Jan Sadowski (1922–1951)
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
(prawdopodobnie) 21 czerwca 1951[1][a] |
| Przebieg służby | |
| Siły zbrojne | |
| Formacja | |
| Jednostki |
Obwód Suwalsko-Augustowski WiN |
| Stanowiska |
dowódca oddziału partyzanckiego |
| Główne wojny i bitwy |
II wojna światowa, |
Jan Sadowski, ps. Blady, Jędrycki lub Jędrzycki, Komar (ur. 22 sierpnia 1922 w Andrzejewie, zm. najprawdopodobniej 21 czerwca 1951 w Surminach[1]) – żołnierz Armii Krajowej, uczestnik powojennej konspiracji antykomunistycznej: członek zrzeszenia Wolność i Niezawisłość i dowódca oddziału partyzanckiego działającego na Suwalszczyźnie i wschodniej części Mazur.
Dzieciństwo i młodość[edytuj | edytuj kod]
Urodził się 22 sierpnia 1922 roku w chłopskiej rodzinie Piotra Sadowskiego we wsi Andrzejewo (ob. gmina Szypliszki). Ukończył 7 klas szkoły powszechnej.
II wojna światowa[edytuj | edytuj kod]
W czasie II wojny światowej, podczas okupacji niemieckiej, brał udział w konspiracji. Od 1941 był członkiem Związku Walki Zbrojnej-Armii Krajowej[1][2]. W listopadzie 1944 roku, po wkroczeniu Armii Czerwonej na Suwalszczyznę, wstąpił do Milicji Obywatelskiej i pracował na posterunku w Szypliszkach[1][2].
Konspiracja powojenna[edytuj | edytuj kod]
15 grudnia 1944 zdezerterował z MO[2]. W styczniu 1946 roku przyłączył się do oddziału Romualda Zabłockiego, ps. „Alibaba”, „Błotnik”. Wiosną tego samego roku oddział został rozwiązany, a Sadowski przeszedł do patrolu plutonowego Kazimierza Bartnika, ps. „Młotek” działającego na terenie gmin Kadaryszki, Wiżajny i Zaboryszki. Latem lub jesienią 1946 r. został przeniesiony do osobistej ochrony komendanta Obwodu Suwalsko-Augustowskiego WiN. Od lutego 1947 roku pełnił funkcję zastępcy dowódcy oddziału Józefa Milucia, ps. „Wróbel”. W tym samym czasie, na rozkaz Józefa Grabowskiego, ps. „Cyklon”, „Mur”, pełniącego obowiązki komendanta Obwodu, wraz trzema innymi żołnierzami (w tym z Piotrem Burdynem, ps. „Kabel”) został oddelegowany do Suwałk z zadaniem stworzenia siatki wywiadowczej. Chcąc kontynuować czynną walkę dołączył ponownie do oddziału Kazimierza Bartnika. Dowódca początkowo odmawiał ujawnienia się, co uczynił dopiero na rozkaz komendanta obwodu, w Powiatowym Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego w Suwałkach 29 kwietnia 1947 roku.
Po ujawnieniu[edytuj | edytuj kod]
Po amnestii w kwietniu 1947 r. pomagał swojemu ojcu w gospodarstwie. Na skutek donosów Antoniego Popławskiego, byłego członka WiN, znalazł się w gronie osób obserwowanych przez PUBP. Kiedy na początku sierpnia 1948 Sadowski wziął udział w bójce w czasie wesela, został aresztowany przez UB (pomimo że czyn nie miał charakteru politycznego)[1]. Podczas śledztwa był bity i nakłaniany do współpracy z PUBP w Suwałkach w zamian za uwolnienie od odpowiedzialności. Ostatecznie nie udowodniono mu udziału w grupie konspiracyjnej i został skazany przez Sąd Grodzki na pół roku więzienia za udział w bójce. Na początku kwietnia 1949 roku, po aresztowaniu byłego członka patrolu, Józefa Milucia, Urząd Bezpieczeństwa zyskał nowe dowody przeciw Sadowskiemu. Pod koniec kwietnia został on wezwany do stawienia się w Komendzie Powiatowej MO w Suwałkach, gdzie miał zostać pociągnięty do odpowiedzialności za dezercję w 1944. Sadowski w tym czasie, ostrzeżony przez życzliwych mu ludzi, chodził zawsze z bronią u boku obawiając się ponownego aresztowania przez UB. W maju 1949 funkcjonariusz MO Lucjan Kalinko uzyskał informację o jego miejscu pobytu i wraz z kilkoma członkami ORMO podjął próbę aresztowania, Sadowski jednak ranił milicjanta i ostrzeliwując ormowców zdołał zbiec. Od tego czasu ukrywał się w lesie[1].
