Rafael Santi

Rafael Santi

Autoportret (1506)
Imię i nazwisko	Raffaello Santi/Sanzio
Data i miejsce urodzenia	28 marca lub 6 kwietnia 1483 Urbino
Data i miejsce śmierci	6 kwietnia 1520 Rzym
Narodowość	Włoch
Dziedzina sztuki	malarstwo, rysunek, architektura
Epoka	renesans
Ważne dzieła
Madonna Sykstyńska Szkoła Ateńska

Grób Rafaela w Panteonie

Zaślubiny Marii z Józefem (1504)

Młody mężczyzna z jabłkiem (1504)

Św. Jerzy walczący ze smokiem (1505)

Madonna ze szczygłem (1506)

Francesco Alidosi (1510–1511)

Papież Juliusz II (1511–1512)

Portret Bindo Altoviti (1512–1515)

Madonna Sykstyńska (1513–1516)

Portret Baltazara Castiglione (ok. 1515)

Droga na Kalwarię (1516–1517)

La Fornarina (1518–1519)

Papież Leon X z kardynałami (1518)

Przemienienie Pańskie (1517–1520)

Rafael, właśc. Raffaello Santi lub Raffaello Sanzio (ur. 28 marca lub 6 kwietnia 1483 w Urbino, zm. 6 kwietnia 1520 w Rzymie) – włoski malarz i architekt, najmłodszy z trójki słynnych artystów włoskiego renesansu – obok Michała Anioła i Leonarda da Vinci, znany z licznych przedstawień Madonny.

Życiorys

Daty jego urodzin i śmierci (obie wypadły w Wielki Piątek) przyczyniły się poniekąd do uznania go przez Giorgio Vasariego za boskiego artystę – boga sztuki. Urodził się w 1483 w mieście Urbino w środkowych Włoszech. Jego rodzicami byli Giovanni Santi, malarz nadworny książęcej rodziny Montefeltro oraz Maria di Ciarla, córka kupca. W latach dziecięcych uczył się u ojca, który chociaż sam nie był artystą wysokiej rangi, był człowiekiem wykształconym i wcześnie dostrzegł ponadprzeciętne zdolności syna. W 1491 młody Rafael mocno przeżył śmierć matki; trzy lata później (1494) zmarł jego ojciec. Opiekę nad Rafaelem przejął wtedy formalnie jego stryj, lecz najwięcej pomocy i życzliwości okazał mu wuj, Simone Ciarla, brat zmarłej matki. To on wymusił na rodzinie oddanie chłopca na dalsze kształcenie malarskie, za co Rafael pozostał mu wdzięczny do końca życia.

Około 1494 wyjechał do Perugii, gdzie początkowo uczył się artystycznego rzemiosła u malarza Timoteo Viti, później został uczniem znanego malarza, Pietro Vannucciego zwanego Pietro Perugino. Podczas nauki u Perugina zaczął wykonywać pierwsze obrazy na zamówienie.

W 1500 Rafael został już malarzem cechowym miasta Urbino. Wcześnie przyswoił sobie styl mistrza i współpracował z Peruginem przy dekoracji m.in. kościoła św. Franciszka w Perugii, a w 1503 rozpoczął krótką współpracę z innym wybitnym malarzem – Pinturicchio, przy zdobieniu sali biblioteki w Sienie na zamówienie papieża Piusa III. Wkrótce Rafael przerósł swoich nauczycieli i w 1504 wyjechał do Florencji, aby podziwiać dzieła Leonarda da Vinci i Michała Anioła. Powstały wtedy znakomite dzieła malarskie dojrzałego już stylu Rafaela jak Madonna w zieleni czy Madonna ze szczygłem. Szybko zyskał ogromną sławę i zaczęli u niego zamawiać usługi artystyczne najwięksi wielmoże Italii.

Ok. 1507 Rafael powrócił do Urbino i pracował intensywnie w swym rodzinnym mieście – z tego okresu pochodzą m.in. obrazy Madonny i Chrystusa w Ogrójcu namalowane dla dowódcy wojsk florenckich Guidobaldo di Montefeltro. Wkrótce udał się do Perugii, gdzie udekorował freskami m.in. tamtejszy kościół Kamedułów.

