Kościół Przemienienia Pańskiego w Nowogródku
53°36′05″N 25°49′49″E/53,601389 25,830278 nr rej. 411Г000403
| |||||||||||||||||||||||
| kościół farny | |||||||||||||||||||||||
 Widok na kościół farny z góry zamkowej | |||||||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||||||||||||||
| Adres |
ul. 1 Maja 16, 231400 Nowogródek | ||||||||||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||||||||||
| Sanktuarium Błogosławionych Męczennic w Nowogródku • nadający tytuł |
od 29 lipca 2018 | ||||||||||||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||||||||||||
| Przedmioty szczególnego kultu | |||||||||||||||||||||||
| Relikwie | |||||||||||||||||||||||
| Cudowne wizerunki |
obraz Matki Bożej Nowogródzkiej | ||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Białorusi  | |||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego  | |||||||||||||||||||||||
| 53°36′05″N 25°49′49″E/53,601389 25,830278
| |||||||||||||||||||||||
Kościół Przemienienia Pańskiego, zwany także kościołem farnym, białą farą lub farą Witoldową – rzymskokatolicki kościół wzniesiony przez księcia Witolda pod koniec XIV w., przebudowany w latach 1719-1726 w stylu barokowym w Nowogródku na Białorusi. Znajduje się przy ul. 1 Maja, u podnóża wschodniego zbocza góry zamkowej. Pierwotnie kościół był pod wezwaniem Wszystkich Świętych. W kościele znajduje się, uważany za cudowny, obraz Matki Bożej Nowogródzkiej. Od 29 lipca 2018 r. kościół ma status sanktuarium Błogosławionych Męczennic z Nowogródka[1].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Według tradycji kościół wzniesiono w 1395 roku z fundacji księcia Witolda, na miejscu pogańskiego kapiszcza Pioruna. Początkowo kościół konsekrowano w imię Wszystkich Świętych[2].
W lutym 1422 roku biskup żmudzki Maciej udzielił w świątyni ślubu królowi polskiemu Władysławowi Jagielle i Zofii Holszańskiej[2].
.JPG)
14 lipca 1714 roku koadiutor biskupa wileńskiego Maciej Ancuta poświęcił kamień węgielny pod nowy murowany kościół. Budowę prowadzono w latach 1719-1726[2]. Wiadomo, że świątynię wznieśli miejscowi murarze: Jakub Boksza, Jerzy Urłowski, Andrzej Szarecki, Jerzy Stepkowski[2].
W 1723 roku dokonano konsekracji kościoła pod wezwaniem Bożego Ciała. Wnętrze ozdabiało wówczas pięć starych ołtarzy. Budowę ukończono w 1740 r., zaś w 1776 r. (wg innych źródeł 1786 r.) biskup Antoni Żółkowski rekonsekrował kościół ku czci Przemienienia Pańskiego. W latach 1770 – 83 kościół został pokryty dachówką, lecz w 1792 r. podczas restauracji ponownie pokryto go gontem[3].
W 1790 r. z prawej strony ówczesnej ul. Kowalskiej proboszcz kościoła ks. Chiałkowski wybudował nową murowaną plebanię (obecny budynek zespołu klasztornego sióstr nazaretanek), a także szereg budynków gospodarczych[3].
Przy lewym ołtarzu św. Antoniego stała chrzcielnica, gdzie 12 lutego 1799 r. został ochrzczony syn Barbary i Mikołaja Mickiewiczów, któremu nadano imię Adam. Z tej okazji w latach 20. XX w. na ścianie kościoła, na lewo od wejścia, wmurowano niewielką marmurową tablicę.
Pod koniec XVIII w. do parafii należały kaplice w Wołkowiczach, Horodecznie oraz Klukowiczach. Źródła archiwalne posiadają informację o kaplicy, wchodzącej do zespołu pałacu zamkowego. Pałac ów został zbudowany na przełomie XVI – XVII wieków, kaplicę zaś dobudowano pod koniec XVII w.[3]
W 1809 roku za wejście główne służyła drewniana kruchta. Przy parafii działały szkoła i szpital[3].