Oddział Sadowskiego i Burdyna[edytuj | edytuj kod]
W maju 1949 roku spotkał się z Piotrem Burdynem, którego znał z czasu działalności w WiN. Burdyn pozostawał w tym czasie na kontakcie operacyjnym u ppor. Henryka Tarasiewicza, zastępcy szefa PUBP w Suwałkach, od którego otrzymał polecenie umożliwienia aresztowania Sadowskiego lub jego likwidacji, z którego nie miał zamiaru się wywiązać. Sadowski i Burdyn początkowo mieli zamiar wyczekać dogodnej chwili i zbiec za granicę, jednak wobec braku takiej możliwości założyli oddział partyzancki i przenieśli się na znane sobie tereny, gdzie mogli liczyć na przychylność miejscowej ludności.
Sadowski, ze względu na wcześniejszą działalność w AK i doświadczenie, został dowódcą oddziału. Przybrał wtedy pseudonim Blady. Oddział operował na terenie powiatów: Suwałki, Augustów, Gołdap, Olecko i Węgorzewo. Pełnił funkcje policyjne - chronił miejscową ludność przed nadużyciami władzy, zwalczał aktywistów Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Związku Młodzieży Polskiej i Ochotniczej Rezerwy Milicji Obywatelskiej. Członkom PZPR i ZMP odbierano legitymacje, dotkliwie bito i nakazywano zaprzestania działalności pod groźbą pobicia lub śmierci, niszczono również portrety komunistycznych dygnitarzy. Oddział unikał typowych egzekucji[3][4]. Partyzanci kolportowali również ulotki krytykujące władze komunistyczne, zniechęcali do uczestnictwa w spółdzielniach produkcyjnych, rekwirowali towary i pieniądze z Gminnych Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” i niszczyli dokumenty dotyczące obciążeń podatkowych[1][3][5].
W oddziale służyli między innymi czterej partyzanci litewscy: Vitas Prabulis, ps. „Žaibas” i Jurgis Kriksčiunas „Rymvidas”, Bronius (Bronisław) Saweikis „Tułacz”, Antanas Kvedaravicius (Antoni Kwiedorowicz) „Lis”[6]. W maju 1950 roku do oddziału przyłączyli się dwaj członkowie młodzieżowej organizacji konspiracyjnej – Harcerskiej Grupy Pogromców Komunizmu[1][7].
W czerwcu 1950 roku, ze względu na dużą liczebność, oddział podzielił się na trzy patrole dowodzone przez Jana Sadowskiego, Piotra Burdyna i Kazimierza Czyża[1], z których każdy miał ściśle wyznaczony obszar działania. Patrol Sadowskiego operował na terenie gmin Wiżajny, Kadaryszki i Zaboryszki, w północnej części gm. Przerośl i na obszarze położonym na północny wschód od drogi Szypliszki-Sejny i liczył 9 partyzantów. Dowództwo nad całością zgrupowania powierzono Henrykowi Czyżowi[1] (Krystyna Pasiuk podaje informację, że dowództwo nad całością objął Jan Sadowski [3][4][5]).
Oddział istniał aż do śmierci Piotra Burdyna w czasie obławy w kwietniu 1952 roku, ale jego współpracownicy (Antoni Kwiedorowicz „Lis”, Edmund Krysiuk „Lot”) kontynuowali działania konspiracyjne aż do listopada 1954 roku[2]. Oddział wykonał ponad 100 akcji, z czego 50 od lipca 1949 do lipca 1950 roku[4][2]. Przez szeregi grupy przewinęło się łącznie 38 osób, z których 22 zginęły w walce, a 12 zostało ujętych i skazanych na kary więzienia[1][8].
