Lazdona brzezinówka

Lazdona brzezinówka
	Brachionycha nubeculosa
	(Esper, 1785)
	; Imago, samiec
	; Gąsienica
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Rząd	motyle
Rodzina	sówkowate
Podrodzina	Psaphidinae
Plemię	Psaphidini
Podplemię	Psaphidina
Rodzaj	Brachionycha
Gatunek	lazdona brzezinówka
Synonimy
	Bombyx nubeculosa Esper, 1785; Noctua centrolinea Fabricius, 1787; Bombyx centrolinea (Fabricius, 1787); Brahyonycha nubeculosa f. eugraphomena Stauder, 1924;
	Bombyx nubeculosa Esper, 1785; Noctua centrolinea Fabricius, 1787; Bombyx centrolinea (Fabricius, 1787); Brahyonycha nubeculosa f. eugraphomena Stauder, 1924;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Artykuł ten został zgłoszony do umieszczenia na stronie głównej w rubryce „Czy wiesz”.
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.

Lazdona brzezinówka^[1]^[2]^[3], kremata brzozówka^[2] (Brachionycha nubeculosa) – gatunek motyla z rodziny sówkowatych. Zamieszkuje krainę palearktyczną od Europy Zachodniej po Wyspy Japońskie. Gąsienice żerują na różnych drzewach i krzewach liściastych, najchętniej na brzozach.

Taksonomia

Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1785 roku^[4] przez Eugeniusa J.C. Espera pod nazwą Bombyx nubeculosa^[5]. Dwa lata później Johan Christian Fabricius opisał z Austrii^[6] ten sam gatunek pod nazwą Noctua centrolinea^[7]. W 1819 roku Jacob Hübner wyznaczył B. nubeculosa gatunkiem typowym nowego rodzaju Brachionycha^[6].

W obrębie tego gatunku wyróżnia się 4 podgatunki^[6]:

Brachionycha nubeculosa amurensis Draudt, 1934
Brachionycha nubeculosa jezoensis Matsumura, 1928
Brachionycha nubeculosa kullbergi Ronkay, Ronkay & Gyulai, 2011
Brachionycha nubeculosa nubeculosa (Esper, 1785)

Morfologia

Owad dorosły

Motyl ten osiąga od 45 do 60 mm rozpiętości skrzydeł^[1]. Ma stosunkowo małą głowę z krótką ssawką i płaskim czołem porośniętym odstającymi, włosowatymi łuskami. Czułki samicy są gładkie, samca zaś grzebykowate. Szeroki tułów ma trochę wysklepioną stronę grzbietową. Skrzydło przednie jest długie i stosunkowo wąskie, długości od 22 do 25 mm^[8]. Tło ma ubarwione zmiennie. U form najjaśniejszych jest głównie jasnoszare, zaś u najciemniejszych czarniawobrunatne. Kolorystyka bywa jednak stała w obrębie jednej populacji^[9]. Plamka nerkowata zawsze jest na nim wyraźnie widoczna^[8]. Linie poprzeczne skrzydła są czarno ząbkowane, często zatarte. Na strzępinie między żyłkami występują małe, czarne plamki o trójkątnym kształcie. Skrzydło tylne jest brązowoszare z ciemną plamą pośrodku^[9]. Odnóża są porośnięte gęstym owłosieniem. Odwłok jest obły i wydłużony, ubarwiony kasztanowobrunatnie^[8].

Stadia rozwojowe

Jajo ma kształt kulistawy ze spłaszczoną podstawą. Na chorionie występują słabo zaznaczone żeberka. Ubarwienie jaja jest ciemnorudobrązowe z niebieskawoszarym nakrapianiem^[10].

