Przejdź do zawartości

Lodowiec Szelfowy Larsena

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Lodowiec Szelfowy Larsena
Larsen Ice Shelf
Barrera de Hielos Larsen
Ilustracja
Półwysep Antarktyczny z Lodowcem Szelfowym Larsena w październiku 2011 roku
Terytorium

 Antarktyda

Rodzaj

lodowiec szelfowy

Klasa lodowca

lodowiec szelfowy

Forma lodowca

grupowa

Typ czoła

regularne

Trend fluktuacji

dezintegracja

Położenie na mapie Półwyspu Antarktycznego
Mapa konturowa Półwyspu Antarktycznego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Lodowiec Szelfowy Larsena”
Położenie na mapie Antarktyki
Mapa konturowa Antarktyki, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Lodowiec Szelfowy Larsena”
Ziemia67°30′00″S 62°30′00″W/-67,500000 -62,500000
Główne lodowce szelfowe Antarktydy (2008):

     Lodowiec Szelfowy Rossa

     Lodowiec Szelfowy Ronne i Lodowiec Szelfowy Filchnera

     Lodowiec Szelfowy Amery’ego

     Larsen C

     Lodowiec Szelfowy Riiser-Larsena

     Lodowiec Szelfowy Fimbul

     Lodowiec Szelfowy Shackletona

     Lodowiec Szelfowy Jerzego VI

     Zachodni Lodowiec Szelfowy

     Lodowiec Szelfowy Wilkinsa

     Lodowiec Szelfowy Abbota

     Lodowiec Szelfowy Getza

Lodowce szelfowe wokół Półwyspu Antarktycznego, w tym Lodowiec Szelfowy Larsena, 2009

Lodowiec Szelfowy Larsena[1] (ang. Larsen Ice Shelf, hiszp. Barrera de Hielos Larsen) – lodowiec szelfowy w północno-zachodniej części Morza Weddella, przylegający do Półwyspu Antarktycznego, od lat 90. XX w. ulegający stopniowemu rozpadowi pod wpływem zmian klimatycznych.

Nazwany na cześć norweskiego kapitana Carla Antona Larsena (1860–1924), który w grudniu 1893 roku popłynął wzdłuż lodowca aż do szerokości 68°10'S.

Geografia

[edytuj | edytuj kod]

Lodowiec Szelfowy Larsena przylega do wschodniego wybrzeża Półwyspu Antarktycznego[2]. Na przestrzeni ostatnich 30 lat zaczął ulegać dezintegracji pod wpływem zmian klimatycznych[3].

Pod koniec lat 80. XX w. Lodowiec Szelfowy Larsena rozciągał się od Prince Gustav Channel na północy po Cape Fiske na półwyspie Smith Peninsula na południu[2]. Jego powierzchnia wynosiła wówczas 103 400 km²[2][a]. Na lodowcu można było wyróżnić pięć głównych części: obszar w Prince Gustav Channel, obszar między Sobral Peninsula a Wyspą Robertsona – tzw. Larsen A, obszar między Wyspą Robertsona a Jason Peninsula – tzw. Larsen B, obszar między Jason Peninsula a Gibbs Ice Rise – tzw. Larsen C, obszar między Gibbs Ice Rise i Cape Fiske – tzw. Larsen D[2]. Dodatkowo wyróżniano regiony Larsen Inlet i Seal Nunataks[2].

Od połowy lat 40. XX w., kiedy zaczęto dokumentować zmiany, regresji uległ obszar w Prince Gustav Channel, podczas gdy Larsen A powiększał się do 1975 roku a Larsen B do 1995 roku[2]. Wraz ze wzrostem temperatury pod koniec XX w., Lodowiec Szelfowy Larsena zaczął się kurczyć[4]. Temperatura powietrza w regionie wzrosła od lat 40. XX w. o 2,5 °C, a temperatura wody Morza Weddella podniosła się o 0,32 °C od lat 70[5].

