Przejdź do zawartości

Manul stepowy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Artykuł ten został zgłoszony do umieszczenia na stronie głównej w rubryce „Czy wiesz”.
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.

Manul stepowy
Otocolobus manul[1]
(Pallas, 1776)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

drapieżne

Podrząd

kotokształtne

Rodzina

kotowate

Podrodzina

koty

Rodzaj

Otocolobus
Brandt, 1842[2]

Gatunek

manul stepowy

Synonimy

Rodzaju:

Gatunku:

  • Felis manul Pallas, 1776[4]
  • Felis nigripectus Hodgson, 1842[5]
  • Trichaelurus manul: Satunin, 1905[6]
  • Trichaelurus manul mongolica Satunin, 1905[7]
  • Felis manul satuni Lydekker, 1907[8]
  • Otocolobus manul ferrugineus Ognev, 1928[9]
Podgatunki
  • O. m. manul (Pallas, 1776)
  • O. m. nigripectus (Hodgson, 1842)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[10]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Manul stepowy[11], manul[12][a] (Otocolobus manul) – gatunek małego ssaka, drapieżnego z podrodziny kotów (Felinae) w rodzinie kotowatych (Felidae), należący do monotypowego rodzaju spokrewnionego z kotkiem. Głowa i tułów mierzą do 65 cm, ogon do 31 cm długości, zwierzę waży od 2,5 do 4,5 kg. Ubarwienie ma zmienne. Wiedzie samotne życie na azjatyckich stepach. Zajmuje nory na terenach kamienistych, często po gryzoniach. W takiej norze samica rodzi kocięta. Nie zagraża mu wyginięcie, ale zasięg jest rozczłonkowany.

Budowa

[edytuj | edytuj kod]
Głowa manula stepowego z litewskiego zoo. Widać charakterystyczne ciemne pasy

Długość głowy i tułowia manula wynosi pomiędzy 46 a 65 cm, czemu towarzyszy ogon długości od 20,6 do 31 cm. Masa ciała zwierzęcia wynosi pomiędzy 2,5 a 4,5 kg[13]. Tak więc niektóre żbiki są cięższe od manula[14], lżejsze są od niego kotki: kusy[15] czy rudy[16], jak też kot czarnołapy[17].

Grzbiet zwierzęcia pokrywa futro o zmiennym ubarwieniu. Może być ono srebrnopłowe czy też pomarańczowoczarne, zimą staje się bardziej szare z mniej widocznymi wzorami. Futro to jest długie i gęste. Bujnie pokrywa także ogon zwierzęcia, na którym widnieje 6 wąskich czarnych pierścień, kolor ten zdobi także koniec manulowego ogona. Istnieją pewne różnice pomiędzy populacjami. Mianowicie uznawany dawniej za osobny podgatunek Otocolobus manul ferrugineus ubarwiony jest bardziej czerwonawo, ma też mniej prążków, najlepiej z kolei wyrażonych u podgatunku O. manul nigripectus[13].

Na głowie znajdują się uszy, o tylnej części płowej, rudawej czy szarej. Czarne kropki zdobią także czoło i ciemię zwierzęcia. Poniżej oczu na policzki rozciągają się po dwie równoległe czarne pasy[13].

Manul cechuje się zwartą budową. Ma gruby i bujny ogon[13].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Manula stepowego zaliczano pierwotnie do rodzaju kot, obejmującego choćby żbika

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1776 roku niemiecki przyrodnik Peter Simon Pallas, nadając mu nazwę Felis manul[4]. Jako miejsce typowe odłowu holotypu Pallas wskazał „tatarsko-mongolską pustynię”[4] (Kulusutai w Borzji w Kraju Zabajkalskim)[18]. Jedyny przedstawiciel rodzaju manul[11] (Otocolobus) który opisał w 1842 roku niemiecko-rosyjski przyrodnik Johann Friedrich von Brandt[2].

Tradycyjnie uznawane są trzy podgatunki[18][13], ale ostatnie analizy ograniczyły je do dwóch[19][20].