W 1508 Rafael, po stworzeniu wielu wybitnych dzieł malarskich w Perugii oraz Florencji wyruszył do Rzymu. Wyjazd ten zaproponował mu pracujący na usługach papieża Juliusza II architekt Donato Bramante. Rafael zainteresował się pracą dla papieża do tego stopnia, że wyjechał natychmiast z Florencji nie ukończywszy malowideł we florenckiej kaplicy św. Ducha. Papież życzliwie przyjął Rafaela i zlecił mu na początek ozdobienie papieskiej sali urzędowej i sądowej zwanej Stanza della Segnatura. Pracę tę ukończył w 1511. Jednocześnie tworzył wiele innych dzieł, a także miał okazję zapoznać się z najlepszymi dziełami swojego znakomitego rywala, Michała Anioła, który również pracował dla papieża i właśnie tworzył freski na sklepieniu kaplicy Sykstyńskiej.

W 1513 zmarł papież Juliusz II. Jego następca, Leon X również był mecenasem sztuki i cenił talent Rafaela, któremu zlecił kontynuację prac nad zdobieniem Pałacu Watykańskiego. Po śmierci Bramantego w 1514 Rafael przejął nadzór nad budową nowej bazyliki św. Piotra w Rzymie.

Już za życia został okrzyknięty geniuszem, po jego śmierci opłakiwali go w swych wierszach wybitni poeci. Rafael był zaprzyjaźniony z wielkimi humanistami swojej epoki jak Baldassare Castiglione czy Bernardo Dovizi da Bibbiena. Przyjaźnił się i rywalizował z innym artystami, prowadził też żywą korespondencję z Albrechtem Dürerem. W swoich wielkich dziełach starał się pogodzić wartości chrześcijańskie z optymizmem epoki odrodzenia oraz z pogańską filozofią antyczną, odkrywaną przez ludzi renesansu. Widać to w takich jego dziełach jak np. Szkoła ateńska, gdzie Rafael w papieskiej sali przedstawił grupę uczonych, skupionych według największych filozofów antyku, których autorytet uznawał także Kościół katolicki – Platona i Arystotelesa.

Był człowiekiem bardzo religijnym. Od 1514 należał do Bractwa Ciała Chrystusowego w Urbino i do tajnego stowarzyszenia ludzi świeckich Oratorium Boskiej Miłości w Rzymie. Zmarł przedwcześnie po ataku febry w wieku 37 lat. Zgodnie z życzeniem pochowany został w rzymskim Panteonie. Epitafium wyryte na grobowcu brzmi: „Tu spoczywa Rafael. Bałem się tego, co niezgłębione, pokonałem zwyczajne, wielkim równy, tylko śmiertelne zmarło ze mną”. Madonnę nad grobem (Madonna del Sasso) wyrzeźbił Lorenzo Lotti (Lorenzetto).

Styl, malarstwo

We wczesnej twórczości stylem Rafaela było naśladownictwo, a czasem niemal mistrzowskie kopiowanie stylu Perugina. Jednak nawet w dziełach niewątpliwie wzorowanych na nim można uchwycić różnicę. Przykładem jest obraz Zaślubiny Marii z Józefem (Lo Sposalizio), wzorowany na powstającym w tym samym czasie obrazie Perugina pod tym samym tytułem. Oba obrazy posiadają niemal jednakową scenerię i podobne rozłożenie postaci, jednak obraz Rafaela różni się od obrazu jego mistrza giętkością i naturalnością ruchów. Podczas gdy Perugino stosuje już nieco przestarzałą manierę izokefalii (umieszczania głów postaci na jednym poziomie), u Rafaela analogiczne postacie są wyższe lub niższe, stoją swobodnie i nie wyglądają jak ustawione w jednym rzędzie. Wkrótce Rafael porzucił wzorowanie się na dziełach konserwatywnego mistrza i stworzył nowy styl. Niewątpliwie na rozwój stylu malarskiego Rafaela miały wielki wpływ dzieła Michała Anioła, a zwłaszcza Leonarda da Vinci. Z dzieł Leonarda przyswoił sobie Rafael manierę sfumato, choć stosował ją bardziej umiarkowanie niż sam Leonardo.

