Kamienica przy ulicy Kazimierza Wielkiego 33 we Wrocławiu
 nr rej. A/5901/1-2 z 25.02.2014 wraz z oficyną[1]
| |
 Kamienica przy ulicy Kazimierza Wielkiego 33 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
Kazimierza Wielkiego 33 |
| Styl architektoniczny |
renesans/barok |
| Kondygnacje |
cztery |
| Rozpoczęcie budowy |
XIV wiek |
Położenie na mapie Polski  | |
| 51,107800°N 17,028600°E/51,107800 17,028600 | |
Kamienica przy ulicy Kazimierza Wielkiego 33 – zabytkowa kamienica mieszczańska, o rodowodzie średniowiecznym, znajdująca się przy ulicy Kazimierza Wielkiego we Wrocławiu. Kamienica połączona jest z kamienicą nr 31 i razem pełnią funkcję hotelu „Kamienica Pod Aniołami” oraz siedziby Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Fabrycznej – Sąd Grodzki.
W XIX wieku numeracja ulicy była ciągła, a obecne numery 31 i 33 zajmowały parcele o numerach 31 i 32[2].
Historia posesji i kamienicy
[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
Posesja, na której ulokowana jest kamienica, znajduje się w południowo-zachodniej części miasta. W XV wieku teren ten należał do tzw. Kwartału Słodowników, rozciągającego się łukiem między obecną ulicą Wierzbową, a zachodnim wylotem obecnej ulicy Grodzkiej, między wewnętrznym a zewnętrznym obwodem murów miejskich, przy Czarnej Oławie, stanowiącej fosę wewnętrzną. Nazwa związana jest z profesją słodowników, której przedstawiciele zamieszkiwali ten obszar[2]. Parcele zostały zagospodarowane po wyznaczeniu linii fortyfikacyjnych w latach 1329–1348 i zostały wytyczone przy ówczesnej wschodniej stronie ulicy Vnder den melczern. Od XVI wieku odcinek między ulicami św. Doroty (Dorothengasse) i Krupniczą (Graupegasse) zwany był Hummerei. Kwartał Słodowników w drugiej ćwierci XV w. został podzielony a obszar między ulicami św. Mikołaja i Świdnicką, zaliczony został do tzw. Kwartału Kupców[2].
Nie znany jest dokładny wygląd budynku w okresie średniowiecznym. W XVI wieku, murowana kamienica nr 33, jak i sąsiednia o numerze 31 była budynkiem pokrytym dachem kalenicowym[2]. Sąsiednie kamienice były wąskimi kamienicami szczytowymi. Ich wygląd można obejrzeć na najstarszym planie Wrocławia datowanym na 1562 rok, autorstwa Barthela i Bartholomäusa Weinera. Kamienica nr 31 była dwukrotnie węższa od sąsiedniej nr 33[2]. Parcele były głębokie, dzieliły się prawdopodobnie na trzy strefy: frontową z domem mieszkalnym, środkową z zabudowaniami gospodarczymi (słodowniami) i tylną z ogrodami sięgającym od południa do murów miejskich[2].
Po wojnie trzydziestoletniej obszar, na którym znajduje się kamienica nr 33, uległ przekształceniu[2]. W miejsce dotychczasowych kamienic zaczęto wznosić okazalsze barokowe budynki zamieszkiwane przez szlachtę, wojskowych i urzędników królewskich[2]. W 1750 roku na sąsiedniej działce wzniesiono kościół Opatrzności Bożej, który został uwieczniony po raz pierwszy na dwóch grafikach Friedricha Bernharda Wernera w roku 1755[2]. W sąsiedztwie kościoła Werner przedstawił dodatkowo barokowe kamienice: nieistniejącą obecnie kamienicę i zajazd Pod Złotym Jeleniem (nr 30), kamienicę 31 Dom Schröterów („Schröterisch Haus”), 32 (obecnie 33) „Pachali Haus” oraz kamienicę nr 33 Wolff Hansel haus[2], którą po 1858 przebudowano na budynek komendantury i urzędu podatkowego w zarządzie królewskim, a następnie pełnił funkcję bocznego skrzydła pałacu królewskiego[3].
Od lat 40. XIX wieku właścicielem kamienicy była kupiecka rodzina Flatau[2]. Prócz tej posesji ich własnością był również budynek nr 44 przy tej samej ulicy. Właściciel Jacob Flatau, królewski radca handlowy, mieszkał na co dzień w Berlinie. W 1841 roku posesja była zajęta przez dom przedni i tylni[2]. W 1914 roku nowym właścicielem kamienicy został Robert Wedler[2] lub Bernhard Wedler[3], kupiec i fabrykant zajmujący się handlem i produkcją m.in. rowerów oraz właściciel fabryki maszyn w Księżu Małym[2][3].
Do lat 40. XX wieku kamienica funkcjonowała pod nazwą „Flatau-Hof”. W murach kamienicy swoje siedziby miały różne wytwórnie i hurtownie: fabryka bielizny, wytwórnia bielizny pościelowej, wytwórnia szelek i pasków skórzanych, fabryka ceraty, fartuchów i wyrobów skórzanych, hurtownia towarów tekstylnych[3].
