Kopciuszek zwyczajny
| Kopciuszek zwyczajny | |
| Phoenicurus ochruros[1] | |
| (S. G. Gmelin, 1774) | |
 samica kopciuszka zwyczajnego |
|
| Systematyka | |
| Domena | eukarionty |
| Królestwo | zwierzęta |
| Typ | strunowce |
| Podtyp | kręgowce |
| Gromada | ptaki |
| Podgromada | Neornithes |
| Nadrząd | neognatyczne |
| Rząd | wróblowe |
| Rodzina | muchołówkowate |
| Rodzaj | Phoenicurus |
| Gatunek | kopciuszek zwyczajny |
| Synonimy | |
|
|
| Podgatunki | |
|
|
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |
 |
|
| Zasięg występowania | |
 |
|
 Systematyka w Wikispecies |
|
 Multimedia w Wikimedia Commons |
|
Kopciuszek zwyczajny, kopciuszek (Phoenicurus ochruros) – gatunek małego ptaka wędrownego z rodziny muchołówkowatych (Muscicapidae).
Spis treści
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Zasiedla Eurazję i północno-zachodnią Afrykę. To ptak wędrowny (częściowo wędrowny). Osiadłe są populacje z południa Europy - Półwyspu Bałkańskiego, Włoch i Hiszpanii. W basenie Morza Śródziemnego, w Afryce północnej, Na Bliskim Wschodzie i w Indiach znajdują się zimowiska północnych populacji. Zamieszkuje w zależności od podgatunku[4][2][5]:
- Phoenicurus ochruros gibraltariensis – Europa Zachodnia i Środkowa po Łotwę i Krym na wschodzie oraz po północną część Półwyspu Iberyjskiego, Sycylię i Grecję na południu. Zamieszkuje również Maghreb. Podgatunek ekspansywny w kierunku Wysp Brytyjskich i Półwyspu Skandynawskiego.
- W Polsce nieliczny (w górach liczny) ptak lęgowy na całym obszarze kraju. Przeloty w marcu-kwietniu i wrześniu-październiku. Niektóre osobniki zimują w kraju.
- kopciuszek zwyczajny (Phoenicurus ochruros ochruros) – Azja Mniejsza, Kaukaz, Zakaukazie i północny Iran.
- Phoenicurus ochruros semirufus – Lewant
- Phoenicurus ochruros phoenicuroides – od Tienszanu po Mongolię.
- kopciuszek rdzaworzytny (Phoenicurus ochruros rufiventris) – na wschód od Morza Kaspijskiego, przez północno-wschodni Iran, Turkiestan, Himalaje po Kunlun i Qinghai w Chinach.
Południowe populacje osiadłe, północne wędrują na zimowiska znajdujące się w południowej Europie, północnej Afryce, na Bliskim Wschodzie i w Indiach.
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Cechy gatunku[edytuj | edytuj kod]
Ptak o smukłej sylwetce, nieco mniejszy od wróbla, ale większy od pleszki. Obie płci mają podobny rozmiar i czarne nogi, podłużne skrzydła i białe lusterka. Samiec w szacie godowej łupkowoczarny, z czarną częścią twarzową, gardłem i piersią, białym lusterkiem na skrzydle i jasnoszarym przejaśnieniem na podogoniu i dolnej części brzucha. Posiada charakterystyczny, ruchliwy, rdzawy ogon z czarnymi środkowymi sterówkami. Samiec w szacie spoczynkowej ma szary grzbiet, kark, wierzch głowy i boki, podczas gdy przód głowy, gardło i pierś pozostają czarne. Lotki drugorzędowe mają białą wstawkę. Tęczówki oczu są ciemnobrązowe. Samica i osobniki młodociane łupkowoszare z rdzawym ogonem i kuprem, jaśniejsze od samca. Kopciuszki w pierwszym roku życia są szarobrązowe i nie mają białej plamy na skrzydłach. Nie da się ich odróżnić od matki.
Łatwo odróżnić samice kopciuszka od pleszki - po bardziej ciemnym upierzeniu tej pierwszej, dłuższych skrzydłach i ogonie. Różnice pomiędzy tymi dwoma gatunkami wynikają - oprócz ubarwienia - też z innych wymagań środowiskowych - pleszki niechętnie opuszczają tereny zadrzewione, a kopciuszki zasiedlają budynki, na których nierzadko zakładają gniazda. Stąd to one są bardziej znane wśród ludzi niż pleszki, choć niegdyś gnieździły się tylko w niedostępnych półkach skalnych i w wysokich górach. Oba gatunki wykazują to samo zachowanie i postawę.
Zachowanie[edytuj | edytuj kod]
Najłatwiej obserwować go w miastach, trudniej na obszarach wiejskich, gdzie różnorodność awifauny i krajobrazu jest większa. To ptak ostrożny, ale nie kryje się przed człowiekiem. Jest ruchliwy i szybko przelatuje na krótkie odległości. Zatrzymuje się w danym miejscu na krótką chwilę i odlatuje dalej. Często potrząsa ogonem. Potrafi dobrze latać.
