Krakowski Okręg Przemysłowy

Szablon:Do weryfikacji Krakowski Okręg Przemysłowy – produkcja przemysłowa skupia się głównie w Krakowie. Dominującym jest przemysł hutniczy i elektromaszynowy, skupiające połowę zatrudnionych. Znaczącą rolę odgrywa przemysł chemiczny, w tym farmaceutyczny i sodowy. Koncentracja przemysłu w Krakowie, a zwłaszcza lokalizacja huty są sprzeczne z historycznym charakterem miasta i jego wartościami kultury materialnej.

Krakowski Okręg Przemysłowy obejmuje przede wszystkim:

• Kraków
• Bochnię
• Skawinę
• Myślenice
• Wieliczkę

W sumie 1300 km² i ok. 1 mln ludności.

Specjalizuje się w hutnictwie żelaza i stali, produkcji odlewów i wyrobów walcowanych oraz w karbochemii. Dzisiaj jednak metalurgia została zepchnięta na drugie miejsce przez rozwijający się dynamicznie przemysł spożywczy, zwłaszcza produkcję wyrobów tytoniowych, czekoladowych i przetworów owocowo-warzywnych. Dopiero na trzecim miejscu plasuje się przemysł elektromaszynowy (urządzenia dla górnictwa i hutnictwa, maszyny budowlane), a na czwartym przemysł chemiczny (produkcja sody, wyrobów gumowych i farmaceutycznych). Okręg Krakowski, podobnie jak Okręg Łódzki, charakteryzuje się średnio rozwiniętym przetwórstwem, w dużej mierze związanym z przerobem surowców dowożonych z zewnątrz. Jest bardzo silnie powiązany z GOP-em oraz z Jaworznicko-Chrzanowskim Okręgiem Przemysłowym.

Historia

Tradycje przemysłu krakowskiego (i innych okolicznych ośrodków) siegają połowy XIX w., o przemyśle fabrycznym na większą skalę można mówić od przełomu XIX i XX w. Jednak wówczas jego rozwój był utrudniony przez politykę rządu wiedeńskiego traktującego Galicję jako rynek zbytu dla przemysłu austriackiego i zaplecze surowcowe.

Rodzaje przemysłu w KOP

• Hutnictwo żelaza – Kraków (m.in. ArcelorMittal Poland Oddział Kraków dawna Huta im. Lenina, jeden z największych zakładów przemysłowych w Polsce), Trzebinia (odlewnia żelaza).

• Hutnictwo metali nieżelaznych - Trzebinia (Zakłady Metalurgiczne "Trzebinia"), Chrzanów (Zakłady Górniczo-Hutnicze "Chrzanów"), Skawina (Zakłady Metalurgiczne - przetwarzanie złomu aluminiowego), Bochnia (Zakłady Przetwórstwa Hutniczego - produkcja tzw. profili zamkniętych i barierek autostradowych).

• Przemysł wydobywczy – Wieliczka, Bochnia (Kopalnie Soli)

• Przemysł maszynowy i metalowy - Kraków (Zakłady Budowy Maszyn i Aparatury im. Ludwika Zieleniewskiego są jedynym w kraju producentem potężnych sprężarek powietrznych, chłodniczych i dmuchaw, Zakłady Urządzeń Wiertniczych "Georyt", Fabryka Opakowań Blaszanych, Fabryka Maszyn Odlewniczych), Zabierzów (Zabierzowska Fabryka Maszyn), Olkusz (Fabryka Naczyń Emaliowanych produkująca sprzęt kuchenny garnki, patelnie teflonowe itd., Fabryka Wentylatorów "Owent").

• Przemysł środków transportu - Chrzanów (fabryka maszyn budowlanych i lokomotyw, dawny "Fablok" powstały w 1920 r., jedyna w Polsce fabryka produkująca lokomotywy).

• Przemysł elektrotechniczny - Kraków (Zakłady Teletechniczne "Telos", Krakowska Fabryka Kabli, Krakowska Fabryka Aparatów Pomiarowych), Zabierzów (Zakłady Materiałów Izolacyjnych), Myślenice (Zakład Kabli Przewodów Elektrycznych Telefonika S.A.), Centrum Oprogramowania Motorola GSG Poland.

• Przemysł gumowy - Kraków (Krakowskie Zakłady Przemysłu Gumowego "Stomil" produkujące m.in. piłki sportowe, czepki kąpielowe, rękawice, sprzęt medyczno-sanitarny, uszczelki, pasy, membrany, zawory), "Unimil" S.A. w Dobczycach.