Do najbardziej znanych dzieł malarskich Rafaela należy słynna Madonna Sykstyńska. Została namalowana w latach 1513–1514. Pierwotnie obraz ten był prawdopodobnie przeznaczony dla kościoła św. Sykstusa w Piacenzy, jak Nico pisze Giorgio Vasari, pierwszy biograf Rafaela i wielu innych artystów renesansu. Istnieją hipotezy, że miał być to obraz zdobiący nagrobek Juliusza II. Jako Madonna została przedstawiona urodziwa kochanka Rafaela Margherita Luti, zwana La Fornarina. Po lewej stronie adorujący ją św. Sykstus ma twarz papieża Juliusza II. Po prawej stronie obrazu stoi święta Barbara, patronka umierających. Obraz, będący pierwotnie własnością zakonników klasztoru świętego Sykstusa został w 1754 zakupiony (zresztą za pieniądze z budżetu Rzeczypospolitej) przez Augusta III Sasa i dziś jest ozdobą drezdeńskiej Gemäldegalerie.

Również słynne są freski Rafaela w Stanzach Watykańskich, a zwłaszcza najbardziej z nich znana i kojarzona z imieniem Rafaela Szkoła Ateńska. Jest to monumentalny fresk na ścianie, ograniczony łukiem sklepienia, przedstawiający spotkanie najwybitniejszych filozofów starożytności. Dzieło Rafaela jest alegorią Rozumu jako drogi wiodącej do poznania Prawdy.

Rafael nader często portretował na swoich obrazach samego siebie oraz osoby sobie znane. Tak też jest w Szkole Ateńskiej, gdzie Platon (lewa z postaci centralnych) posiada twarz Leonarda da Vinci, siedzący na schodach Heraklit to sportretowany Michał Anioł, natomiast kreślący znaki cyrklem Euklides posiada fizjonomię Donata Bramante. Sam Rafael także jest widoczny – stoi nieco na uboczu jako drugi od prawej strony, obok Klaudiusza Ptolemeusza.

Pod koniec życia (1518) namalował 2 obrazy ofiarowane przez Watykan królowi Francji, Franciszkowi I: Święta Rodzina Franciszka I oraz Święty Michał. Ostatnim dziełem artysty był obraz ołtarzowy Przemienienie Pańskie.

Dzieła zebrane

Wczesny okres (do 1503)

• Zmartwychwstanie Chrystusa (Zmartwychwstanie Kinnairda) – 1499–1502, olej na desce, 52 × 44 cm, Museum of Art, São Paulo
• Anioł – 1500–1501, olej na desce, 31 × 27 cm, Pinacoteca Civica, Brescia
• Anioł – 1500–1501, olej na desce, 57 × 36 cm, Luwr, Paryż
• Św. Sebastian – 1501–1502, olej na desce, 43 × 34 cm, Accademia Carrara, Bergamo
• Madonna z Dzieciątkiem i świętymi (Ołtarz Colonny) – 1501–1502, tempera na desce, 172,4 × 172,4 cm, Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork
• Madonna Solly’ego – ok. 1502, olej na desce, 52 × 38 cm, Gemäldegalerie, Berlin
• Portret mężczyzny – ok. 1502, olej na desce, 45 × 31 cm, Galleria Borghese, Rzym
• Madonna z Dzieciątkiem, błogosławiącymi i świętymi: Hieronimem i Franciszkiem (Madonna von der Roppa) – ok. 1502, olej na desce, 34 × 29 cm, Gemäldegalerie, Berlin
• Ukrzyżowanie – 1502–1503, olej na desce, 281 × 165 cm, National Gallery w Londynie
• Ołtarz Oddich (Koronacja Matki Boskiej) – 1502–1504, olej na płótnie, 267 × 163 cm, Muzea Watykańskie
  • Zwiastowanie – 1502–1504, olej na płótnie, 27 × 50 cm, Muzea Watykańskie (predella ołtarza)
  • Pokłon Trzech Króli – 1502–1504, olej na płótnie, 27 × 50 cm, Muzea Watykańskie (predella ołtarza)
  • Ofiarowanie Jezusa w świątyni – 1502–1504, olej na płótnie, 27 × 50 cm, Muzea Watykańskie (predella ołtarza)
• Portret mężczyzny – 1502–1504, olej na desce, 48 × 37 cm, Liechtenstein Museum, Wiedeń
• Madonna Diotalevi – ok. 1503, olej na desce, 69 × 50 cm, Gemäldegalerie, Berlin
• Madonna z Dzieciątkiem i książką – 1503, olej na desce, 55 × 40 cm, National Gallery of Art, Waszyngton

