Komitet do Spraw Nauki i Postępu Technicznego

Komitet do Spraw Nauki i Postępu Technicznego przy Radzie Ministrów – kolegialny naczelny organ administracji państwowej działający w Polsce w latach 1985–1991, mający na celu wspierać rozwój prac naukowych i przyspieszać wdrażanie postępu naukowo-technicznego. Aparatem wykonawczym Komitetu był funkcjonujący w tym samym okresie Urząd Postępu Naukowo-Technicznego i Wdrożeń. W 1991 r. w miejsce tych struktur utworzony został Komitet Badań Naukowych oraz obsługujący go Urząd Komitetu Badań Naukowych.

Utworzenie Komitetu

Komitet powołano na podstawie ustawy z 3 grudnia 1984 r. o utworzeniu Komitetu do Spraw Nauki i Postępu Technicznego przy Radzie Ministrów oraz Urzędu Postępu Naukowo-Technicznego i Wdrożeń.

Zakres działania Komitetu

Komitet działał w zakresie programowania, organizowania, nadzorowania realizacji prac rozwojowych oraz badań naukowych służących bezpośrednio gospodarce narodowej i zapewniania efektywnego wykorzystywania osiągnięć naukowo-technicznych w praktyce gospodarczej. Komitet, we współdziałaniu z właściwymi organami, przygotowywał podstawowe założenia polityki naukowo-technicznej rządu.

Komitet, w zakresie realizacji polityki naukowo-technicznej państwa, koordynował działalność naczelnych i centralnych organów administracji państwowej. Komitet oddziaływał na programowanie badań i kształcenie wysoko kwalifikowanych kadr niezbędnych dla potrzeb gospodarki narodowej oraz inspiruje prace rozwojowe i wdrożeniowe.

Komitet w zakresie swego działania rozpatrywał i opiniował wnioski dotyczące założeń inwestycyjnych, stosowania instrumentów ekonomiczno-finansowych, zatrudnienia i płac, normalizacji, metrologii, wynalazczości i racjonalizacji, współpracy naukowo-technicznej z zagranicą oraz eksportu polskiej myśli naukowo-technicznej.

Szczegółowy zakres działania Komitetu

Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 25 marca 1985 r. w sprawie szczegółowego zakresu i trybu działania Komitetu do Spraw Nauki i Postępu Technicznego przy Radzie Ministrów, jego Prezydium oraz Przewodniczącego Komitetu do zakresu działania Komitetu należały w szczególności sprawy:

• inicjowania, koordynowania i kontroli wdrażania i upowszechniania osiągnięć naukowo-badawczych w gospodarce narodowej,
• inicjowania oraz opiniowania kierunków i zakresu badań podstawowych mających istotne znaczenie dla postępu naukowo-technicznego,
• określania zasad tworzenia i znoszenia centralnych programów badawczych o podstawowym znaczeniu dla rozwoju społeczno-gospodarczego kraju,
• inicjowania i opiniowania zasad finansowania prac rozwojowych i wdrożeniowych wykonywanych na rzecz gospodarki narodowej,
• ustalania kierunków i instrumentów rozbudowy bazy materialnej służącej działalności badawczej oraz rozwojowej i wdrożeniowej dla potrzeb postępu naukowo-technicznego,
• inspirowania rozwoju systemu informacji w zakresie nauki, techniki i informatyki,
• dokonywania ocen dotyczących wykorzystania kadr naukowych, inżynieryjno-technicznych i innych, mających podstawowe znaczenie dla postępu naukowo-technicznego,
• upowszechniania osiągnięć naukowo-technicznych oraz oddziaływania na rozwój kultury technicznej w społeczeństwie,
• upowszechniania metod i technik służących poprawie efektywności postępu naukowo-technicznego, a w szczególności w zakresie realizacji polityki patentowej,
• inicjowania, oceniania i koordynowania współpracy naukowo-technicznej z zagranicą, w tym polityki licencyjnej i postlicencyjnej oraz eksportu osiągnięć naukowo-technicznych.

Do zakresu działania Komitetu należy ponadto inicjowanie i opracowywanie projektów aktów prawnych regulujących zasady działania i rozwoju placówek naukowo-badawczych oraz naukowo-technicznych, z wyłączeniem szkół wyższych i jednostek organizacyjnych Polskiej Akademii Nauk.

