Wiżajny (gmina)

Wiżajny
	gmina wiejska
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	suwalski
TERC	2012092
Wójt	Stanisław Jacek Pietrukiewicz
Powierzchnia	122,59 km²
Populacja (30.06.2016); • liczba ludności	; 2386
• gęstość	21,3 os./km²
Nr kierunkowy	87
Kod pocztowy	16-407, 16-405
Tablice rejestracyjne	BSU
	Adres urzędu:ul. Szkolna 11; 16-407 Wiżajny
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba sołectw	28
Liczba miejscowości	35
	Położenie na mapie powiatu;
	54°22′02″N 22°52′08″E/54,367222 22,868889
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa
	Biuletyn Informacji Publicznej

Wiżajny (do 1870 gmina Wizgury) – gmina wiejska w województwie podlaskim, w powiecie suwalskim, z siedzibą w Wiżajnach. W latach 1975–1998 w województwie suwalskim. Gminę zamieszkuje 2677 osób (30 czerwca 2008)^[4].

Położenie

Gmina Wiżajny położona jest w północno-wschodniej Polsce, w województwie podlaskim. Od wschodu graniczy z gminą Rutka-Tartak, od północy z Litwą i Obwodem Kaliningradzkim, a od południa z gminą Jeleniewo^[5].

Historia

Gmina Wiżajny znajduje się na obszarze dawnej Puszczy Mereckiej, pierwotnie zamieszkałej przez plemię Jaćwingów, którego ślady przetrwały w nazwach miejscowości, takich jak Sudawskie (pochodzące od Sudowów). Pierwsze wzmianki o ziemi jaćwieskiej Weyze, będącej wcześniejszą nazwą tego obszaru, pochodzą z 1253 roku, natomiast nazwa jeziora Wezezen pojawia się około 1385 roku^[5]. Przez Puszczę Merecką prowadziło kilka szlaków, przy których powstawały osady, a później także miasta, w tym szlak z Merecza do Puńska. Choć dokładna data założenia osady i miasta Wiżajny nie jest znana, to w dokumentach parafii Puńsk z 1606 roku wspomniano, że „droga wiodła obok miasta Wiżajny"^[5]. Prawo magdeburskie zostało potwierdzone 11 maja 1693 roku i ponownie 14 lutego 1792 roku^[5]. Po zniszczeniach podczas wojen szwedzkich w 1659 roku zbudowano nowy kościół, a w 1661 roku założono szkołę. W latach 1824–1831 wzniesiono murowany kościół katolicki, przy którym znajduje się drewniana dzwonnica z XIX wieku. W 1870 roku Wiżajny utraciły prawa miejskie. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku Wiżajny stały się siedzibą władz gminnych. W 1925 roku otwarto szkołę podstawową w Wiżajnach. W czasie II wojny światowej Wiżajny zostały zniszczone w 70 procentach. Istniejący dworek starościński spłonął podczas pożaru w 1963 roku^[5].

Struktura powierzchni

Gmina Wiżajny ma obszar 122,59 km² (2002)^[6], w tym:

użytki rolne: 71%
użytki leśne: 15%

Gmina stanowi 9,38% powierzchni powiatu.

Klimat

Z powodu najniższych temperatur stycznia (−4 °C, −4,5 °C) i najniższych rocznych temperatur średnich jest to polski biegun zimna. Zima w okolicy Wiżajn jest długa i mroźna, nawet dwa–trzy razy dłuższa niż na zachodzie Polski. Najdłuższa zima, z 1928 roku, trwała w tej okolicy do czerwca^[7]. Śnieg pojawia się w Wiżajnach najczęściej w okolicach listopada i znika dopiero pod koniec marca. Lato jest przeważnie krótkie i upalne, gdyż w tym czasie przeważają wpływy kontynentalnych mas powietrza. Ekstremalne temperatury zanotowane na tym obszarze to +38 °C i −36 °C^[7].

Demografia

Dane z 30 czerwca 2008^[4]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	2677	100	1316	49,16	1361	50,84
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	21,84		10,73		11,10

Piramida wieku mieszkańców gminy Wiżajny w 2014 roku^[1].

Sołectwa

Antosin, Bolcie, Burniszki, Dzierwany, Grzybina, Jegliniszki, Kamionka, Kłajpeda, Laskowskie, Leszkiemie, Ługiele, Makowszczyzna, Marianka, Maszutkinie, Mauda, Mierkinie, Okliny, Poplin, Rogożajny Małe, Rogożajny Wielkie, Soliny, Stankuny, Sudawskie, Sześciwłóki, Wiłkupie, Wiżajny, Wiżgóry, Wysokie^[2].

Pozostałe miejscowości

Cisówek, Dziadówek, Jaczne, Kłajpedka, Leszkiemie, Stara Hańcza, Stołupianka, Użmauda, Żelazkowizna.

Zmiany granicy

1 stycznia 2010 z gminy Wiżajny został wyłączony obszar o powierzchni 11,054 km² obejmujący wsie Jodoziory, Kleszczówek, Polimonie i Smolniki. Tereny te zostały przyłączone do gminy Rutka-Tartak^[8].

Sąsiednie gminy

Sąsiednie gminy to Dubeninki, Jeleniewo, Przerośl, Rutka-Tartak. Gmina sąsiaduje z woj. warmińsko-mazurskim, Litwą i Rosją (zjawisko czwórstyku).

