Lodowiec Szelfowy Amery’ego
69°45′S 71°00′E/-69,750000 71,000000 Lodowiec Szelfowy Amery’ego – zdjęcie satelitarne Amery's loose tooth (2012) | |
| Terytorium | |
|---|---|
| Rodzaj | |
| Klasa lodowca | |
Położenie na mapie Antarktyki  | |
| 69°45′S 71°00′E/-69,750000 71,000000
| |
Lodowiec Szelfowy Amery’ego[1][2] (ang. Amery Ice Shelf)[1] – lodowiec szelfowy w Antarktydzie Wschodniej, między Wybrzeżem Larsa Christensena a Wybrzeżem Ingrid Christensen, największy lodowiec szelfowy Antarktydy Wschodniej.
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Nazwany na cześć Williama B. Amery’ego, reprezentanta rządu brytyjskiego w Australii w latach 1925–1928[3].
Geografia
[edytuj | edytuj kod]Pokrywa głęboko wciętą w kontynent część Zatoki Prydza, oddzielając Wybrzeże Larsa Christensena od Wybrzeża Ingrid Christensen[3]. Zajmując powierzchnię ponad 62,620 km² i rozciągając się na przestrzeni ok. 200 km, jest największym lodowcem szelfowym Antarktydy Wschodniej[4][a]. Grubość lodu wynosi od 400 do 800 m, przy czym niektóre szacunki mówią o grubości lodu w części środkowej lodowca dochodzącej do 3 tys. m[4].
Lodowiec Szelfowy Amery’ego zasilany jest przez odrębne lodowce spływające z lądu – Lodowiec Lamberta, do którego spływają Mellor Glacier i Fischer Glacier[4]. Lodowiec Lamberta jest największym i najdłuższym lodowcem świata, zajmującym ponad 1 milion km² i rozciągającym się na długości 400 km[4]. W pobliżu miejsca, gdzie przechodzi on w lodowiec szelfowy, u stóp Gór Księcia Karola, znajduje się oaza antarktyczna nazwana Oazą Amery’ego, w której leży duże jezioro episzelfowe Beaver Lake, mające połączenie z oceanem pod lodowcem[5].
W sąsiedztwie lodowca, w Larsemann Hills nad Zatoką Prydza, zlokalizowane są trzy stacje badawcze – chińska Zhongshan, rosyjska Progress i rumuńska Law-Racoviță[4].
Cielenie się lodowca
[edytuj | edytuj kod]
W 2002 roku zaobserwowano dwie podłużne szczeliny o długości ok. 25 i 15 km, powstałe równolegle do kierunku przepływu lodu, oraz jedno pęknięcie biegnące w poprzek na wschód od podstawy zachodniej szczeliny[6]. System ten został nazwany Amery's loose tooth (tłum. „luźnym zębem Amery’ego”)[6][7]. Spodziewano się, że kiedy poprzeczne pęknięcie dotrze do wschodniej szczeliny, to uwolniona zostanie ogromna góra lodowa (25 × 25 km)[6].
W 2015 roku stwierdzono natomiast, że szczelina biegnąca na zachód od „luźnego zęba Amery’ego” zaczęła się coraz szybciej pogłębiać[8]. Naukowcy zaczęli spodziewać się, że w tym właśnie miejscu może dojść do cielenia się lodowca – co nastąpiło w 2019 roku[8]. We wrześniu 2019 roku od lodowca oderwała się góra lodowa o powierzchni ok. 1636 km² (50 × 30 km)[9]. US National Ice Center nazwało oderwany fragment D-28[10]. W czerwcu 2021 roku D-28 zderzyła się z lodowcami szelfowymi w regionie Ziemi Królowej Maud, powodując oderwanie się pięciu gór lodowych[11].
