Jeż
| Erinaceus | |||
| Linnaeus, 1758[1] | |||
 Jeż amurski (E. amurensis) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj |
jeż | ||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Erinaceus europaeus Linnaeus, 1758 | |||
| Synonimy | |||
| |||
| Gatunki | |||
| |||
Jeż[4] (Erinaceus) – rodzaj ssaków z podrodziny jeży (Erinaceinae) w obrębie rodziny jeżowatych (Erinaceidae).
Rozmieszczenie geograficzne
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Europie i Azji (Rosja, wschodnia Chińska Republika Ludowa i Korea)[5][6][7].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała (bez ogona) 158–306 mm, długość ogona 17–42 mm, długość ucha 16–30 mm, długość tylnej stopy 34–54 mm; masa ciała 526–1400 g[6][8].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj zdefiniował w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz w 10. wydaniu Systema Naturae, publikacji swojego autorstwa traktującej o systematyce zwierząt[1]. Na gatunek typowy Linnaeus wyznaczył (oznaczenie monotypowe) jeża zachodniego (E. europaeus).
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Erinaceus (Herinaceus): łac. erinaceus ‘jeż’[9].
- Setiger: łac. setiger ‘szczeciniasty, noszący szczecinę’[10]. Gatunek typowy: É. Geoffroy Saint-Hilaire wymienieł trzy gatunki – Setiger inauris É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803 (nomen dubium), Setiger variegatus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803 (= Erinaceus semispinosus G. Cuvier, 1798) i Erinaceus setosus Schreber, 1777 – nie wskazując typu nomenklatorycznego.
Podział systematyczny
[edytuj | edytuj kod]Do rodzaju należą następujące żyjące współcześnie gatunki[11][8][5]:
| Grafika | Gatunek | Autor i rok opisu | Nazwa zwyczajowa[4] | Podgatunki[6][5][8] | Rozmieszczenie geograficzne[6][5][8] | Podstawowe wymiary[6][8][c] | Status IUCN[12] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 |
Erinaceus europaeus | Linnaeus, 1758 | jeż zachodni | gatunek monotypowy | zachodnia Europa na północ do Półwyspu Fennoskandzkiego, na wschód do północno-zachodniej Rosji, wiele wysp; introdukowany w Nowej Zelandii i Azorach | DC: 21–24 cm DO: 2,4–3,2 cm MC: 0,5–1,2 kg |
LC |
 |
Erinaceus roumanicus | Barrett-Hamilton, 1900 | jeż wschodni | 5 podgatunków | od środkowej i wschodniej Europy, Bałtyku i Półwyspu Bałkańskiego na wschód do zachodniej Syberii, na południe do Krety i północnego Kaukazu | DC: 21–31 cm DO: 2,4–3,1 cm MC: 0,6–1,2 kg |
LC |
 |
Erinaceus concolor | W. Martin, 1838 | jeż anatolijski | gatunek monotypowy | Wyspy Egejskie i Turcja na wschód do południowego Kaukazu, północnego Iraku i północno-zachodniego Iranu, na północ do Lewantu (Libia, Syria, Izrael i Jordania) | DC: 20–26 cm DO: 2–3 cm MC: 0,5–1,5 kg |
LC |
 |
Erinaceus amurensis | Schrenk, 1859 | jeż amurski | gatunek monotypowy | wschodnia Rosja (dorzecze rzeki Amur, na wschód od rzeki Zeja), Półwysep Koreański, środkowa i wschodnia Chińska Republika Ludowa (na południe do wschodniego Syczuanu i północnego Guangdong) | DC: 15,8–30 cm DO: 1,7–4,2 cm MC: 0,8–1,4 kg |
LC |
Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski.