• Przemysł chemiczny - Kraków (Krakowskie Zakłady Sodowe - produkcja m.in. półfabrykatów dla przemysłu szklarskiego, mydlarskiego, papierniczego, farbiarskiego i włókienniczego, Krakowskie Zakłady Przemysłu Nieorganicznego "Bonarka" wytwarzające fosforan paszowy-dodatek do mieszanek dla zwierząt hodowlanych), Alwernia (Zakłady Chemiczne "Alwernia", po restrukturyzacji i inwestycjach w linię produkcyjną zakład został skreślony z listy największych trucicieli w Polsce), Trzebinia (od 1895 rafineria nafty obecnie Rafineria "Trzebinia" S.A.).

• Przemysł farmaceutyczny - Zakłady "Polfa" i "Pliva" Kraków

• Przemysł materiałów budowlanych - Kraków (Zakłady Betoniarskie i Żelbetowe w Łęgu, cegielnia w Zesławicach, cementownia w Pleszowie), Krzeszowice, Trzebinia (od 1913 r. cementownia "Górka"), Skawina (Przedsiębiorstwo Produkcji, Usług i Handlu Prevar Sp. z o.o. - produkcja płyt ściennych i dachowych oraz popularnych "pustaków skawińskich" - zakład w 2005 roku kupiony przez H+H Polska).

• Przemysł szklarski - Trzebinia (1818-huta szkła w Krzu), Jaroszowiec koło Olkusza (huta szkła walcowanego "Vitrobud" produkująca szkło wielu gatunków m.in. zbrojone, ornamentowe, hartowane, żaluzjowe, polerowane, kolorowe i emaliowane).

• Przemysł drzewny - Krzeszowice (duży tartak istniejący już w 1947 r.),

• Przemysł papierniczy – Klucze (Kluczewskie Zakłady Papiernicze obecne International Paper Klucze S.A

• Przemysł odzieżowy - Kraków, Trzebinia (Zakłady Konfekcji i Sprzętu Technicznego "Gumownia"), Kraków, Myślenice (Zakłady Odzieżowe "Vistula").

• Przemysł skórzano-obuwniczy - Kraków (Krisbut, Batbut)

• Przemysł energetyczny – elektrociepłownie w Łęgu i Skawinie

• Przemysł spożywczy - Trzebinia (Śląskie Zakłady Tłuszczowe), Tenczynek (przetwórnia owocowo-warzywna), Kraków (Zakłady Przemysłu Cukierniczego "Wawel"), Skawina ("Lajkonik Snacks S.A.)".

• Przemysł tytoniowy - Kraków (Krakowskie Zakłady Tytoniowe obecnie wykupione przez firmę Philip Morris)

Główne ośrodki KOP-u

Kraków

Dopiero w okresie powojennym rozwinął się w Krakowie przemysł. Sztandarową inwestycją tego okresu jest Huta im. Lenina, największy, a zarazem najbardziej uciążliwy dla miasta obiekt przemysłowy. Atmosferę miasta zatruwają również istniejące jeszcze w okresie przedwojennym, a potem rozwinięte, Zakłady Sodowe Solvay i Zakłady Chemiczne w Bonarce. Do tego dodać działalność mniejszych zakładów, jak Cementownia w Pleszowie, Armatura, Polfa i wiele innych.

Wyróżniamy tutaj przemysł hutniczy (Huta im. T. Sendzimira), chemiczny, farmaceutyczny, maszynowy, odzieżowy, spożywczy, elektrotechniczny, poligraficzny, skórzano-obuwniczy. Ośrodek turystyczny i usługowy, międzynarodowy węzęł komunikacyjny (drogowy, kolejowy, lotniczy).

Wśród 500 największych polskich przedsiębiorstw, które w zeszłym roku osiągnęły przychody powyżej 249 miliardów złotych znalazło się 19 firm z Krakowa. 15 miejsce na tej liście zajmuje Philip Morris Polska S.A, którego przychody wyniosły prawie 4 miliardy złotych. Na 33 pozycji wymieniana jest Huta Sendzimira. W przeciwieństwie do producenta papierosów hutnicy zakończyli 99 rok ze stratą około 300 milionów. Sendzimir zatrudnia największą ilość pracowników (ok.15 tysięcy). Poza Philip Morrisem największy zysk netto osiągnęły Can Pack sp. z oo i Zakłady Farmaceutyczne Pliva Kraków. Pod względem produkcji Kraków zajmuje czwarte miejsce w kraju. Jak wynika z wcześniejszych wyliczeń dominuje przemysł hutniczy, tytoniowy i farmaceutyczny.