Etymologia

[edytuj | edytuj kod]
  • Otocolobus: gr. ους ous, ωτος ōtos „ucho”; κολοβος kolobos „okaleczony”[21].
  • Trichaelurus: gr. θριξ thrix, τριχος trikhos „włosy”[22]; αιλουρος ailouros „kot”[23].
  • manul: mong. мануул manuul „manul”[24][25].
  • nigripectus: łac. niger „czarny”; pectus, pectoris „pierś”[26].

Ewolucja

[edytuj | edytuj kod]

Manul stepowy zalicza się do monotypowego rodzaju manul. Spokrewniony jest blisko z kotkami. Linie manula stepowego i kotka bengalskiego rozdzieliły się około 5,8 miliona lat temu[10].

Tryb życia

[edytuj | edytuj kod]
Aktywność manula przypada zwłaszcza na zmierzch i wczesny świt

Aktywność manula przypada zwłaszcza na zmierzch i wczesny świt, kiedy to poluje na zajęczaki, gryzonie czy ptaki. Dzień z kolei wykorzystuje, wygrzewając się na słońcu na zewnątrz swej nory[13].

Okres rozrodu tego stworzenia zaczyna się w lutym i trwa do marca, jest on dosyć głośny[13], podobnie jak innych kotowatych[27] Samica zdolna jest do przyjęcia samca przez krótki czas trwający pomiędzy 26 a 42 godziny[13]. Jej owulacja i produkcja nasienia przez samca zależą od długości dnia. Do współżycia może dojść w norze[10]. Jeśli uda jej się zostać zapłodnioną przez samca, zachodzi w ciążę trwającą między 66 a 75 dni[13], a więc mniej więcej podobnie jak u kotka rudego[16], a dłużej niż u kusego[15] czy kota czarnołapego[17]. Samica manula rodzi w norze, czy to wykopanej niegdyś przez świstaka bądź lisa, czy to w szczelinie skały, wyłożonej jednak skórami gryzoni, piórami, roślinami[13], niekiedy nawet w wydrążonej dziupli starego jałowca[10]. Nory takie znajdują się zwłaszcza na terenach kamienistych, z dala od ludzi. Latem preferuje nory w cieniu[28]. Matka wydaje na świat od 4 do 6 kociąt[13], czyli dosyć dużo jak na kotowatego[27], choć nie tak jak u geparda[29]. Ciąża kończy się najczęściej w kwietniu bądź maju. Manulowy noworodek waży pomiędzy 80 a 90 g, by po 2 miesiącach osiągnąć masę od 500 do 600 g[13]. Długość pokolenia to 3,61 roku[10].

Rozmieszczenie geograficzne

[edytuj | edytuj kod]

Gatunek ten, pochodzący z obszarów dzisiejszych Mongolii i Chin[10], ma szeroki zasięg występowania, aczkolwiek fragmentaryczny[10]. Manul stepowy występuje w Azji, zamieszkując w zależności od podgatunku[20]:

Bytuje na wysokości pomiędzy 440 a 5593 m nad poziomem morza[10].

Ekologia

[edytuj | edytuj kod]
Manul stepowy nie unika skał

Siedlisko manula stepowego to stepy i półpustynie poprzecinane skalistymi wychodniami i kamienistymi stokami[13] czy wąwozami[10], tereny porosłe trawą i roślinnością krzewiastą, z najwyżej pojedynczymi drzewami. Zasiedla tereny górskie w Himalajach, aczkolwiek zagęszczenie osiąga tam niewielkie[10]. Zazwyczaj unika jednak obszarów pokrytych ciągłą pokrywą śnieżną bądź takich, na których przekracza ona 10 cm, trudno mu bowiem chodzić w głębokim śniegu[13]. 15-20 cm śniegu jest już dla niego absolutną granicą[10].

Na 100 km² przypada w Mongolii od 4 do 8 manuli stepowych, aczkolwiek zliczenia dauryjskich śladów na śniegu wskazują na znacznie wyższe wyniki nawet 100 osobników na 100 km². Wydaje się to jednak lokalnym zjawiskiem zależnym od masowego pojawu się ich pożywienia[10].