Opisano również gatunki wymarłe[13]:
- Erinaceus davidi Jammot, 1974[14] (Francja; plejstocen)
- Erinaceus lechei Kormos, 1934[15] (Węgry; pliocen)
- Erinaceus mongolicus Schlosser, 1924[16] (Chińska Republika Ludowa; miocen)
- Erinaceus olgai Yang Zhongjian, 1935[17] (Chińska Republika Ludowa; plejstocen)
- Erinaceus osztramosi Jánossy, 1972[18] (Węgry; plejstocen)
- Erinaceus samsonowiczi Sulimski, 1959[19] (Polska; pliocen)
Jeż w kulturze
[edytuj | edytuj kod]
W kulturze od czasów starożytności rozpowszechnił się obraz jeża niosącego jabłko nabite na kolce. Nie ma on nic wspólnego z rzeczywistością, gdyż jeże są zwierzętami owadożernymi. Pierwszy taki obraz przedstawił Pliniusz Starszy w dziele „Historia naturalna”, twierdząc, jakoby jeże miały w ten sposób zbierać zapasy na zimę[20]. W anonimowym tekście „Fizjolog” z II wieku jabłka zastąpiono winogronami i dodano chrześcijański morał – jeż kradnący owoce z winnicy jest alegorią diabła, pragnącego ukraść „owoce duszy”. Wersję z winogronami powtórzył Izydor z Sewilli w VII wieku w swoim dziele „Etymologie”[21].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Nie Setiger G. Cuvier, 1800 (Tenrecidae).
- ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Erinaceus Linnaeus, 1758.
- ↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 52. (łac.).
- ↑ É. Geoffroy Saint-Hilaire: Catalogue des Mammifères du Muséum national d’Histoire naturelle. Paris: 1803, s. 70. (fr.).
- ↑ F. Mina Palumbo. Catalogo dei Mammiferi della Sicilia. „Ann. Agr. Sic.”. 12, s. 37, 1868. (wł.).
- ↑ a b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 61. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 20. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
- ↑ a b c d e T. Best: Family Erinaceidae (Hedgehogs and Gymnures). W: R.A. Mittermeier & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 8: Insectivores, Sloths and Colugos. Barcelona: Lynx Edicions, 2018, s. 319–320. ISBN 978-84-16728-08-4. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Erinaceus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-30].
- ↑ a b c d e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 404. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 269.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 629.
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-08-01]. (ang.).
- ↑ Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-07-29]. (ang.).
- ↑ J.S. Zijlstra, Erinaceus Linnaeus 1758, Hesperomys project (Version 23.2.0), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-03-17] (ang.).
- ↑ D. Jammot. Les Insectivores (Mammalia) du gisement pléistocène moyen des Abîmes de la Fage à Noailles (Corrèze). „Nouvelles archives du Muséum d’histoire naturelle de Lyon”. 11, s. 42, 1974. (fr.).
- ↑ T. Kormos. Neue Insektenfresser, Fledermäuse und Nager aus dem Oberpliozän der Villányer Gegend. „Földtani közlöny”. 64 (10–12), s. 296, 1934. (niem.).
- ↑ M. Schlosser. Tertiary Vertebrates from Mongolia. „Palaeontologia Sinica”. Series C. 1 (1), s. 2, 1924. (ang.).
- ↑ Z. Yang. On the Insectivora, Chiroptera, Rodentia and primates other than Sinanthropus from locality 1 at Choukoutien. „Palaeontologia Sinica”. Series C. 8 (3), s. 1–160, 1935. (ang.).
- ↑ D. Jánossy. Ein kleiner Hystrix aus Altpleistozän der Fundstelle Osztramos 8. (Nordungarn). „Vertebrata Hungarica”. 13, s. 171, 1972. (niem.).
- ↑ A. Sulimski. Pliocene insectivores from Wȩże. Study on the Tertiary bone breccia fauna from Węże near DziaŁoszyn in Poland. „Acta Palaeontologica Polonica”. 4 (2), s. 129, 1959. (ang.).
- ↑ Naturalis Historia/Liber VIII – Wikisource [online], la.wikisource.org [dostęp 2021-12-21] (łac.).
- ↑ Łukasz Kozak: Jeż – średniowieczna alegoria diabła. Newsweek, 2014-12-10. [dostęp 2018-07-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-07-24)]. (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).