Opis architektoniczny
[edytuj | edytuj kod]
Kamienica, zwana Pachali Haus, była budynkiem wzniesionym na planie trapezu, trzykondygnacyjnym, prawdopodobnie trzytraktowym o pięcioosiowej elewacji, z wysokim dachem kalenicowym[2][3]. Pośrodku umieszczona była dwukondygnacyjna facjata zwieńczona trójkątnym tympanonem, a na dachu znajdowało się sześć lukarn. W części parterowej, w skrajnej osi wschodniej znajdował się portal wejściowy w formie masywnego obramienia. W osi wschodniej znajdowała się brama przejazdowa, tworząc czwarty trakt. Po przebudowie na początku XX wieku z dawnego podziału zachowały się dwa trakty zachodnie[2].
W latach 1862–1863 dokonano istotnych zmian architektonicznych. Ich autorem był budowniczy Wegner. Zmiany dotyczyły przebudowy domu bocznego w oficynę kamienicy, dawniej południowej części obecnego budynku w tylnej zabudowie po wschodniej stronie dziedzińca[2]. Najpierw wzniesiono część południową – wozownię i spichlerz, później przebudowano północną część domu bocznego na dom mieszkalny z wieżą i wybudowano łącznik z domem frontowym w formie drewnianej galerii[2].
Wygląd fasady budynku zachował się do 1914 roku, kiedy to nowy właściciel zlecił przebudowę kamienicy. Pierwotny nowy projekt elewacji sporządził Arthur Pätzsch, ale w trakcie jego realizacji został on zmieniony. Powstała wówczas pięcioosiowa fasada w górnych kondygnacjach; na parterze znajdowały się dwie witryny sklepowe i trzy wejścia do budynku[2]. Między kondygnacjami umieszczone były gzymsy, a całość wieńczył gzyms konsolowy[2]. Na czwartej kondygnacji znajdował się taras otoczony balustradą z taśm żelaznych. Między oknami i na krańcach elewacji znajdowały się lizeny w trzeciej kondygnacji ozdobione motywem trzech kwadratowych ram o wciętych narożach z cienkich półwałkowych profili. W zwieńczeniu lizen znajdowały się zgeometryzowane głowice-pokrywy z motywem ślimacznic. Nad oknami drugiej kondygnacji umieszczono płytkie łukowe blendy[2][3].
Podczas przebudowy domu frontowego usunięto drewnianą galerię, a w jej miejsce i w miejsce północnej części domu bocznego wzniesiono łącznik, jako część głównego budynku[2]. W tylnej części skrajnego traktu umieszczono pełną dwubiegową klatkę schodową o wylewanych betonowych schodach, a w części centralnej – windę[2][3].
Po 1945
[edytuj | edytuj kod]Na dziedzińcu kamienicy, podczas prac remontowych w 2013 roku odkryto studnię z piaskowcowym wieńcem cembrowiny datowanym na przełom XV i XVI wieku[2]. Podczas tych samych prac spod warstwy tynku odsłonięto szereg elementów architektonicznych i dekoracyjnych, m.in.: późnogotycki piaskowcowy portal w przyziemiu czy różne detale architektoniczne wykonane z piaskowca. Portal dotowany jest na ok. 1500 rok. Pierwotnie zaopatrzony był prawdopodobnie w kartusz herbowy i został wtórnie wbudowany w ścianę sieni, w otwór wejściowy prowadzący do szybu windy powstały w 1914 roku podczas przebudowy kamienicy[2]. Z okresu międzywojennego zachowała się wczesnomodernistyczna klatka schodowa ze stopniami schodów wykonanych z barwionego na czerwono sztucznego kamienia oraz z balustradą powstałą z łączonych nitami i giętych malowanych taśm żelaznych o motywie szachownic i esownic, z drewnianą profilowaną poręczą[2]. W piwnicach zachowały się średniowieczne mury[3].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z Rafał Eysymontt, Radosław Gliński: Kamienice przy ulicy Kazimierza Wielkiego 31-33 we Wrocławiu – okruchy wrocławskiej architektury mieszczańskiej okresu późnego gotyku, renesansu, baroku i historyzmu. quart.uni.wroc.pl, 2014-11. [dostęp 2022-08-12]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h Danuta i Rafał Eysymontt, Narodowy Instytut Dziedzictwa: Karta ewidencyjna zabytku nieruchomego. Wrocław ul. Kazimierza Wielkiego 33. zabytek.pl, 2014-11. [dostęp 2022-08-12]. (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jan Harasimowicz (red.): Atlas architektury Wrocławia t.II. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1998.
- Gminna Ewidencja Zabytków, Urząd Miejski Wrocławia, 18 kwietnia 2019 [dostęp 2019-06-03] (pol.).
- Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik (red.): Leksykon architektury Wrocławia. Wrocław: Via Nova, 2011.
- Wojciech Brzezowski: Dom mieszkalny we Wrocławiu w okresie baroku. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2005.