Kino moralnego niepokoju

Kino moralnego niepokoju − nurt w polskiej kinematografii w latach 1976−1981. Autorem nazwy tego kierunku jest reżyser Janusz Kijowski.

Nurt powstał na skutek wystąpienia reżyserów Andrzeja Wajdy i Krzysztofa Zanussiego na Forum Filmowców w Gdańsku w 1975 roku. Twórcy zarzucili decydentom z władzy komunistycznej tłumienie swobody twórczej filmowców, uniemożliwiające dyskusję nad aktualnymi problemami społeczno-politycznymi. Do manifestu dołączyło się kilkoro szkolonych przez Wajdę artystów z Łódzkiej Szkoły Filmowej. Nazwa nurtu została oficjalnie przyjęta podczas Międzynarodowego Seminarium Krytyki w Gdańsku we wrześniu 1979 roku.

Początek nowego kierunku wyznaczył pełnometrażowy debiut Krzysztofa Kieślowskiego Personel z 1976 roku, zaś po premierze filmu Andrzeja Wajdy Człowiek z marmuru zaczęła się popularyzacja kina moralnego niepokoju − do nurtu dołączyli m.in. Agnieszka Holland i Feliks Falk.

Akcja filmów wchodzących w skład nurtu toczy się w małych, prowincjonalnych sceneriach. Instytucje bądź środowiska, do których należą bohaterowie, cechuje korupcja i nepotyzm (Kontrakt). W pierwszym wariancie scenariuszowym główną postacią jest młody idealista − przedstawiciel inteligencji, który próbuje przeciwstawić się lokalnej oligarchii; w starciu z aparatem władzy ponosi porażkę (Aktorzy prowincjonalni, Barwy ochronne). W drugim wariancie system doprowadza do demoralizacji bohatera, który nad wartości moralne zaczyna przedkładać konformizm i uległość władzy (Wodzirej, Amator, Indeks). Niezależnie od dokonanego wyboru dochodzi do unieszczęśliwienia bohatera i wykluczenia z życia politycznego (Bez znieczulenia), a nawet społecznego (Kobieta samotna).

Filmy w ramach kina moralnego niepokoju cechuje względna aktualność czasu akcji − od końca lat 60. (jak w Indeksie) do schyłku rządów Edwarda Gierka.

Nurt upadł wraz z ogłoszeniem stanu wojennego w roku 1981.

Czołowi przedstawiciele

• Filip Bajon (Wahadełko)
• Feliks Falk (Wodzirej)
• Agnieszka Holland (Aktorzy prowincjonalni, Kobieta samotna)
• Krzysztof Kieślowski (Personel, Amator, Przypadek)
• Janusz Kijowski (Kung-fu, Indeks. Życie i twórczość Józefa M.)
• Wiesław Saniewski (Wolny strzelec)
• Andrzej Wajda (Człowiek z marmuru, Bez znieczulenia)
• Janusz Zaorski (Zaległy urlop)
• Krzysztof Zanussi (Barwy ochronne, Constans, Kontrakt)

Bibliografia

• Dabert, Dobrochna: Kino moralnego niepokoju: wokół wybranych problemów poetyki i etyki. Wyd. Nauk. UAM: Poznań 2003.
• Krajewski, Andrzej: Między współpracą a oporem. Twórcy kultury wobec systemu politycznego PRL (1975-1980). Trio: Warszawa 2004.
• Lubelski, Tadeusz: Historia kina polskiego: twórcy, filmy, konteksty, Videograf II: Katowice 2009.