Działania Urzędu Bezpieczeństwa[edytuj | edytuj kod]
Początkowo grupę rozpracowywał Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Suwałkach, jednak na początku 1950 roku, ze względu na niezadowalające postępy, do akcji włączyło się kierownictwo Wojewódzkiego Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Białymstoku[9].
W kwietniu 1950 roku powołano specjalne grupy operacyjne do walki z partyzantami. Rozbudowywano siatkę agentury. Do grupy próbowano również, bezskutecznie, wprowadzać współpracowników UB[1][9]. Stosowano represje wobec współpracowników oddziału i rodzin partyzantów, zastraszano miejscową ludność poprzez obławy i uciążliwe rewizje, podwyższanie podatków i przymusowe wysiedlenia oraz konfiskaty mienia[9]. Prześladowania ludności miały charakter masowy, obejmując nie tylko rodziny ale i całe wsie (np. Walne i Łumbie; w pierwszej z nich na 30 gospodarstw tylko 3 rodziny ominęły kary więzienia)[2]. Plany UB z lipca 1950 wysiedlenia, licytacje majątków i aresztowania miały objąć prawie 600 rodzin mieszkających na terenie powiatu suwalskiego, jednak ostatecznie ograniczono tę liczbę do ok. 200 osób[9].
Śmierć[edytuj | edytuj kod]
Jan Sadowski zginął prawdopodobnie 21 czerwca 1951 roku[1][a][b] w okolicach Surmin na Mazurach z rąk podwładnego, Mieczysława Arasimowicza, ps. „Żulik”[c]. Arasimowicz zabił Sadowskiego dwoma strzałami w głowę w czasie kłótni. Sadowski znany był z porywczego charakteru i częstych sprzeczek z podwładnymi[1][3][5], obaj byli również w tym czasie pod wpływem alkoholu. Według innej wersji Arasimowicz nie działał w afekcie, ale z polecenia Urzędu Bezpieczeństwa, na co wskazywać ma powód kłótni (list od rodziny do jednego z członków oddziału - Mieczysława Dudanowicza, spreparowany przez UB), jak również fakt, że „Żulik” po aresztowaniu nie poniósł żadnej odpowiedzialności za członkostwo w oddziale ani za zabójstwo Sadowskiego[1][9]. Nie zachowały się jednak dokumenty mogące tę wersję jednoznacznie potwierdzić[9].
Ciało Sadowskiego partyzanci początkowo porzucili w krzakach, po około tygodniu jednak pochowali je w pobliżu wsi. W 1952 roku zwłoki zostały ekshumowane przez funkcjonariuszy UB[5]. Aktualne miejsce pochówku nie jest znane.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b W akcie oskarżenia przeciwko Feliksowi Dziedziechowi podana jest data 21 maja 1951, w jego zeznaniach pojawia się informacja o czerwcu lub lipcu 1951, a raporty UB wskazują na czerwiec 1951.
- ↑ Jednym z powodów kłótni, w czasie której doszło do zabójstwa Sadowskiego, był list, który Mieczysław Dudanowicz miał otrzymać od rodziny, a który został przygotowany przez UB na podstawie planu operacyjnego z 8 czerwca 1951 r. Pozwala to odrzucić datę śmierci podaną w akcie oskarżenia Feliksa Dziedziecha (21 maja 1951 r.).
- ↑ Mieczysław Arasimowicz, ps. „Zadziora”, „Żulik” (ur. 21 października 1923 we wsi Dębszczyzna w gm. Filipów) – Żołnierz AK od 1943 roku. W listopadzie 1944 został aresztowany i deportowany w głąb Związku Sowieckiego, skąd powrócił w 1947 r. Do grupy Burdyna i Sadowskiego dołączył w lutym 1951 roku, wcześniej ukrywał się w związku z zagrożeniem aresztowaniem za nielegalne posiadanie broni. Prawdopodobnie 21 czerwca 1951 r. we wsi Surminy zastrzelił swojego dowódcę, Jana Sadowskiego, po czym odłączył się od oddziału i ukrywał się samotnie.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Bartłomiej Rychlewski: Pod dolinach i po wzgórzach. Monografia oddziału Jana Sadowskiego i Piotra Burdyna 1949–1952. Warszawa: Akces, 2010. ISBN 978-83-87520-84-7.
