Jan Nagórski
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Zawód, zajęcie |
lotnik, inżynier |
Odznaczenia | |
Jan Nagórski, właśc. Alfons Jan Nagórski (ur. 8 lutego 1888 we Włocławku, zm. 9 czerwca 1976 w Warszawie)[1] – polski lotnik, inżynier, pierwszy na świecie lotnik polarny, jeden z pierwszych polskich pilotów i pierwszy wykonawca akrobacji lotniczych (pętli) wodnosamolotem. Znany także pod zrusyfikowaną formą imienia i nazwiska Iwan Nagurski (Ян lub Иван Иосифович Нагурский).
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Młodość
[edytuj | edytuj kod]Urodził się we Włocławku na Kujawach (wówczas pod zaborem rosyjskim); jego ojciec Józefat był właścicielem niewielkiego gospodarstwa i młyna. Miał czworo rodzeństwa[1]. Uczęszczał do gimnazjum we Włocławku, lecz z braku środków przerwał naukę po 6. klasie. W 1905, po egzaminie, podjął pracę nauczyciela w szkole wiejskiej w Krośniewicach, lecz w 1906 złożył eksternistyczny egzamin dojrzałości[1]. W tym roku został przyjęty do rosyjskiej szkoły oficerów piechoty w Odessie, którą ukończył w 1909, otrzymując przydział do 23. Pułku Strzelców w Chabarowsku[1]. W 1911 podjął studia w Szkole Inżynierów Morskich w Petersburgu i w tym roku też zainteresował się lotnictwem i ukończył szkolenie pilotażu w I Wszechrosyjskim Aeroklubie[1]. W 1913 roku ukończył studia, zdobywając dyplom inżyniera morskiego oraz równolegle ukończył szkołę pilotów wojskowych w Gatczynie, zdobywając tytuł „lotnika wojennego”[1]. Był jednym z pierwszych lotników carskiej marynarki wojennej. Służył w Głównym Zarządzie Hydrograficznym Ministerstwa Marynarki.
W Arktyce
[edytuj | edytuj kod]W 1914 roku Nagórski otrzymał polecenie odnalezienia wyprawy Gieorgija Siedowa, G. Brusiłowa i W. Rusanowa, zaginionej wśród lodów Arktyki. W tym celu po raz pierwszy w historii postanowiono wykorzystać samolot. Admiralicja sprowadziła z Francji samolot Farman MF.11 i Nagórski, wraz z przydzielonym mu marynarzem mechanikiem Eugeniuszem Kuzniecowem, udał się statkiem z rozmontowanym samolotem do Murmańska (wówczas Aleksandrowsk), a stamtąd 16 sierpnia 1914 na Nową Ziemię. Tam Nagórski z mechanikiem, w trudnych arktycznych warunkach, zmontowali samolot[1] i stamtąd rozpoczęli następnie serię lotów rozpoznawczych. 21 sierpnia 1914 Nagórski odbył pierwszy lot nad Arktyką na wodnosamolocie wzdłuż zachodnich wybrzeży Nowej Ziemi, oddalając się o 100 km od lądu i przebywając ok. 400 km podczas 4 godzin i 20 minut lotu. Między 21 sierpnia a 13 września 1914 roku wykonał pięć lotów, spędzając w powietrzu 11 godzin 30 minut[1], przelatując ponad tysiąc sto kilometrów nad lądem i Morzem Barentsa na wysokości od 800 do 1200 m. Podczas ostatniego przelotu dotarł do 76 stopnia szerokości geograficznej północnej.
Nagórski znalazł w opuszczonej chacie na Wyspie Pankracego tubę z puszek po konserwach, w której znajdował się dziennik wyprawy Siedowa i jego list do Ministerstwa Marynarki[potrzebny przypis] (sam Siedow zmarł rok wcześniej z wyczerpania podczas próby zdobycia bieguna). Nagórski dzięki tej akcji poszukiwawczej zdobył cenne doświadczenie jako pierwszy polarny lotnik w historii. Jego raport zawierał liczne spostrzeżenia i wskazówki (m.in. pomysł malowania samolotów operujących nad Arktyką na czerwono, aby uczynić je bardziej widocznymi). Osiągnięcia Nagórskiego, wysoko ocenione również przez inicjatora wyprawy, admirała carskiej floty Michaiła Żdanko , dowodziły, że zdobycie Bieguna Północnego przy pomocy samolotu jest możliwe. 23 września 1914 lotnicy i rozmontowany samolot wrócili do Archangielska, a stamtąd do Petersburga.
I wojna światowa
[edytuj | edytuj kod]Po powrocie z Arktyki Nagórski wrócił do czynnej służby w lotnictwie morskim i brał udział w I wojnie światowej. Od listopada 1914 r. służył w eskadrze lotnictwa morskiego Floty Bałtyckiej w Rewlu (ob. Tallinn). Latał na różnych typach samolotów patrolując Morze Bałtyckie. Pod koniec 1915 r. został dowódcą eskadry wodnosamolotów stacjonujących na transportowcu wodnosamolotów „Orlica”, a w 1916 dowódcą eskadry stacjonującej na półwyspie Zerel na wyspie Sarema[1]. 17 września 1916 r. podczas lotu wodnosamolotem wykonał – jako pierwszy na świecie na samolocie tego rodzaju – figurę akrobacji lotniczej zwaną pętlą[1]. 18 września 1916 r., na samolocie Grigorowicz M-9, powtórzył swój wyczyn jeszcze dwukrotnie. Fakt ten został oficjalnie zarejestrowany w Aeroklubie Rosji. Podczas I wojny światowej Nagórski był pięciokrotnie odznaczany rosyjskimi orderami wojskowymi. W listopadzie 1916, podczas kolejnego lotu nad Bałtykiem, jego samolot został zestrzelony przez Niemców, a on sam uznany za zaginionego[1]. Po kilku godzinach spędzonych w morzu Nagórski został jednak wyłowiony przez rosyjski okręt podwodny.
