapasowym 11 Karpackiej Dywizji Piechoty), następnie w 10 Brygadzie Kawalerii. Przekroczył granicę polsko-węgierską 19 września 1939 roku i w tym samym miesiącu dotarł do Francji, gdzie został skierowany do Centrum Szkolenia Piechoty w Camp de Coëtquidan. Po klęsce Francji w czerwcu 1940 roku przedostał się do Wielkiej Brytanii, gdzie służył jako dowódca plutonu moździerzy w 5. kompanii 2 Batalionu Strzelców, następnie służył w 1 Samodzielnej Brygadzie Spadochronowej.
Po przeszkoleniu w dywersji został zaprzysiężony 13 listopada 1941 roku w Oddziale VI Sztabu Naczelnego Wodza. Zrzutu dokonano w nocy z 6 na 7 stycznia 1942 roku w ramach operacji „Shirt” dowodzonej przez por. naw. Mariusza Wodzickiego. Dostał przydział na III Odcinek Wachlarza na stanowisko instruktora dywersji w bazie warszawskiej. Dowodził akcją wysadzenia transportu wojska 3 czerwca 1942 roku pod Kopcewiczami[1]. Linia kolejowa była zablokowana do 5 czerwca, a Marek stracił 3-4 ludzi ze swojego 9-osobowego patrolu.
Na przełomie lipca i sierpnia 1942 roku został przeniesiony do Komendy Odcinka I Wachlarza na stanowisko wykładowcy dywersji. Od 2 marca 1943 roku pracował jako wykładowca w szkole dywersji „Zagajnik” Kedywu Odcinka IV. 3 listopada 1943 wraz z cichociemnymi: kpt. Maciejem Kalenkiewiczem ps. Kotwica oraz ppor. Mieczysławem Eckhardtem ps. Bocian w składzie pocztu sztandarowego podczas poświęcenia sztandaru dla 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej w Kościele Panien Kanoniczek w Warszawie przy ul. Bielańskiej[2].
Równolegle, od września 1942 roku zaangażował się w działalność Konfederacji Narodu. 27 października powierzono mu utworzenie oddziału szturmowego, w następstwie niepowodzenia UBK. Nowy oddział został ostatecznie sformowany w lutym 1943 roku pod dowództwem Marka i przyjął nazwę Uderzeniowego Batalionu Specjalnego (albo Szturmowego) (UBS). Nieuzgodnione działania UBS i AK groziły walkami wewnętrznymi, Marek złożył oświadczenie, że wycofa się z kontaktów z KN i UBS, jednak słowa nie dotrzymał. W maju 1943 roku UBS otrzymał rozkaz wymarszu z Warszawy. 13 maja dowództwo UBS zostało zaskoczone przez Gestapo w mieszkaniu Marka przy ul. Wspólnej 52. W wyniku walki 1 osoba została zastrzelona, 3 uczestników popełniło samobójstwo, a 2 uczestników ujęto. Marek usiłował przejść dachami w kierunku ul. Poznańskiej. Trafiony strzałem z karabinu spadł z dachu kamienicy przy ul. Wspólnej 54/56. W wyniku postrzelenia i upadku był ciężko ranny i częściowo sparaliżowany. Został odwieziony do szpitala na Solcu, skąd w grypsie prosił o truciznę. Według Chlebowskiego[3] zmarł w tym dniu, według Tucholskiego[4] jego dalszy los był nieznany. Według Tochmana[5] zmarł prawdopodobnie w szpitalu przy ul. Drewnianej w Warszawie 15 czerwca 1943 roku.
Awanse
[edytuj | edytuj kod]- kapral podchorąży – 1939
- podporucznik –
- porucznik –
Odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Krzyż Walecznych – czterokrotnie.
Życie rodzinne
[edytuj | edytuj kod]Był synem Leonarda i Eleonory z domu Świtalskiej. W 1942 roku ożenił się z Władysławą Sulimą-Kamieńską. Żonę aresztowano w czerwcu 1942 roku[3]. Przeżyła wojnę.
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]W lewej nawie kościoła św. Jacka przy ul. Freta w Warszawie odsłonięto w 1980 roku tablicę Pamięci żołnierzy Armii Krajowej, cichociemnych – spadochroniarzy z Anglii i Włoch, poległych za niepodległość Polski. Wśród wymienionych 110 poległych cichociemnych jest Jan Marek.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Chlebowski 1983 ↓, s. 53–54.
- ↑ Jan Marek - Cichociemny » Cichociemni elita dywersji [online], Cichociemni elita dywersji [dostęp 2021-01-18] (pol.).
- ↑ a b Chlebowski 1983 ↓, s. załącznik.
- ↑ Tucholski 1984 ↓, s. 364.
- ↑ Tochman 1996 ↓, s. 108.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Cezary Chlebowski: Wachlarz, Monografia wydzielonej organizacji dywersyjnej Armii Krajowej, wrzesień 1941 – marzec 1943. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1983. ISBN 83-211-0419-3.
- Krzysztof A. Tochman: Słownik biograficzny cichociemnych. T. 2. Rzeszów: Wydawnictwo „Abres”, 1996, s. 109–111. ISBN 83-902499-5-2.
- Jędrzej Tucholski: Cichociemni. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1984, s. 364. ISBN 83-211-0537-8.
- Jędrzej Tucholski: Cichociemni 1941–1945 – Sylwetki spadochroniarzy. Wojskowy Instytut Historyczny, s. 47–48.