Okres florencki (1504–1508)

• Trzy Gracje – 1504, olej na desce, 17 × 17 cm, Musée Condé, Chantilly
• Zaślubiny Marii z Józefem – 1504, olej na desce, 170 × 117 cm, Pinakoteka Brera, Mediolan
• Sen rycerza – 1504, tempera na desce, 17 × 17 cm, National Gallery w Londynie
• Portret Perugina – ok. 1504, tempera na desce, 57 × 42 cm, Uffizi, Florencja
• Portret Pietra Bembo – ok. 1504, olej na desce, 54 × 69 cm, Muzeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie
• Portret Elżbiety Gonzagi – ok. 1504, olej na płótnie, 53 × 37,5 cm, Uffizi, Florencja
• Madonna di Granduca – 1504, olej na desce, 84 55 cm, Galleria Palatina, Florencja
• Madonna Connestabile – 1504–1505, tempera na desce, 17,5 × 18 cm, Ermitaż, Sankt Petersburg
• Św. Michał walczący z szatanem – 1505, olej na desce, 29 × 25 cm, Luwr, Paryż
• Św. Jerzy walczący ze smokiem – 1505, olej na desce, 30 × 26 cm, Luwr, Paryż
• Ołtarz Ansideich – 1505, olej na desce, 217 × 148 cm, National Gallery w Londynie
• Chrystus błogosławiący – 1505, olej na desce, 30 × 25 cm, Pinacoteca Civica, Brescia
• Madonna Terranuova – ok. 1505, olej na desce, śr. 86 cm, Gemäldegalerie, Berlin
• Portret młodzieńca z jabłkiem – 1505, olej na desce, 47 × 35 cm, Uffizi, Florencja
• Dama z jednorożcem – ok. 1505, olej na desce, 65 × 51 cm, Galleria Borghese, Rzym
• Św. Jerzy zabijający smoka – 1505–1506, olej na desce, 28,5 × 21,5 cm, National Gallery of Art, Waszyngton
• Donna Gravida (Brzemienna) – 1505–1506, olej na desce, 66 × 52 cm, Galleria Palatina, Florencja
• Portret Angola Doniego – 1505–1507, olej na desce, 63 × 45 cm, Galleria Palatina, Florencja
• Portret Maddaleny Doni – 1505–1507, olej na desce, 63 × 45 cm, Galleria Palatina, Florencja
• Autoportret – 1506, olej na desce, 45 × 33 cm, Uffizi, Florencja
• Madonna ze szczygłem – 1506, olej na desce, 107 × 77,2 cm, Uffizi, Florencja
• Madonna del Prato (Madonna na łące) – 1506, olej na desce, 113 × 88 cm, Kunsthistorisches Museum, Wiedeń
• Madonna z goździkiem – 1506, olej na desce, 29 × 23 cm, National Gallery w Londynie
• Madonna ze św. Józefem bez brody (Święta Rodzina) – 1506, tempera na desce, 74 × 57 cm, Ermitaż, Sankt Petersburg
• Święta Rodzina ze św. Elżbietą i św. Janem (Święta Rodzina Canigianich) – 1507, olej na desce, 131 × 107 cm, Stara Pinakoteka, Monachium
• Piękna Ogrodniczka (Madonna z Dzieciątkiem i św. Janem) – 1507, olej na desce, 122 × 80 cm, Luwr, Paryż
• Złożenie do grobu (Retabulum Baglionich) – 1507, olej na desce, 184 × 176 cm, Galleria Borghese, Rzym
• Święta Rodzina z barankiem – 1507, olej na desce, 29 × 21 cm, Prado, Madryt
• Madonna del Cardellino – 1507, olej na desce, 107 × 77 cm, Uffizi, Florencja
• Madonna z Dzieciątkiem – ok. 1507, olej na płótnie, 81 × 56 cm, Scottish National Gallery, Edynburg
• Guidobaldo da Montefeltro – ok. 1507, olej na desce, 71 × 50 cm, Uffizi, Florencja
• La Muta (Niema) lub Portret młodej kobiety – 1507–1508, olej na desce, 64 × 48 cm, Galleria Nazionale delle Marche, Urbino
• Św. Katarzyna Aleksandryjska – 1508, olej na desce, 72 × 55 cm, National Gallery w Londynie
• Madonna Tempi – 1508, olej na desce, 75 × 51 cm, Stara Pinakoteka, Monachium
• Madonna Colonna – ok. 1508, olej na desce, 77 × 56 cm, Gemäldegalerie, Berlin
• Madonna z Dzieciątkiem i małym św. Janem – ok. 1508, tempera i olej na desce, 29 × 22 cm, Muzeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie

Okres rzymski (1509–1520)

• Portret młodzieńca – 1509–1511, olej na desce, 75 × 59 cm, Muzeum Czartoryskich w Krakowie (zaginiony podczas II wojny światowej)
• Kardynał Alessandro Farnese – 1509–1511, olej na desce, 132 × 86 cm, Museo di Capodimonte, Neapol
• Madonna del Velo – 1509–1510, olej na desce, 120 × 90 cm, Musée Condé, Chantilly
• Madonna z Dzieciątkiem i małym św. Janem – 1510, olej na płótnie, 39 × 33 cm, National Gallery w Londynie
• Madonna z Dzieciątkiem (Madonna z niebieskim diademem) – 1510–1511, olej na desce, 68 × 48 cm, Luwr, Paryż
• Portret kardynała – 1510–1511, olej na desce, 79 × 61 cm, Prado, Madryt
• Madonna d’Alba – 1511, olej na płótnie, śr. 98 cm, National Gallery of Art, Waszyngton
• Portret Juliusza II – 1511–1512, olej na płótnie, 108 × 80,7 cm, National Gallery w Londynie
• Portret papieża Juliusza II della Rovere – 1512, olej na desce, 108,5 × 80 cm, Uffizi, Florencja
• Madonna di Foligno – 1512, olej na płótnie, 320 × 194 cm, Muzea Watykańskie
• Portret kardynała Tommassa Inghiramiego – ok. 1513, Isabella Stewart Gardner Museum, Boston
• Madonna Candelabra – ok. 1513, olej na desce, 65,7 × 64 cm, Walters Art Museum, Baltimore
• Madonna Sykstyńska – 1513–1514, olej na płótnie, 265 × 196 cm, Galeria Obrazów Starych Mistrzów w Dreźnie
• Madonna della Sedia – 1514, olej na desce, śr. 71 cm, Galleria Palatina, Florencja
• Madonna Dell’Impannata – 1513–1514, olej na desce, 158 × 125 cm, Galleria Palatina, Florencja
• Madonna della Tenda – 1514, olej na desce, 65,8 × 51,2 cm, Stara Pinakoteka, Monachium
• Bindo Altoviti – ok. 1514, olej na desce, 60 × 44 cm, National Gallery of Art, Waszyngton
• Św. Cecylia – 1514, olej na desce, 220 × 136 cm, Pinacoteca Nazionale, Bolonia
• Portret młodego mężczyzny – ok. 1515, olej na desce, 44 × 29 cm, Muzeum Thyssen-Bornemisza, Madryt
• Portret Baltazara Castiglione – ok. 1515, olej na płótnie, 82 × 67 cm, Luwr, Paryż
• Portret Tommassa Inghiramiego – 1515–1516, olej na desce, 91 × 61 cm, Galleria Palatina, Florencja
• La Donna Velata – 1516, olej na płótnie, 82 × 60,5 cm, Galleria Palatina, Florencja
• Andrea Navagerro i Agostino Beazzano – 1516, olej na desce, 76 × 107 cm, Galleria Doria Pamphilj, Rzym
• Portret kardynała Bibbieny – ok. 1516, olej na płótnie, 85 × 66,3 cm, Galleria Palatina, Florencja
• Droga na Kalwarię (Boleść sycylijska) – 1516–1517, olej na płótnie, 318 × 229 cm, Prado, Madryt
• Nawiedzenie – ok. 1517, olej na desce, 200 × 146 cm, Prado, Madryt
• Przemienienie Pańskie – 1517–1520, olej na desce, 405 × 278 cm, Muzea Watykańskie
• Papież Leon X z kardynałami Giulliem de’ Medicim i Luigim de’ Rossim – 1518, olej na desce, 155 × 118 cm, Uffizi, Florencja
• Święta Rodzina Franciszka I – 1518, olej na płótnie, 207 × 140 cm, Luwr, Paryż
• Wizja Ezechiela – 1518, olej na desce, 40 × 29 cm, Galleria Palatina, Florencja
• Święty Michał pokonuje szatana – 1518, 268 × 160 cm, Luwr, Paryż
• Święta Rodzina pod dębem – 1518, 144 × 110 cm, Prado, Madryt
• Autoportret z przyjacielem – 1518, olej na płótnie, 99 × 83 cm, Luwr, Paryż
• Św. Jan Chrzciciel na pustyni – ok. 1518, olej na płótnie, 165 × 147 cm, Uffizi, Florencja
• La Fornarina (Portret młodej kobiety) – 1518–1519, olej na desce, 85 × 60 cm, Galleria Borghese, Rzym
• Madonna della Rosa – 1518–1520, olej na desce, 103 × 84 cm, Prado, Madryt
• Święta Rodzina ze św. Elżbietą i małym św. Janem (także La Perla) – 1518–1520, olej na płótnie, 144 × 115 cm, Prado, Madryt