Wszystkie kotowate są hipermięsożercami. Dieta ich składa się w zasadzie wyłącznie z pokarmu mięsnego[27]. Wyjątku nie stanowi tutaj także manul stepowy. Spożywa on głównie szczekuszki i króliki, chomiki, karczowniki, myszoskoczki i naziemne wiewiórkowate wśród ssaków, spośród ptaków natomiast konsumuje stepówki i pewne bażanty. Poluje głównie zmierzchem i wczesnym świtem. Poluje on z zasadzki, kryjąc się wśród skał, bądź też podchodzi ofiarę. Nie jest natomiast przystosowany do długiego biegu za ofiarą[13].

Manul zwykł sporządzać sobie norę pod kamieniami w szczelinach skalnych czy też jamach wykopanych przez susły[13] czy też inne drapieżniki, z tych ostatnich korzysta głównie w Kazachstanie i na południu Syberii[10]. Korzysta z nich przez cały rok[13]. Chroni się w nich przed skrajnymi temperaturami[10]. Lubi tereny, gdzie może znaleźć sobie kryjówkę, korzysta też z kamuflażu. Nie jest bowiem sprawnym biegaczem zdolnym ujść każdemu prześladowcy. Polują nań drapieżne ptaki i ssaki. Ze ssaków wymienia się takie jak: wilk szary i pies domowy, lis rudy, a także człowiek rozumny[10].

Zagrożenia i ochrona

[edytuj | edytuj kod]
Manul bywa hodowany w zoo

Całkowita populacja liczy 58 tys. osobników. Jednakże jego liczebność spada. W Uzbekistanie i Tadżykistanie nie widziano go od lat 60. XX wieku. Mając szeroki zasięg występowania, zagęszczenia osiąga niewielkie, ponadto jest ten zasięg istotnie rozczłonkowany. Tereny atrakcyjne dla manula przeplatają się z obszarami dla niego nieodpowiednimi, gdzie nie może znaleźć pokarmu czy odpowiedniej ochrony przed drapieżnikami[10]. Dla gatunku kluczowe są dostępne nory[28]. Ponadto tereny jego życia przekształcane są w tereny rolnicze. Wpływa na niego też zmiana klimatu[10].

IUCN uważa manula stepowego za gatunek najmniejszej troski. Gatunek rozpoznano po raz pierwszy w 1994 jako niedostatecznie poznany, w 1996 uznano go za gatunek niższego ryzyka. W 2002 uznano go za gatunek bliski zagrożenia, co podtrzymywano w 2002, 2008, 2015 i 2016, by w 2020 opublikować zmianę na gatunek najmniejszej troski[10]. Obejmuje go załącznik drugi konwencji CITES. Większość państw, gdzie występuje, zakazuje polowania na manula, jednakże prawo nie jest w nich przestrzegane i zwierzę ciągle odławia się celem pozyskania skór[13].

Jako powody śmierci manuli IUCN wymienia polowania przez innych drapieżniki, w tym psy i ludzi, jako główne zagrożenie dla gatunku podaje jednak niszczenie i fragmentację siedlisk zwierzęcia. Na liczebność zwierzęcia wpływa także liczebność jego ofiar, zwłaszcza gryzoni czy też szczekuszkowatych[10] o zmieniającej się istotnie rok do roku liczebności[30], ale też podtruwanych przez człowieka. Większość jego ofiar nie należy do gatunków zagrożonych, aczkolwiek i takie się zdarzają[10]. Swój wkład ma też pasożytnictwo[13]. Zwierzę wymaga dużych przestrzeni[10].