W 1812 roku podczas inwazji Francji na Rosję wojska napoleońskie wykorzystały kościół jako magazyn prowiantu. Po wojnie wznowiono nabożeństwa, jednak wnętrze świątyni było zniszczone. W inwentarzu z 1823 r. opisano zniszczony gont i odpadający tynk. Uszkodzony obraz Przemienienia Pańskiego autorstwa Franciszka Smuglewicza został źle sklejony i rozpadł się pod wpływem wilgoci. Krytyczny był także stan ścian budynku.
Po 1831 r. ówczesny proboszcz wystarał się u władz rosyjskich, aby przenieść parafię z fary do kościoła św. Michała, który zaborcy planowali zamknąć. Był to ostatni kościół nowogródzki w dobrym stanie[4].
W 1857 roku zgodnie z rozkazem ministra spraw wewnętrznych Imperium Rosyjskiego od dnia 31 grudnia, kościołowi nadano rangę filialnego, co spowodowało, iż pozostał bez opieki i pół wieku przebywał w zaniedbaniu, niemalże zamieniając się w ruinę[5][6]. Według inwentarza z 1867 r. budynek pokryty był gontem. Kościół posiadał ołtarz główny, dwa ołtarze boczne i dwie kaplice. Podłoga była ceglana, pod nią znajdowały się dwie duże piwnice. Okien było w sumie siedem, a w kaplicach dwa. Po lewej stronie ołtarza głównego znajdowała się zakrystia z jednym oknem[2].
W 1906 r. uzyskano pozwolenie na odbudowę fary, lecz odnowę zniszczonej świątyni rozpoczęto dopiero w 1921 r. dzięki rządowej subwencji[7]. W dniu 1 listopada 1922 r. w uroczystość Wszystkich Świętych biskup miński Zygmunt Łoziński dokonał ponownego poświęcenia kościoła[5][6]. Oficjalne odrodzenie parafii nastąpiło w 1929 roku, a świątynia trafiła pod opiekę sióstr nazaretanek.
1 sierpnia 1943 r. gestapo rozstrzelało 11 sióstr nazaretanek, których groby do 1991 r. znajdowały się w pobliżu kościoła. Relikwie błogosławionych sióstr zostały umieszczone w kaplicy Anioła Stróża, a na miejscu ich pochówku, w pobliżu kaplicy Bożego Ciała, umieszczono kamień z pamiątkową tablicą.
Za czasów sowieckich kościół zamknięto w 1948 r. i ponownie otwarto dopiero w 1984 r. Nabożeństwa wznowiono w 1992 r., w 1998 r. zakończono renowację.
W latach 2010–2013 przeprowadzono prace remontowo-konserwatorskie elewacji świątyni oraz marmurowej płyty upamiętniającej Jerzego Rudaminę-Dusiackiego i jego ośmiu towarzyszy. Zadanie sfinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego[8][9].
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Świątynia jest jednonawowa, z dwuwieżową fasadą główną i półkolistą apsydą, do której od północy przylega zakrystia. Pierwotnie świątynia była drewniana, dopiero na początku XVII w. dobudowano do niej dwie murowane kaplice w stylu gotyckim. W 1631 r. zarówno kaplice jak i ołtarz główny zostały poświęcone przez biskupa wileńskiego sufragana Jerzego Tyszkiewicza. Obydwie kaplice boczne miały statut altarii. Przy budowie murowanego kościoła gotyckie kaplice zostały włączone w ogólną kompozycję. W tym celu masywna ściana fasady głównej razem z wieżami została przesunięta odnośnie osi symetrii sali modlitewnej, by przy wejściu kaplice nie były widoczne[3].