Freski

• Stanza della Segnatura (1508–1511), Stanze Watykańskie, Rzym
  • Dysputa o Najświętszym Sakramencie (Apoteoza Eucharystii) – 1508–1509, szer. ok. 10,75 m
  • Parnas – 1509–1510, szer. ok. 8,70 m
  • Szkoła Ateńska – 1510–1511, szer. ok. 10,50 m
  • Sprawiedliwość (Justynian przekazuje kodeks praw Tryboniuszowi i Grzegorz IX nadaje dekrety św. Rajmundowi z Penaforte) – 1511, szer. ok. 8,60 m
  • Tonda na suficie (śr. 180 cm) : Filozofia, Poezja, Teologia, Sprawiedliwość
  • Panele sufitowe (120 × 105 cm): Moc Sprawcza, Apollo i Marsjasz, Adam i Ewa, Sąd Salomona
• Stanza d’Eliodoro (1511–1514), Stanze Watykańskie, Rzym
  • Wypędzenie Heliodora ze świątyni – 1511–1512, szer. ok. 10,80 m
  • Uwolnienie św. Piotra z okowów – 1513–1514, szer. ok. 8,10 m
  • Spotkanie papieża Leona Wielkiego z Attylą – 1513–1514, szer. ok. 10,70 m
  • Msza Bolseńska – 1512, szer. ok. 8,40 m
• Stanza dell’Incendio (1514), Stanze Watykańskie, Rzym
  • Pożar Borgo – szer. ok. 10,60 m
• Prorok Izajasz – 1511–1512, 250 × 155 cm, Sant’Agostino, Rzym
• Sybille i anioły – 1514, wys. 615 cm, Santa Maria della Pace, Rzym
• Villa Farnesina, Rzym
  • Triumf Galatei – 1512, 295 × 225 cm
  • Zgromadzenie bogów – 1517, 405 × 1200 cm

Szkoła Ateńska (1509–1511)

Kartony do arrasów

Kartony do serii arrasów ilustrujących życie św. Piotra i św. Pawła, przeznaczonych do kaplicy Sykstyńskiej, znajdujących się obecnie w Pinakotece Watykańskiej – 1515–1516, tempera na kartonie, śr. wielkość 3,50 × 5,00 m, Victoria and Albert Museum, Londyn