Po krótkim leczeniu w szpitalu w Rydze powrócił do swej jednostki, jednak meldunek o jego odnalezieniu nigdy nie dotarł do dowództwa. Stacjonował następnie w Åbo (Turku) w Finlandii, dowodząc dywizjonem wodnosamolotów[1]. W chaosie jaki panował w Rosji po rewolucji i wojnie domowej, akta osobowe Nagórskiego zaginęły, a on sam został uznany za poległego.
Lata międzywojenne
[edytuj | edytuj kod]Po rewolucji październikowej w 1917 roku, jednostka Nagórskiego stała się częścią Armii Czerwonej i brała udział w rosyjskiej wojnie domowej[1]. On sam wrócił do Polski na początku 1919 roku i zgłosił się do Marynarki Wojennej, jednak z uwagi na roczną służbę w Armii Czerwonej (do której wcielono jego dywizjon), nie został do niej przyjęty. Osiedlił się na południowych terenach Polski i zaczął pracować jako inżynier i projektant urządzeń chłodniczych dla przemysłu cukrowniczego i olejowego. Zajmował się też działalnością społeczną. W 1925 r. do jego raportu z lotów nad Arktyką dotarł Richard Byrd, który nawiązał kontakt z Nagórskim w celu uzyskania obszerniejszych informacji na temat warunków pogodowych i innych szczegółów mogących mieć wielkie znaczenie dla polarnika. Podczas późniejszych wypraw Byrda do Arktyki i Antarktydy, uzyskane od Nagórskiego dane stanowiły cenne wskazówki. Z doświadczeń polskiego pilota korzystali także inni arktyczni lotnicy, m.in. Walter Mittelholzer i Borys Czuchnowski .
Zapomnianego w Polsce i uznanego za zaginionego w Rosji lotnika uhonorowano w 1936 roku: jego imieniem została nazwana stacja meteorologiczna na Ziemi Franciszka Józefa (Nagurskaja), istniejąca do 1997 roku.
Po II wojnie światowej
[edytuj | edytuj kod]Nagórski przeżył II wojnę światową i znowu podjął pracę inżyniera, najpierw w Gdańsku, później w Warszawie. W 1955 roku Czesław Centkiewicz – znany polski polarnik i pisarz – podczas jednego ze spotkań autorskich zapoznał słuchaczy z kilkoma szczegółami na temat dawno zapomnianego pioniera lotnictwa, rosyjskiego pilota Iwana Nagurskiego, który zginął w 1917 roku. Na to wstał obecny na sali, niezmiennie zainteresowany podbojem Arktyki, Nagórski i oznajmił, że on nie był Rosjaninem i absolutnie nie czuje się martwy. Ta sensacyjna wiadomość została szeroko rozpowszechniona przez polskie i radzieckie media, a osiągnięcia Nagórskiego zostały przypomniane[1]. Za namową Centkiewicza, Nagórski opisał swe arktyczne loty w książce zatytułowanej Pierwszy nad Arktyką (Wydawnictwo MON, Warszawa 1958). Wydał też drugą część wspomnień – Nad płonącym Bałtykiem (Wydawnictwo MON, Warszawa 1960), gdzie przedstawia swoje losy podczas I wojny światowej. W 1957 r. został członkiem Klubu Seniorów Lotnictwa Aeroklubu PRL, zajmował się działalnością popularyzacji lotnictwa, odbywał liczne spotkania[1].
Ważnym, dużo spóźnionym, wyrazem uznania władz dla jego wyczynu było nadanie mu Krzyża Oficerskiego Orderu Odrodzenia Polski (Polonia Restituta)[1].
Jan Nagórski zmarł w Warszawie, 9 czerwca 1976 roku. Pochowany został na warszawskim cmentarzu komunalnym w Wólce Węglowej (Bielany).
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]Imieniem Jana Nagórskiego nazwano ulice w Gdańsku (Zaspa), Warszawie (osiedle Gocław – dzielnica Praga-Południe)[2], Poznaniu i Włocławku.
Jego imieniem została nazwana również rosyjska baza lotnicza Nagurskoje, położona na Ziemi Franciszka Józefa.
Odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Order św. Stanisława III klasy (1914)
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jerzy Ryszard Konieczny , Tadeusz Malinowski , Mała encyklopedia lotników polskich, Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1983, s. 115–119, ISBN 83-206-0337-4, OCLC 830230270 .
- Гальперин Ю., Он был первым, М., 1958
- Jan Nagórski Pierwszy nad Arktyką, Warszawa, 1958
- Jan Nagórski Nad płonącym Bałtykiem, Warszawa, 1960
- Jerzy Ryszard Konieczny Kronika lotnictwa polskiego 1241-1945, Warszawa Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, s. 153
- Ryszard Badowski Odkrywanie świata, Bielsko-Biała, Pascal 2001.
- Absolwenci I LO im. Ziemi Kujawskiej we Włocławku
- Ludzie urodzeni we Włocławku
- Polscy lotnicy
- Polscy inżynierowie
- Polacy – żołnierze Armii Imperium Rosyjskiego w I wojnie światowej
- Polscy oficerowie rosyjskiej marynarki wojennej
- Odznaczeni Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski
- Odznaczeni Orderem Świętego Stanisława (Imperium Rosyjskie)
- Pochowani na cmentarzu komunalnym Północnym w Warszawie
- Urodzeni w 1888
- Zmarli w 1976