W nawie głównej zachowały się sklepienia kolebkowe, w kaplicach – gotyckie sklepienia żebrowe. W ołtarzu głównym znajduje się obraz malarza Bołtucia, namalowany w 1939 roku jako kopia znanego watykańskiego obrazu Rafaela. Lewy boczny ołtarz poświęcono św. Józefowi, zaś prawy – św. Teresie. Nad narteksem umieszczono chór z organami. Pod świątynią znajdują się trzy krypty: jedna pod prezbiterium z wejściem od strony ściany apsydy, dwie kolejne pod kaplicami[3].
Kaplica Bożego Ciała
[edytuj | edytuj kod]Kaplica Najświętszej Maryi Panny została ufundowana przez plebana ks. Marcina Gradowskiego 23 stycznia 1618 roku, później owa fundacja była pomnażana przez wielu ofiarodawców. Umieszczono w niej cudami słynący obraz Matki Bożej Śnieżnej, ozdobiony wieloma wotami (obecnie w kaplicy Anioła Stróża).
W 1643 roku na zamówienie Jana Rudaminy-Dusiackiego, kasztelana nowogródzkiego, w północną ścianę kaplicy wmurowano tablicę pamiątkową ku pamięci jego brata Jerzego i jego ośmiu towarzyszy poległych w bitwie pod Chocimiem w 1621 roku[2]. W XIX w. kaplica jest wspominana pod wezwaniem Bożego Ciała z obrazem Ostatniej Wieczerzy[3].
W kaplicy znajduje się ołtarz z obrazem św. Michała Archanioła[3].
Kaplica Anioła Stróża
[edytuj | edytuj kod]Kaplica została założona przez plebana Józefa Panikwickiego. W 1849 r. wspomniana jest jako kaplica niedawno poświęcona na cześć św. Antoniego. Altaria św. Anioła Stróża została ufundowana przez pannę Przesławską[3].
W latach dwudziestych XX wieku na zewnętrznej ścianie kaplicy wmurowano tablicę upamiętniającą ślub Władysława Jagiełły z Zofią Holszańską.
W kaplicy znajduje się sarkofag z relikwiami błogosławionych 11 Sióstr Nazaretanek oraz słynącymi cudami obraz Matki Bożej Nowogródzkiej.
- Galeria
-
Fara około 1900 roku -
Tablica upamiętniająca Jerzego Rudaminę-Dusiackiego i jego ośmiu towarzyszy -
Obraz Matki Bożej Nowogródzkiej -
Sarkofag z relikwiami błogosławionych sióstr Nazaretanek
.jpg)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Białoruś: 75. rocznica męczeństwa sióstr nazaretanek z Nowogródka - Vatican News [online], www.vaticannews.va, 30 lipca 2018 [dostęp 2024-05-13] (pol.).
- ↑ a b c d e f Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь: [Даведнік] / склад. В. Я. Абламскі, І. М. Чарняўскі, Ю. А. Барысюк. — Мн.: БЕЛТА, 2009. — 684 с. — 1 000 экз. — ISBN 978-985-6828-35-8
- ↑ a b c d e f g h i Biała Fara [online], slowo.grodnensis.by [dostęp 2024-05-16].
- ↑ Pielgrzymka na Białoruś. Kościół farny w Nowogródku [online], www.arcus.org.pl [dostęp 2024-05-14].
- ↑ a b Фарны касцёл Праабражэння Гасподняга (Навагрудак) na stronie Radzima.org
- ↑ a b Biała Fara [online], slowo.grodnensis.by [dostęp 2024-05-14].
- ↑ Kościół Farny w Nowogródku woła o polską pomoc – Strażnice Pamięci [online], 14 grudnia 2023 [dostęp 2024-05-14] (pol.).
- ↑ Nowogródek - kościół farny pw. Przemienienia Pańskiego [online], dzieje.pl [dostęp 2024-05-14] (pol.).
- ↑ Kościół Farny w Nowogródku woła o polską pomoc – Strażnice Pamięci [online], 14 grudnia 2023 [dostęp 2024-05-14] (pol.).