• Kazanie św. Piotra do Ateńczyków, 343 × 442 cm
• Przekazanie kluczy („Paś owce moje”), 342 × 532 cm
• Cudowny połów ryb, 319 × 399 cm
• Uzdrowienie kaleki w Listrze, 347 × 532 cm
• Ukaranie Elimasa, 342 × 446 cm
• Śmierć Ananiasza, 342 × 532 cm
• Uzdrowienie chromego od urodzenia, 342 × 536 cm

Projekty architektoniczne

• Kościół Sant'Eligio degli Orefici w Rzymie
• Kaplica Chigich przy kościele Santa Maria del Popolo w Rzymie, 1512–1513

Bibliografia

• Susanna Buricchi, Dojrzały renesans i manieryzm, Warszawa: Arkady, 2011 (Wielka Historia Sztuki ; 4), ISBN 978-83-213-4684-7
• Jerzy Cepik, Rafael. Opowieść biograficzna, Poznań: Wydaw. Pozn., 1990, ISBN 83-210-0928-X
• Andre Chastel, Sztuka włoska II, Warszawa: WAiF, 1978
• Janusz A. Chrościcki, Rafael, Warszawa: Arkady, 1972 (W Kręgu Sztuki)
• Monica Girardi, Rafael, Warszawa: Arkady, 2001 (Geniusze Malarstwa), ISBN 83-213-4195-0
• Monica Girardi, Rafael, Warszawa: HPS, 2006 (Klasyce Sztuki ; 1), ISBN 978-83-60529-00-3
• MatildeM. Battistini MatildeM., LuciaL. Impelluso LuciaL., StefanoS. Zuffi StefanoS., Historia portretu, HannaH. Cieśla (tłum.), Warszawa: Arkady, 2001, ISBN 83-213-4235-3, OCLC 749556721 .brak strony (książka)
• Marion Kaminski, Wenecja. Sztuka i architektura, Koeln: Koenemenn, 2001, ISBN 3-8290-8141-3
• Mariusz Karpowicz, Rafael. Rafaello Santi, Warszawa: KAW, 1978.
• Anna Kwella, Rafael, [w:] Religia. Encyklopedia PWN, t. 8, Warszawa: Wydaw. Nauk. PWN, 2003, ISBN 83-01-14039-9
• Waldemar Łysiak, Malarstwo białego człowieka, wyd. 2, t. 2, Warszawa: Nobilis, 2010 (rozdz. Piękny Santi), ISBN 978-83-60297-35-3
• Carlo Pietrangeli, Watykan. Arcydzieła malarstwa, Warszawa: Arkady, 2000, ISBN 83-213-3979-4
• Jose Pijoan, Rafael Santi, [w:] Sztuka świata, t. 6, Warszawa: Arkady, 1991, ISBN 83-213-3578-0
• Rafael, Poznań: Oxford Educational, 2006 (Wielka Kolekcja Sławnych Malarzy ; 3), ISBN 83-7425-437-8
• Maria Luisa Rizzatti, Rafael, Warszawa: KAW, 1990 (Geniusze Sztuki), ISBN 83-03-03213-5
• Samuel Rodary, Rafael, Siechnice: Eaglemoss Polska, 1999 (Wielcy Malarze ; nr 38)
• MariaM. Rzepińska MariaM., Malarstwo cinquecenta, Warszawa: WAiF, 1989, ISBN 83-221-0441-3, OCLC 749869210 .brak strony (książka)
• CamilloC. Semenzato CamilloC., Blask renesansu. Sztuka europejska 1470-1512, Danuta NataliaD.N. Zasławska (tłum.), RafałR. Wąworek (tłum.), Warszawa: Arkady, 1994, ISBN 83-213-3734-1, OCLC 749367769 .brak strony (książka)
• Christof Thoenes, Rafael, Koln: Taschen; TMC Art., 2005, ISBN 83-89192-06-3
• Stefano Zuffi, Francesca Castria, Malarstwo włoskie. Mistrzowie i arcydzieła, Warszawa: Arkady, 1998, ISBN 83-213-4061-X

Linki zewnętrzne

• Strona poświęcona freskom Rafaela w Pałacu Watykańskim
• Obrazy Rafaela (ang.)