- ↑ a b c d e f Danuta Kaszlej, Zbigniew Kaszlej. Recenzja książki: Krystyna Pasiuk: Ostatni „leśni” Suwalszczyzny. Oddział „Bladego” – Burdyna.. „Rocznik Augustowsko-Suwalski”. tom III, 2003. Augustowsko-Suwalskie Towarzystwo Naukowe. ISSN 1730-9875.
- ↑ a b c d Krystyna Pasiuk: Ostatni „leśni” Suwalszczyzny. Oddział „Bladego” – Burdyna. Sejny: Wydawnictwo Pogranicze, 2002. ISBN 83-86872-44-3.
- ↑ a b c Krystyna Pasiuk: Biografie odnalezione w czasie: I edycja: Jan Sadowski (1922-1952). [w:] Wrota Podlasia [on-line]. Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego, 2006. [dostęp 2015-02-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-29)].
- ↑ a b c d Tomasz Balbus (red.): Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik biograficzny. T. III. Kraków-Warszawa-Wrocław: Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2007, s. 456-458. ISBN 978-83-60464-35-9.
- ↑ Arkadiusz Karbowiak. Konflikt polsko-litewski na Wileńszczyźnie w latach 1941–1944. „Glaukopis”. 8-9, s. 231-257, 2007-2007. ISSN 1730-3419.
- ↑ Michał Grygorczuk: Losy konspiracyjnej organizacji młodzieżowej Harcerska Grupa Pogromców Komunizmu – Suwalszczyzna, 1949-1950. W: Mariusz Zemło (red.): Małe miasta: Tradycje walk o niepodległość. T. XV. Lublin-Supraśl: Wydawnictwo KUL, 2013, s. 301-316, seria: Acta Colegii Suprasliensis. ISBN 978-83-7702-562-8.
- ↑ Bartłomiej Rychlewski. Tyś jest partyzant polski.... „Żołnierze Wyklęci 1943-1963. Ostatni leśni”. 7, 2011-05-11. Seria wydawnicza „Rzeczpospolitej”.
- ↑ a b c d e f Adam Zabłocki. Metody walki Urzędu Bezpieczeństwa z podziemiem niepodległościowym w województwie białostockim na przykładzie oddziału „Bladego” – Burdyna. „Zeszyty Naukowe Studenckiego Koła Naukowego Historyków Uniwersytetu w Białymstoku”, s. 40-49, 2012. Instytut Historii i Nauk Politycznych Uniwersytetu w Białymstoku.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Tomasz Balbus (red.): Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik biograficzny. T. III. Kraków-Warszawa-Wrocław: Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2007, s. 456-458. ISBN 978-83-60464-35-9.
- Bartłomiej Rychlewski: Pod dolinach i po wzgórzach. Monografia oddziału Jana Sadowskiego i Piotra Burdyna 1949–1952. Warszawa: Akces, 2010. ISBN 978-83-87520-84-7.
- Danuta Kaszlej, Zbigniew Kaszlej. Recenzja książki: Krystyna Pasiuk: Ostatni „leśni” Suwalszczyzny. Oddział „Bladego” – Burdyna.. „Rocznik Augustowsko-Suwalski”. tom III, 2003. Augustowsko-Suwalskie Towarzystwo Naukowe. ISSN 1730-9875.
- Krystyna Pasiuk: Ostatni „leśni” Suwalszczyzny. Oddział „Bladego” – Burdyna. Sejny: Wydawnictwo Pogranicze, 2002. ISBN 83-86872-44-3.
- Adam Zabłocki. Metody walki Urzędu Bezpieczeństwa z podziemiem niepodległościowym w województwie białostockim na przykładzie oddziału „Bladego” – Burdyna. „Zeszyty Naukowe Studenckiego Koła Naukowego Historyków Uniwersytetu w Białymstoku”, s. 40-49, 2012. Instytut Historii i Nauk Politycznych Uniwersytetu w Białymstoku.
- Bartłomiej Rychlewski. Tyś jest partyzant polski.... „Żołnierze Wyklęci 1943-1963. Ostatni leśni”. 7, 2011-05-11. Seria wydawnicza „Rzeczpospolitej”.
- Krystyna Pasiuk: Biografie odnalezione w czasie: I edycja: Jan Sadowski (1922-1952). [w:] Wrota Podlasia [on-line]. Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego, 2006. [dostęp 2015-02-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-29)].