Lodowiec przy Larsen Inlet uległ rozpadowi w okresie 1989–1992, a Larsen A i obszar w Prince Gustav Channel uległy dezintegracji na przestrzeni kilku tygodni w styczniu-lutym 1995 roku[2]. W lutym-marcu 2002 roku od Larsena B oderwała się część na północ od Cape Disappoinment[2], o powierzchni 3250 km²[6]. W styczniu 2005 roku powierzchnia Lodowca Szelfowego Larsena zmalała o ok. 24% do ok. 78 515 km²[2][b]

Larsen C zaczął pękać w pierwszych latach XXI wieku – pojawiła się szczelina, która najpierw rosła stopniowo, a potem bardzo szybko powiększyła się w ciągu jednego roku[4]. W latach 2012–2017 rozwój szczeliny obserwowany był przy pomocy satelitów NASA i ESA[4]. W lipcu 2017 roku satelita Sentinel-1 zaobserwował, że pęknięcie dotarło do krawędzi lodowca, oddzielając od niego wyspę lodową o powierzchni ok. 6000 km²[7] (co stanowiło 12% powierzchni Larsena C)[4]. US National Ice Center nazwało oderwany fragment A-68[8], który wkrótce pod wpływem prądów, fal i wiatrów rozpadł się na dwie części – A-68A i A-68B[9]. Encyklopedia Britannica podaje, że w 2017 roku powierzchnia Lodowca Szelfowego Larsena wynosiła 68 000 km²[4].

Latem 2019/2020 sezonowe topnienie lodowca Larsen C trwało dłużej i było bardziej intensywne niż w jakimkolwiek sezonie letnim na przestrzeni ostatnich 40 lat[10]. Ten rekordowy sezon przerwał trwający prawie dwie dekady trend zmniejszającego się topnienia i prawdopodobnie zapoczątkował proces „chudnięcia” lodowca wskutek utraty powietrza z firnu[10].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Lodowiec został odkryty w grudniu 1893 roku przez norweskiego wielorybnika Carla Antona Larsena (1860–1924) podczas jego drugiej wyprawy na statku „Jason” w poszukiwaniu wielorybów na wodach Oceanu Południowego[11]. „Jason” badał obszar na wschód od Półwyspu Antarktycznego, i dotarł na szerokość 68°10'S – najdalej na południe wzdłuż wschodniego wybrzeża Półwyspu Antarktycznego niż wówczas jakikolwiek inny statek[12][13]. Lodowiec został nazwany później na cześć odkrywcy[14].

  1. Encyklopedia Britannica podaje, że początkowa powierzchnia lodowca wynosiła 86000 km², zob. Encyclopædia Britannica 2019 ↓.
  2. Encyklopedia Britannica podaje, że powierzchnia lodowca zmalała o ok. 40%, zob.Encyclopædia Britannica 2019 ↓.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Polska nazwa według Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej: wykaz polskich nazw Antarktyki
  2. a b c d e f g h i de Angelis 2007 ↓, s. 585.
  3. Etourneau et al. 2019 ↓.
  4. a b c d e Encyclopædia Britannica 2019 ↓.
  5. de Angelis 2007 ↓, s. 586.
  6. Wellner et al. 2019 ↓.
  7. Sentinel satellite captures birth of behemoth iceberg. Europejska Agencja Kosmiczna, 2017-07-12. [dostęp 2020-08-25].
  8. Kathryn Hansen: A-68 Adrift. [w:] earthobservatory.nasa.gov [on-line]. [dostęp 2020-08-25]. (ang.).
  9. Kathryn Hansen: A Fracturing Berg in the Polar Night. [w:] earthobservatory.nasa.gov [on-line]. [dostęp 2020-08-25]. (ang.).
  10. a b Bevan et al. 2020 ↓, s. 6.
  11. Mills 2003 ↓, s. 373.
  12. Basberg 2007 ↓, s. 584.
  13. Jonsgård i Tjernshaugen 2020 ↓.
  14. SCAR Composite Gazetteer of Antarctica: Larsen Ice Shelf. [dostęp 2020-08-25]. (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]