Skład Komitetu

Zgodnie z ustawą powołującą Komitet w jego skład wchodzili:

• Przewodniczący,
• zastępcy Przewodniczącego,
• Sekretarz (wprowadzony ustawą z 27 kwietnia 1989 r.),
• członkowie.

Przewodniczącym Komitetu był Prezes Rady Ministrów lub wyznaczony przez niego Wiceprezes Rady Ministrów, a od 28 kwietnia 1989 r. Minister-Kierownik Urzędu Postępu Naukowo-Technicznego i Wdrożeń (wprowadzony ustawą z 27 kwietnia 1989 r.).

Zastępcami Przewodniczącego byli:

• Minister-Kierownik Urzędu Postępu Naukowo-Technicznego i Wdrożeń jako I Zastępca Przewodniczącego, jeżeli nie pełnił funkcji Przewodniczącego,
• Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego, a od 24 października 1987 r. Minister Edukacji Narodowej (wprowadzony ustawą z 23 października 1987 r.),
• Minister Przemysłu (wprowadzony ustawą z 23 października 1987 r.),
• Zastępca Przewodniczącego Komisji Planowania przy Radzie Ministrów (do czasu zniesienia Komisji 1 stycznia 1989 r.),
• Sekretarz Naukowy Polskiej Akademii Nauk.

Prezydium Komitetu

W skład Prezydium Komitetu wchodzili początkowo Przewodniczący Komitetu i zastępcy Przewodniczącego Komitetu, a od 28 kwietnia 1989 r. również powołani przez Prezesa Rady Ministrów – Sekretarz Komitetu oraz członkowie Komitetu w liczbie nie większej od sześciu, w tym Minister-Kierownik Centralnego Urzędu Planowania, przedstawiciel Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz przedstawiciel Naczelnej Organizacji Technicznej.

Członkowie Komitetu

Członkami Komitetu były osoby powoływane przez Prezesa Rady Ministrów, na wniosek Prezydium Komitetu, spośród członków Rady Ministrów, kierowników urzędów centralnych, działaczy gospodarczych i społecznych, przedstawicieli nauki i techniki oraz organizacji naukowo-technicznych. W skład Komitetu wchodził również przedstawiciel Komitetu Obrony Kraju.

Kierowanie Komitetem

Przewodniczący Komitetu kierował pracami Komitetu i jego Prezydium oraz reprezentował Komitet na zewnątrz. Przewodniczący Komitetu, na podstawie ustaw i w celu ich wykonania, wydawał rozporządzenia i zarządzenia oraz wykonywał w zakresie objętym ustawą, inne zadania nie zastrzeżone dla Komitetu i jego Prezydium.

Przewodniczący Komitetu w zakresie swojej właściwości:

• współdziałał z naczelnymi i centralnymi organami administracji państwowej oraz Polską Akademią Nauk,
• współdziałał ze stowarzyszeniami naukowymi i naukowo-technicznymi oraz przedstawicielstwami środowisk społecznych,
• zapewniał opracowywanie ekspertyz, ocen i wniosków dotyczących stanu nauki, techniki i postępu naukowo-technicznego.

Zadania Prezydium Komitetu

Prezydium Komitetu:

• określało potrzeby w zakresie przygotowywania prognoz i ekspertyz dotyczących stanu nauki, techniki, wykorzystania kadr i upowszechniania postępu naukowo-technicznego,
• tworzyło i znosiło centralne programy badawcze o podstawowym znaczeniu dla rozwoju społeczno-gospodarczego kraju, po zasięgnięciu opinii Komitetu,
• dokonywało podziału wyodrębnionych centralnie środków finansowych przeznaczonych na działalność naukowo-badawczą oraz wdrożeniową,
• ustalało zasady zawierania porozumień i umów przez naczelne i centralne organy administracji państwowej z organizacjami badawczymi, szkołami wyższymi, przedsiębiorstwami państwowymi i innymi jednostkami gospodarki uspołecznionej i jednostkami gospodarki nie uspołecznionej oraz wzajemnie między nimi w sprawach realizacji programów i tematów prac badawczych i rozwojowych, wdrażania i upowszechniania postępu naukowo-technicznego,
• tworzyło warunki aktywizacji twórców nauki i postępu naukowo-technicznego oraz wykorzystywania w praktyce ich osiągnięć,
• przyznawało nagrody za szczególne osiągnięcia w dziedzinie nauki i postępu naukowo-technicznego, na zasadach i w trybie określonych w odrębnych przepisach,
• przedstawiało na kolejnych posiedzeniach plenarnych Komitetu informacje o decyzjach Przewodniczącego i Prezydium Komitetu.