Skawina

Podobnie uciążliwym dla miasta obiektem; jak Huta Sendzimira dla Krakowa, tak dla Skawiny była przez ćwierć wieku Huta Aluminium w Skawinie, (a szczególnie wydział elektrolizy), który zamknięto w 1981 r. Huta obecnie funkcjonuje w oparciu o nowe technologie. Atmosferę miasta zatruwają następnie nowo zbudowane dwie duże elektrociepłownie w Łęgu i Skawinie

Na terenie tego ośrodka możemy wyróżnić następujące gałęzie przemysłu:

• Przemysł spożywczy – Fabryka Środków Kawowych przetrwała burze dziejowe naszego stulecia i po wielokrotnych zmianach nazw i właścicieli funkcjonuje do dzisiaj. Firmę po II wojnie światowej znacjonalizowano. Pod nazwą Skawińskie Zakłady Koncentratów Spożywczych produkowała zupy błyskawiczne, ryż preparowany, kisiele, kawę rozpuszczalną, makarony i pieczywo cukiernicze. Do najbardziej znanych - nie tylko w Polsce - wyrobów należały kawa Inka oraz słone paluszki. W 1993 roku zakład zakupiła firma Bahlsen z Hanoweru. Obecna nazwa przedsiębiorstwa, będącego potentatem na polskim rynku krakersów i paluszków to Lajkonik Snacks S.A..

• Przemysł hutniczy i metalowy – Fabryka Wyrobów Kamionkowych i Szamotowych przed wojną produkowała cegłę, kafle i naczynia z fajansu. Po wojnie znacjonalizowana firma przestawiła się na wyrób materiałów ogniotrwałych, odpornych na działanie wysokich temperatur. Firma nosi obecnie nazwę Skawińskie Zakłady Materiałów Ogniotrwałych i produkuje wyroby ogniotrwałe dla największych hut.
  • W roku 1939 rozpoczęły się przygotowania do budowy w Skawinie huty aluminium. Wojna pokrzyżowała plany. Do pomysłu jednak powrócono - hutę otwarto w roku 1954. Zakład produkował drogą elektrolizy aluminium oraz metale rzadkie.
  • W pobliżu huty w 1959 roku powstał Instytut Metali Nieżelaznych. Działalność Huty Aluminium skutkowała poważnym skażeniem fluorowodorem środowiska w pobliżu zakładu. W obliczu protestów mieszkańców i ekologów władze zlikwidowały najgroźniejszy dla otoczenia wydział elektrolizy. Zakład zmienił nazwę na Zakłady Metalurgiczne i przestawił się na przetwarzanie złomu aluminiowego. Obecnie firma przechodzi restrukturyzację - jest spółką, której głównym akcjonariuszem jest Huta Konin S.A. (oba zakłady należą do grupy Impexmetal S.A.).
  • W 1995 roku w sąsiedztwie SZMO rozpoczął działalność Vesuvius Polska Skawina - oddział światowego koncernu Vesuvius, specjalizującego się w produkcji i projektowaniu kształtek ogniotrwałych używanych do ciągłego odlewania stali. Zakład w Skawinie jest najmłodszym, a zarazem najnowocześniejszym oddziałem koncernu.

• Przemysł energetyczny - Produkcja aluminium drogą elektrolizy wymagała dużych ilości energii elektrycznej. Dało to impuls do budowy w Skawinie elektrowni. Trwającą osiem lat budowę zakładu ukończono w 1962 roku.Obecnie Elektrownia Skawina S.A. dostarcza obok energii elektrycznej ciepło do Skawiny i Krakowa.

• Przemysł materiałów budowlanych - Ogromne ilości pyłów i popiołów zatrzymywanych przez filtry skawińskiej elektrowni znalazły zastosowanie do produkcji materiałów budowlanych. W tym celu wybudowano w pobliżu elektrowni w latach 1961-1965 Zakłady Produkcji Elementów Budowlanych "Prefabet". Zakład przez lata produkował płyty ścienne i dachowe oraz popularne "pustaki skawińskie". Od 1993 do 2005 roku firma jest spółką o nazwie Przedsiębiorstwo Produkcji, Usług i Handlu Prevar Sp. z o.o. w 2005 roku zakład przejęty przez H+H Polska.

• Przemysł szklarski - Na krótko przed II wojną światową powstała Huta Szkła. Zakład produkował do początku lat 90. szkło gospodarcze - szklanki, kufle, słoiki itp.