Przypisy

↑ ^a ^b Gmina Wiżajny w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-16] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ ^a ^b Strona gminy, sołectwa
↑ ^a ^b Urząd Statystyczny w Białymstoku
↑ ^a ^b Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Grzegorz Rąkowski: Polska egzotyczna. Cz. 1. Pruszków: Rewasz, 1999, s. 37. ISBN 83-85557-63-6.
↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
↑ ^a ^b Biegun zimna i kartacze. W: Polska niezwykła. Województwo podlaskie. Przewodnik. Warszawa: Demart, 2008, s. 7–8. ISBN 978-83-7427-398-5.
↑ Dz.U. z 2009 r. nr 120, poz. 1000

[populacja2016-1] Gmina Wiżajny w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-16] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[sol-2] Strona gminy, sołectwa

[us-3] Urząd Statystyczny w Białymstoku

[autonazwa2-4] Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).

[polska_egzotyczna-5] Grzegorz Rąkowski: Polska egzotyczna. Cz. 1. Pruszków: Rewasz, 1999, s. 37. ISBN 83-85557-63-6.

[autonazwa1-6] Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).

[niezwykła-7] Biegun zimna i kartacze. W: Polska niezwykła. Województwo podlaskie. Przewodnik. Warszawa: Demart, 2008, s. 7–8. ISBN 978-83-7427-398-5.

[8] Dz.U. z 2009 r. nr 120, poz. 1000

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

Przynależność wojewódzka	gubernia suwalska (1867–1915) woj. białostockie (II RP) (1919–1939) woj. białostockie (1945–1975)
Miasta	Bakałarzewo (do 1870) Filipów (do 1870) Sejny (←1925–55→) Przerośl (do 1870) Suwałki Wiżajny (do 1870)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–1975)	Andrzejewo (do 1941 (1952)*) Bakałarzewo (od 1973) Berżniki (←1925–54) Czostków (do 1933) Filipów (od 1870) Giby (←1925–54) Hańcza Stara (18??–?) Huta (do 1954) Jeleniewo Kadaryszki (do 1954) Koniecbór (do 1954) Krasnopol (←1925–54) Krasnowo (←1925–54) Kuków (do 1954) Maćkowo (do 1919 →) Pawłówka (do 1954) Przerośl (od 1870) Puńsk (1952–54) Raczki (od 1973) Rutka-Tartak (od 1973) Sejwy (do 1954) Stary Folwark (od 1973) Suwałki (od 1973) Szypliszki (od 1952) Wizgury (do 1870) Wiżajny (od 1870) Wólka (do 1954) Zaboryszki (do 1952)
Gromady (1954–1972)	Bachanowo (1954–1959) Bakałarzewo (1954–1972) Berźniki (1954–1955 →) Blenda (1954–1957) Bród Nowy (1954–1968) Chmielówka Stara (1954–1968) ~~Czarne~~(←~~1958~~) Filipów (1954–1972) Giby (1954–1955 →) Głęboki Bród (1954–1955 →) Gulbieniszki (1954–1957) Jegliniec (1954–1959) Jeglówek (1959–1972) Jeleniewo (1954–1972) Jemieliste (1954–1968) Jodeliszki (1954–1955 →) Kaletnik (1954–1972) Kamionka Nowa (1954–1959) Karasiewo (1954–1959) Klejwy (1954–1955 →) Krasnopol (1954–1955 →) Kuków-Folwark (1969–1972) Lipniak (1954–1957) Maćkowa Ruda (1954–1955 →) Maszutkinie (1954–1957) Nowa Wieś (1954–1968) Ogrodniki (1954–1955 →) Okliny (1954–1959) Pawłówka Nowa / Nowa Pawłówka (1954–1972) Poddubówek (1954–1972) Pogorzelec (1954–1955 →) Prudziszki (1954–1959) Przerośl-Osada (1954 → i ← 1958–72) Puńsk (1954–1955 →) Raczki (1954–1972) Rutka-Tartak (1954–1972) Sadzawki (1954–1959) Skustele (1954–1955 →) Smolany (1954–1955 →) Smolniki (1954–1972) Sobolewo (1954–1972) Stary Folwark (1954–1972) Stoki (1954–1959) Sucha Wieś (← 1955–57) Szypliszki (1954–1972) Świackie (1954–1955 →) Widugiery (1954–1955 →) Wiżajny (1954–1972) Wychodne (1954–1968) Zusno (1954–1957) Żubryn (1954–1971) Żubrynek (1954–1959)
Legenda	de facto skasowana w 1941, de iure w 1952

Wsie	Antosin Bolcie Burniszki Dziadówek Dzierwany Grzybina Jegliniszki Kamionka Kłajpeda Kłajpedka Laskowskie Leszkiemie Ługiele Makowszczyzna Marianka Maszutkinie Mauda Mierkinie Okliny Poplin Rogożajny Małe Rogożajny Wielkie Soliny Stankuny Sudawskie Sześciwłóki Użmauda Wiłkupie Wiżajny Wiżgóry Wysokie Żelazkowizna
Kolonie	Jaczne Stara Hańcza
Przysiółek	Stołupianka
Przysiółek wsi	Cisówek
Dawna wieś	Łanowizna