Gąsienica ma ubarwienie zielone z żółtą linią grzbietową, często poprzerywaną oraz małymi, żółtymi brodawkami na bokach każdego segmentu. Po bokach trzeciego i ostatniego segmentu leży para grubych, żółtych pręg z rudym obrzeżeniem. Głowa jest jasnozielona. Przetchlinki są białe z ciemnym obrzeżeniem^[10]. Odnóża odwłokowe (posuwki) u młodej gąsienicy mają czarne plamkowanie, które po ostatniej wylince zanika całkowicie lub redukuje się do cienkich obwódek^[1]^[3].

Poczwarka jest skórzasta. Kremaster jest długi, szypułkowaty i zaopatrzony w dwa kolce^[10]. Ubarwienie poczwarki początkowo jest brudnoczerwone. Gdy motyl jest już w niej wykształcony przybiera ona kolor grafitowy^[1]^[3].

Ekologia i występowanie

Owad ten zasiedla lasy liściaste, lasy mieszane, zagajniki brzozowe, zadrzewienia śródpolne, polany leśne, pobrzeża rzek, strumieni i jezior, parki i ogrody^[11]^[1]^[3]^[2]. Owady dorosłe pojawiają się wczesną wiosną^[11]^[8], w zależności od warunków klimatycznych między drugą połową lutego^[11] a początkiem kwietnia^[8], i latają do maja^[11]^[1]^[3].

Gąsienice żerują od kwietnia do czerwca^[1] lub początku lipca^[11]. Są polifagicznymi foliofagami drzew i krzewów liściastych. Ich preferowanym pokarmem są młode brzozy^[3], ale wśród ich roślin żywicielskich wymienia się także: czeremchę zwyczajną, dęby, kruszynę pospolitą, lipy, olchy, topole, wiązy, wiciokrzew pospolity i wierzby^[6]^[1]^[11]. Przepoczwarczenie następuje w glebie, w kokonie o wątłej konstrukcji. Poczwarka jest stadium zimującym i niekiedy zimuje dwu-^[3]^[1] lub nawet kilkukrotnie^[11].

Gatunek palearktyczny^[6]. W Europie znany jest z Wielkiej Brytanii (na północ sięga po Szkocję^[11]), Francji, Belgii, Luksemburga, Holandii, Niemiec, Szwajcarii, Liechtensteinu, Austrii, Włoch, Danii, Szwecji, Norwegii, Finlandii Estonii, Łotwy, Litwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Rumunii, Mołdawii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Serbii, Macedonii Północnej oraz europejskiej części Rosji^[12]^[1]. Dalej na wschód rozprzestrzeniony jest przez Syberię, Rosyjski Daleki Wschód^[6] i północne Chiny^[7] po Koreę i Japonię^[6]. Zasięgiem swym omija koło podbiegunowe oraz rejony śródziemnomorski i czarnomorski^[8]^[11]. W Polsce jest owadem nierzadkim^[2], spotykanym na terenie całego kraju^[8] i jedynym reprezentantem rodzaju^[13].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Krzysztof Jonko: Brachionycha nubeculosa (Esper, 1785). [w:] Lepidoptera Mundi [on-line]. [dostęp 2024-07-26].}
↑ ^a ^b ^c ^d Brachionycha nubeculosa – Kremata brzozówka. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2024-07-26].}
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Jerzy Heintze: Motyle Polski (wyd. II). Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1990.
↑ J.B. Heppner. The dates of E. J. C. Esper's Die Schmetterlinge in Abbildungen 1776–[1830]. „Archives of Natural History”. 10 (2), s. 251–254, 1981.
↑ J.C. Esper: Die Schmetterlinge in Abbildungen nach der Natur mit Beschreibungen. Dritter Theil. Erlangen: Wolfgang Walther, 1782-1786.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Markku Savela: Brachionycha Hübner, [1819]. [w:] Funet.fi [on-line]. [dostęp 2024-07-26].
↑ ^a ^b Qing-Yin Yang, Cheng-De Li, Hui-Lin Han. First records of two species of the genus Brachionycha Hübner (Lepidoptera: Noctuidae) in China. „Entomological Research”. 37 (4), s. 287-289, 2007. DOI: 10.1111/j.1748-5967.2007.00125.x.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Andrzej Samuel Kostrowicki: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVII Motyle – Lepidoptera, zeszyt 53a. Sówki – Noctuidae. Wstęp i podrodzina Cuculliinae. Warszawa: PWN, Polski Związek Entomologiczny, 1956.
↑ ^a ^b Manfred Koch: Wir bestimmen Schmetterlinge. Band 3: Eulen. 2., erweiterte Auflage. Leipzig/Radebeul: Neumann, 1972.
↑ ^a ^b ^c Walter Forster, Theodor A. Wohlfahrt: Die Schmetterlinge Mitteleuropas. Band 4: Eulen. (Noctuidae). Stuttgart: Franckh'sche Verlagshandlung, 1971. ISBN 3-440-03752-5.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Wolfgang Wagner: Brachonycha nubeculosa (Esper, 1785). [w:] Lepidoptera and their ecology [on-line]. 2005-2021. [dostęp 2024-07-26].
↑ Brachionycha nubeculosa (Esper, [1785)]. [w:] Lepiforum e.V. [on-line]. [dostęp 2024-07-26].
↑ Jarosław Buszko: rodzina: Noctuidae Latreille, 1809 — sówkowate. [w:] Biodiversity Map [on-line]. [dostęp 2024-07-26].