Wymiary średnie[edytuj | edytuj kod]
- długość ciała
- ok. 14–16 cm
- rozpiętość skrzydeł
- ok. 23–26 cm
Masa ciała[edytuj | edytuj kod]
ok. 14–18 g
Głos[edytuj | edytuj kod]
Śpiew kopciuszka nie jest zbyt głośny i rozlegać może się już przed świtem. Najbardziej charakterystycznym jego fragmentem jest trzeszcząca zwrotka, krótkie skrzeczące tony, którymi zaczyna piosenkę. Głos wabiący to "cip cip" lub "tek tek". Melodię samca słychać w pobliżu jego gniazda - "di di krrrsz".
Słychać go też w nocy w miastach pod światłami latarni. Śpiewa z dobrze widocznego wysokiego punktu w terenie, jak brzeg dachu, rynna, antena, komin.
Biotop[edytuj | edytuj kod]
Gatunek uległ synantropizacji. Najchętniej zamieszkuje zabudowania, ruiny, a nawet tereny silnie zurbanizowane, pod warunkiem dostępu do otwartych terenów zielonych, gdzie żeruje. Bardzo dobrze przystosował się do życia w mieście, które jest w pewnym stopniu namiastką górskich terenów pierwotnie przez kopciuszki zamieszkiwanych. Dlatego, jako jednego z niewielu małych ptaków, widuje się go nawet w centrach dużych miast, obiektach przemysłowych, na terenach budów bez większej ilości zieleni, gdzie przy sztucznym oświetleniu słychać jego śpiewy, również w nocy. W miastach najczęściej spotyka się go na dachach. Poza tym zamieszkuje otwarte łąki ze skałami i zabudowę wiejską, kamieniołomy, klify, tereny ruderalne i kamieniste, rumowiska (pierwotne siedliska kopciuszków).
Ważny dla kopciuszka jest dostęp do otwartych przestrzeni, gdzie szuka pożywienia. Unika natomiast obszarów stale podmokłych i zbyt gęstej roślinności. Żerowanie i gniazdowanie nie wymaga obecności roślinności.
Okres lęgowy[edytuj | edytuj kod]
Gniazdo[edytuj | edytuj kod]
Zawsze osłonięte od góry, wysłane różnorodnym materiałem - włosiem, piórami i wełną. Pierwotnie w szczelinach skalnych, stosie kamieni lub desek, w załomach, rozpadlinach, obecnie zazwyczaj w szczelinach budynków, pod okapem dachu, we wgłębieniach kamiennego ogrodzenia, a także półotwartych budkach lęgowych. Zbudowane z łodyg traw, mchu, korzonków i innego materiału roślinnego. Tworzone pary są monogamiczne.
Jaja[edytuj | edytuj kod]
W ciągu roku wyprowadza dwa lęgi, składając w kwietniu-czerwcu 4–6 białych, wydłużonych jaj. Czasem jaja są zabarwione na niebiesko lub pokrywają je słabo widoczne brązowawe plamki. Często wysiaduje jajo kukułki.
Wysiadywanie[edytuj | edytuj kod]
Jaja wysiadywane są przez okres 12–17 dni przez samicę. Młode karmią oboje rodzice. Pisklęta opuszczają gniazdo po 12–16 dniach.
Pożywienie[edytuj | edytuj kod]
Zjada owady i ich larwy, drobne owoce, nasiona, małe ślimaki i dżdżownice[6]. Jesienią zjada jagody.
Pokarmu szuka na ziemi, biegając i skacząc na jej powierzchni (również na betonie, asfalcie, blaszanym dachu). Potrafi zwinnie chwytać owady w locie. Bezkręgowce i owoce zbiera z gałęzi, ścian i liści.
Ochrona[edytuj | edytuj kod]
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[7].
Przypisy
- ↑ Phoenicurus ochruros w: Integrated Taxonomic Information System (ang.)
- ↑ 2,0 2,1 Black Redstart (Phoenicurus ochruros) (ang.). IBC: The Internet Bird Collection. [dostęp 2012-11-25].
- ↑ Phoenicurus ochruros. Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych (IUCN Red List of Threatened Species) (ang.)
- ↑ Frank Gill, David Donsker: Family Muscicapidae (ang.). IOC World Bird List: Version 3.2. [dostęp 2012-11-26].
- ↑ Nazwy polskie za: Paweł Mielczarek, Marek Kuziemko: Muscicapidae Fleming, 1822 - muchołówkowate - Old World Flycatchers, Chats. W: Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2012-11-26].
- ↑ Anna Przybyłowicz: Atlas ptaków polskich. Poznań: Wydawnictwo Publicat, 2009, s. 38. ISBN 978-83-245-1682-7.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną Dz. U. z 2004 r. Nr 220, poz. 2237
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Andrzej G. Kruszewicz: Ptaki Polski. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: MULTICO, 2007, s. 217. ISBN 978-83-7073-474-9.
- Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X.
- Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: MUZA, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
