Przejdź do zawartości

Liliowiec

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł dotyczy rośliny. Zobacz też: liliowce (zwierzęta).
Liliowiec
Ilustracja
Liliowiec żółty
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

złotogłowowate

Rodzaj

liliowiec

Nazwa systematyczna
Hemerocallis L.
Sp. Pl. 324. 1753
Typ nomenklatoryczny

Hemerocallis lilio-asphodelus L.[3]

Synonimy
  • Cameraria Boehmer in C. G. Ludwig
  • Lilioasphodelus Fabricius[3]
Multimedia w Wikimedia Commons
Liliowiec odmiany 'Frans Hals'

Liliowiec, dzienna lilia, pajęcza lilia[4] (Hemerocallis L.) – rodzaj bylin z rodziny złotogłowowatych (Asphodelaceae). Obejmuje 16 gatunków[5]. Rośliny te rosną w większości w Azji Wschodniej, zwłaszcza w Japonii, jeden gatunek (liliowiec żółty H. lilioasphodelus) także w Europie (południowo-wschodnia część Alp i tereny przyległe[6]), a kolejny – liliowiec rdzawy H. fulva – od wschodniej części basenu Morza Śródziemnego po Indie[4]. Liczne gatunki i mieszańce między nimi uprawiane są jako rośliny ozdobne dla dużych i barwnych kwiatów, otwierających się sukcesywnie i kwitnących przez jeden dzień[4]. W Chinach i Japonii rośliny te uprawiane są od tysięcy lat[7]. Współcześnie znanych jest ponad 38 tys. odmian[8]. Czasem odmiany uprawne bywają określane jako liliowiec ogrodowy (Hemerocallis ×hybrida hort.)[7]. W Polsce kolekcję ponad 3,5 tys. odmian i gatunków można oglądać w Arboretum Wojsławice na Dolnym Śląsku[9].

Kwiaty niektórych gatunków spożywane są w sałatkach, w Azji wschodniej stosowane są jako dodatek do potraw[8]. Przedstawiciele rodzaju zawierają substancje aktywne biologicznie, wykazujące działanie przeciwdepresyjne[10], działające jako antidotum przy zatruciach arszenikiem[8].

Nazwa naukowa rodzaju utworzona została z greckich słów hemera (dzień) i kallos (piękno) w odniesieniu do kwiatów rozwijających się tylko za dnia[11].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Byliny z krótkim, mięsistym kłączem i włóknistymi lub mięsistymi korzeniami kurczliwymi, często bulwiasto zgrubiałymi na końcach[12][11].
Liście
Tylko odziomkowe, wyrastające w dwóch szeregach, równowąskie i rynienkowate, ostro zakończone[4][11].
Kwiaty
Wyrastają na głąbikach prosto wzniesionych lub podnoszących się, nierozgałęzionych lub rozgałęzionych, czasem z kilkoma przysadkami. Kwiaty skupione są zwykle po kilka (do 6, rzadziej więcej) na szczycie głąbika w główki lub częściej w jedno- lub dwustronne wierzchotki. Poszczególne kwiaty osadzone są na krótkich szypułkach, są okazałe, ale krótkotrwałe. Okazały okwiat trzykrotny, składa się z 6 listków zrośniętych u nasady w lejkowatą lub dzwonkowatą rurkę. Końce listków są wywinięte na zewnątrz. Wszystkie listki okwiatu są barwne, od jasnożółtych do pomarańczowych i pomarańczowoczerwonych, czasem z ciemniejszym V-kształtnym wzorem. Wewnętrzne listki bywają szersze od zewnętrznych. Pręciki w liczbie sześciu, o gładkich i wolnych nitkach wyrastających z listków w rurce okwiatu. Nitki są zwykle wygięte, z końcem (łącznikiem) łączącym się z główką pręcika od tyłu. Pylniki są żółte do czerwonoczarnych. Zalążnia dolna, trójkomorowa. Szyjka słupka prosta, cienka i długa, zwieńczona drobnym, główkowatym znamieniem[12].
Owoce
Trójgraniaste torebki o tępych kantach i skórzastych ścianach[4][11]. Zawierają w każdej klapie po dwa rzędy czarnych nasion[12], przy czym u niektórych gatunków jest ich wiele, a czasem są rzadko wytwarzane[11].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Pozycja systematyczna

W systemie APG IV (2016) oraz według Angiosperm Phylogeny Website jest to jeden z rodzajów z podrodziny liliowcowych (Hemerocallidoideae (Bartl.) Lindl.) z rodziny złotogłowowatych (Asphodelaceae) stanowiącej jeden z kladów w rzędzie szparagowców Asparagales w obrębie jednoliściennych[2][13]. W systemach klasyfikacyjnych wyróżniających liczniejsze i mniejsze rodziny rodzaj zaliczany jest do rodziny liliowcowatych Hemerocallidaceae (odpowiadającej podrodzinie w ww. ujęciu), a w jej obrębie do podrodziny Hemerocallidoideae, którą tworzy wspólnie z monotypowym rodzajem Simethis z południowo-zachodniej Europy. Podrodzina ta jest siostrzaną dla podrodziny Johnsonioideae Nakai obejmującej 7 rodzajów z półkuli południowej[14].

Wykaz gatunków[5]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-14] (ang.).
  3. ↑ a b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-04].
  4. ↑ a b c d e Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 465-466. ISBN 83-214-1305-6.
  5. ↑ a b Hemerocallis L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-10-09].
  6. ↑ Tutin T.G., Heywood V.H., Burges N.A., Moore D.M., Valentine D.H., Walters S.M., Webb D.A.: Flora Europaea. Vol. 5. Cambridge, London, New York, Melbourne: Cambridge University Press, 1980, s. 19. ISBN 0-521-20108-X.
  7. ↑ a b Beata Grabowska, Tomasz Kubala: Encyklopedia bylin tom I, A-J. Poznań: Zysk i S-ka, 2011, s. 443-447. ISBN 978-83-7506-845-0.
  8. ↑ a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 430, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  9. ↑ Wykaz liliowców (Hemerocallis) rosnących w Arboretum Wojsławice – stan na 4 czerwca 2020 r.. strona Arboretum Wojsławice, 2020-06-04. [dostęp 2022-01-03]. (pol.).
  10. ↑ Matraszek-Gawron R, Chwil M, Terlecka P, Skoczylas MM. Recent studies on anti-depressant bioactive substances in selected species from the genera Hemerocallis and Gladiolus: a systematic review. Pharmaceuticals 2019, 12(4), 172; https://doi.org/10.3390/ph12040172. artykuł
  11. ↑ a b c d e Gerald B. Straley, Frederick H. Utech: Hemerocallis Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-10-09].
  12. ↑ a b c Chen Xinqi, Junko Noguchi: Hemerocallis Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-10-09].
  13. ↑ Genus: Hemerocallis L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-10-09].
  14. ↑ Johansson, J. T.: The Phylogeny of Angiosperms. 2013 (and onwards). [dostęp 2020-10-09].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Liliowiec&oldid=74373332”