[Jonko-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Krzysztof Jonko: Brachionycha nubeculosa (Esper, 1785). [w:] Lepidoptera Mundi [on-line]. [dostęp 2024-07-26].}

[insektarium-2] Brachionycha nubeculosa – Kremata brzozówka. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2024-07-26].}

[Heintze-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Jerzy Heintze: Motyle Polski (wyd. II). Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1990.

[Heppner-4] J.B. Heppner. The dates of E. J. C. Esper's Die Schmetterlinge in Abbildungen 1776–[1830]. „Archives of Natural History”. 10 (2), s. 251–254, 1981.

[Esper-5] J.C. Esper: Die Schmetterlinge in Abbildungen nach der Natur mit Beschreibungen. Dritter Theil. Erlangen: Wolfgang Walther, 1782-1786.

[funet-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Markku Savela: Brachionycha Hübner, [1819]. [w:] Funet.fi [on-line]. [dostęp 2024-07-26].

[ylh-7] Qing-Yin Yang, Cheng-De Li, Hui-Lin Han. First records of two species of the genus Brachionycha Hübner (Lepidoptera: Noctuidae) in China. „Entomological Research”. 37 (4), s. 287-289, 2007. DOI: 10.1111/j.1748-5967.2007.00125.x.

[Kostrowicki-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Andrzej Samuel Kostrowicki: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVII Motyle – Lepidoptera, zeszyt 53a. Sówki – Noctuidae. Wstęp i podrodzina Cuculliinae. Warszawa: PWN, Polski Związek Entomologiczny, 1956.

[Koch-9] Manfred Koch: Wir bestimmen Schmetterlinge. Band 3: Eulen. 2., erweiterte Auflage. Leipzig/Radebeul: Neumann, 1972.

[fw-10] Walter Forster, Theodor A. Wohlfahrt: Die Schmetterlinge Mitteleuropas. Band 4: Eulen. (Noctuidae). Stuttgart: Franckh'sche Verlagshandlung, 1971. ISBN 3-440-03752-5.

[pyr-11] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Wolfgang Wagner: Brachonycha nubeculosa (Esper, 1785). [w:] Lepidoptera and their ecology [on-line]. 2005-2021. [dostęp 2024-07-26].

[lf-12] Brachionycha nubeculosa (Esper, [1785)]. [w:] Lepiforum e.V. [on-line]. [dostęp 2024-07-26].

[Buszko-13] Jarosław Buszko: rodzina: Noctuidae Latreille, 1809 — sówkowate. [w:] Biodiversity Map [on-line]. [dostęp 2024-07-26].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]