Lodowiec Szelfowy Ronne i Lodowiec Szelfowy Filchnera
Lodowiec Szelfowy Amery’ego
Historia
[edytuj | edytuj kod]11 lutego 1931 roku brytyjsko-australijsko-nowozelandzka wyprawa pod dowództwem Douglasa Mawsona (1882–1958) po raz pierwszy naniosła na mapę przylądek nazwany Cape Amery[3]. Dopiero później stwierdzono, że przylądek ten jest fragmentem dużego lodowca szelfowego i w 1947 roku nazwę rozciągnięto na cały lodowiec[3].
Roszczenia terytorialne do terytorium obejmującego ten lodowiec zgłasza od 1933 roku Australia[12], według której leży on na obszarze Australijskiego Terytorium Antarktycznego.
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Encyklopedia PWN podaje, że powierzchnia lodowca wynosi ok. 40 tys. km²; jego długość ok. 300 km, a szerokość dochodzi do ok. 180 km, zob. Encyklopedia PWN ↓.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b KSNG 2006 ↓, s. 23.
- ↑ Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata 2019 ↓, s. 652.
- ↑ a b c d United States Gazetteer ↓.
- ↑ a b c d e Hund 2014 ↓, s. 372.
- ↑ Australian Antarctic Division 2002 ↓.
- ↑ a b c NASA Eartobservatory 2002 ↓.
- ↑ NASA Eartobservatory 2012 ↓.
- ↑ a b NASA Eartobservatory 2019 ↓.
- ↑ Australian Antarctic Program 2019 ↓.
- ↑ US National Ice Center 2019 ↓.
- ↑ US National Ice Center 2021 ↓.
- ↑ Encyclopædia Britannica ↓.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Amery’ego, Lodowiec Szelfowy, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-01-01].
- Antarktyka. „Nazewnictwo geograficzne Świata”. 8, 2006. Główny Urząd Geodezji i Kartografii. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej (KSNG). [dostęp 2022-01-01].
- Australian Antarctic Program: Gigantic iceberg breaks off East Antarctica. [w:] www.antarctica.gov.au [on-line]. 2019. [dostęp 2022-01-01]. (ang.).
- Averill, Clare, Diner, David J. and Helen A. Fricker: Amery Ice Shelf’s “Loose Tooth” Gets Looser. [w:] earthobservatory.nasa.gov [on-line]. 2002. [dostęp 2022-01-01]. (ang.).
- Hansen, Kathryn: Rifting and Calving on the Amery Ice Shelf. [w:] earthobservatory.nasa.gov [on-line]. 2019. [dostęp 2022-01-01]. (ang.).
- Hund, Andrew J.: Antarctica and the Arctic Circle: A Geographic Encyclopedia of the Earth's Polar Regions. ABC-CLIO, 2014. ISBN 978-1-61069-393-6. [dostęp 2022-01-01]. (ang.).
- Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej: Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych Świata. Maciej Zych (redaktor). Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2019. ISBN 978-83-254-2578-4. [dostęp 2022-01-01].
- SCAR Composite Gazetteer of Antarctica: Amery Ice Shelf. [dostęp 2022-01-01]. (ang.).
- Scott, Michon, with information from Helen A. Fricker: Amery Ice Shelf. [w:] earthobservatory.nasa.gov [on-line]. 2012. [dostęp 2022-01-01]. (ang.).
- The Beaver Lake Region. Australian Antarctic Division, 2002-08-07. [dostęp 2022-01-01].
- Amery Ice Shelf, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-01-01] (ang.).
- US National Ice Center: Amery Ice Shelf Calves a New Iceberg (D-28). [w:] usicecenter.gov [on-line]. 2019-10-04. [dostęp 2022-01-01]. (ang.).
- US National Ice Center: Iceberg D-28 Collided with Ice Shelves in the Queen Maud Land Region of Antarctica Creating Five New Icebergs as a Result. [w:] usicecenter.gov [on-line]. 2021-06-07. [dostęp 2022-01-01]. (ang.).