Zadania Komitetu na posiedzeniach plenarnych

Komitet na posiedzeniach plenarnych:

• rozpatrywał założenia polityki naukowo-technicznej państwa,
• rozpatrywał główne kierunki postępu naukowo-technicznego,
• opiniował zasady doskonalenia kadr technicznych,
• opiniował prognozy, projekty programów i planów dotyczących rozwoju nauki techniki i działalności ogólnotechnicznej, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb gospodarki narodowej,
• oceniał wyniki realizacji programów badawczych i rozwojowych oraz działalność wdrożeniową.
• rozpatrywał inne sprawy dotyczące postępu naukowo-technicznego i wdrożeń, a w szczególności projekty opracowywane przez Urząd Postępu Naukowo-Technicznego i Wdrożeń.

Zniesienie Komitetu

Komitet do Spraw Nauki i Postępu Technicznego zniesiono na podstawie ustawy z 12 stycznia 1991 r. o Komitecie Badań Naukowych.

Kierownictwo Komitetu

Przewodniczący Komitetu:

• Zbigniew Szałajda (28 grudnia 1984 r. – 14 października 1988 r.), Wiceprezes Rady Ministrów
• Mieczysław Rakowski (14 października 1988 r. – 2 sierpnia 1989 r.), Prezes Rady Ministrów
• Jan Janowski (12 września 1989 r. – 12 stycznia 1991 r.), Wiceprezes Rady Ministrów, Minister-Kierownik Urzędu Postępu Naukowo-Technicznego i Wdrożeń

I Zastępcy Przewodniczącego Komitetu:

• Konrad Tott (28 grudnia 1984 r. – 14 października 1988 r.), Minister-Kierownik Urzędu Postępu Naukowo-Technicznego i Wdrożeń
• Zbigniew Grabowski (14 października 1988 r. – 12 września 1989 r.), Minister-Kierownik Urzędu Postępu Naukowo-Technicznego i Wdrożeń

Zastępcy Przewodniczącego Komitetu:

• Edward Łukosz (1 stycznia 1985 r. – 22 listopada 1986 r.), Zastępca Przewodniczącego Komisji Planowania przy Radzie Ministrów
• Benon Miśkiewicz (1 stycznia 1985 r. – 24 października 1987 r.), Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego
• Zdzisław Kaczmarek (1 stycznia 1985 r. – 17 listopada 1988 r.), Sekretarz Naukowy Polskiej Akademii Nauk
• Józef Zajchowski (22 listopada 1986 r. – 1 stycznia 1989 r.), Zastępca Przewodniczącego Komisji Planowania przy Radzie Ministrów
• Henryk Bednarski (24 października 1987 r. – 14 października 1988 r.), Minister Edukacji Narodowej
• Jerzy Bilip (24 października 1987 r. – 14 października 1988 r.), Minister Przemysłu
• Jacek Fisiak (14 października 1988 r. – 12 września 1989 r.), Minister Edukacji Narodowej
• Mieczysław Wilczek (14 października 1988 r. – 12 września 1989 r.), Minister Przemysłu
• Roman Ney (17 listopada 1988 r. – styczeń 1990 r.), Sekretarz Naukowy Polskiej Akademii Nauk
• Henryk Samsonowicz (12 września 1989 r. – 12 stycznia 1991 r.), Minister Edukacji Narodowej
• Tadeusz Syryjczyk (12 września 1989 r. – 12 stycznia 1991 r.), Minister Przemysłu
• Leszek Kuźnicki (styczeń 1990 r. – marzec 1991 r.), Sekretarz Naukowy Polskiej Akademii Nauk
• Robert Głębocki (12 stycznia 1991 r. – marzec 1991 r.), Minister Edukacji Narodowej
• Andrzej Zawiślak (12 stycznia 1991 r. – marzec 1991 r.), Minister Przemysłu

Bibliografia

• Aleksander Kochański, Polska 1944–1991. Informator historyczny. Struktury i ludzie, część 1–2, Warszawa 2022
• Tadeusz Mołdawa, Ludzie władzy 1944–1991. Władze państwowe i polityczne Polski według stanu na dzień 28 II 1991, Warszawa 1991