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Nazwa manul używana jest również w odniesieniu do rodzaju Otocolobus.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Otocolobus manul, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b J.F. von Brandt. Observations sur le Manoul (Felis Manul Pallas). „Académie Impériale des Sciences de Saint Petersbourg”. 9 (2-3), s. 38, 1842. (fr.). 
  3. ↑ Satunin 1905 ↓, s. 495.
  4. ↑ a b c P.S. Pallas: Reise durch verschiedene Provinzen des Rußischen Reichs. Cz. 3: Reise aus Sibirien zurück an die Wolga im 1773sten Jahr. St. Petersburg: Kayserl. Akademie der Wissenschaften, 1776, s. 692. (łac.).
  5. ↑ B.H. Hodgson. Notice of the mammals of Tibet, with descriptions and plates of some new species. „The journal of the Asiatic Society of Bengal”. 11 (1), s. 276, 1842. (ang.). 
  6. ↑ Satunin 1904 ↓, s. 496.
  7. ↑ Satunin 1904 ↓, s. 501.
  8. ↑ R. Lydekker: The game animals of India, Burma, Malaya, and Tibet; being a new and revised edition of 'The great and small game of India, Burma, and Tibet,'. London: R. Ward, limited, 1907, s. 334. (ang.).
  9. ↑ С.И. Огнeв. [On a new form of the steppe cat from the Transcaspian region]. „Доклады Академии Наук СССР”, s. 308, 1928. (ros.). 
  10. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u S. Ross i inni, Otocolobus manul, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-3 [dostęp 2022-04-08] (ang.).
  11. ↑ a b W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 137. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  12. ↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 191, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  13. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s 28. Pallas's Cat, s. 161, w: M.E. & F.C. Sunquist, Family Felidae (Cats), [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 1. Carnivores, Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 54-169, ISBN 978-84-96553-49-1 (ang.).
  14. ↑ 37. Wildcat, s. 167-168, w: M.E. & F.C. Sunquist, Family Felidae (Cats), [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 1. Carnivores, Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 54-169, ISBN 978-84-96553-49-1 (ang.).
  15. ↑ a b 30. Flat-headed Cat, s. 161, w: M.E. & F.C. Sunquist, Family Felidae (Cats), [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 1. Carnivores, Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 54-169, ISBN 978-84-96553-49-1 (ang.).
  16. ↑ a b 29. Rusty-spotted Cat, s. 161, w: M.E. & F.C. Sunquist, Family Felidae (Cats), [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 1. Carnivores, Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 54-169, ISBN 978-84-96553-49-1 (ang.).
  17. ↑ a b 34. Black-footed Cat, s. 165-166, w: M.E. & F.C. Sunquist, Family Felidae (Cats), [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 1. Carnivores, Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 54-169, ISBN 978-84-96553-49-1 (ang.).
  18. ↑ a b D.E. Wilson & D.M. Reeder (red.): Felis manul. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-03-08].
  19. ↑ A.C. Kitchener, C. Breitenmoser-Würsten, E. Eizirik, A. Gentry, L. Werdelin, LA. Wilting, N. Yamaguchi, A.V. Abramov, P. Christiansen, C. Driscoll, J.W. Duckworth, W.E. Johnson, S.J. Luo, E. Meijaard, P O’Donoghue, J. Sanderson, K. Seymour, M. Bruford, C. Groves, M. Hoffmann, K. Nowell, Z. Timmons & S. Tobe. A revised taxonomy of the Felidae : The final report of the Cat Classification Task Force of the IUCN Cat Specialist Group. „Cat News”. Special Issue (80), s. 21–22, 2017. (ang.). 
  20. ↑ a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 404. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  21. ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 487, 1904. (ang.). 
  22. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 236.
  23. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 7.
  24. ↑ manul. Merriam-Webster. [dostęp 2022-04-08]. (ang.).
  25. ↑ Small wild cat names etymology. Felis-UK. [dostęp 2022-04-08]. (ang.).
  26. ↑ nigripectus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-04-07] (ang.).
  27. ↑ a b c M.E. & F.C. Sunquist, Family Felidae (Cats), [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 1. Carnivores, Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 54-, ISBN 978-84-96553-49-1 (ang.).
  28. ↑ a b Ross i inni, Den-site selection is critical for Pallas’s cats (Otocolobus manul), „Canadian Journal of Zoology”, 88 (9), 2010, s. 905-913 [dostęp 2025-01-17] (ang.).
  29. ↑ 25. Cheetah, s. 155-156, w: M.E. & F.C. Sunquist, Family Felidae (Cats), [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 1. Carnivores, Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 54-169, ISBN 978-84-96553-49-1 (ang.).
  30. ↑ A. Lissovsky, Family Ochotonidae (Pikas), [w:] D.E. Wilson, T.E. Lacher Jr. & R.A. Mittermeier (redaktorzy), Handbook of the Mammals of the World, t. 6. Lagomorphs and Rodents I, Barcelona: Lynx Edicions, s. 47–60, ISBN 978-84-941892-3-4 (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Manul_stepowy&oldid=75837401”