Nagietek

Nagietek
	; Morfologia (nagietek lekarski)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	nagietek
	Nazwa systematyczna
	Calendula L.; Sp. Pl. 921. 1 Mai 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Calendula officinalis L.
Synonimy
	Calendella O. Kuntze; Caltha Mill.;
	Calendella O. Kuntze; Caltha Mill.;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Nagietek (Calendula L.) – rodzaj roślin należący do rodziny astrowatych. Należy do niego 12 gatunków^[4]. Występują one w rejonie Morza Śródziemnego i południowo-zachodniej Azji, od Azorów i Wysp Kanaryjskich po Pakistan i Tadżykistan^[5]^[4]^[6], poza tym na wielu obszarach rosną jako introdukowane. W Polsce rzadkim chwastem polnym jest nagietek polny C. arvensis^[7], często uprawianym gatunkiem i przejściowo dziczejącym jest nagietek lekarski C. officinalis^[8]^[9].

Niektóre gatunki mają znaczenie użytkowe, zwłaszcza nagietek lekarski. Uprawiany jest od dawna i w licznych odmianach ozdobnych, poza tym wykorzystywany jest jako roślina lecznicza i kosmetyczna, płatki stosowane są do barwienia masła i zup oraz jako dodatek do sałatek^[10].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój: Rośliny jednoroczne i wiecznie zielone byliny, rzadziej drewniejące u nasady pędów półkrzewy. Zwykle o pędach ogruczolonych i aromatycznych^[11], osiągające do 0,5 m wysokości^[6].
Liście: Skrętoległe, siedzące, pojedyncze, całobrzegie lub ząbkowane^[11], zwykle aromatyczne^[6].
Kwiaty: Zebrane w koszyczki. Okrywa z listkami ułożonymi w jednym lub dwóch szeregach. Kwiaty języczkowe na skraju koszyczka są żółte lub pomarańczowe, żeńskie. Wewnętrzną część koszyczka zajmują kwiaty rurkowate męskie, żółte do czerwonych^[11].
Owoce: Niełupki o bardzo zróżnicowanych kształtach – często silnie wygięte, dziobowate, oskrzydlone, bez puchu kielichowego^[11], odmienne w zależności od położenia w koszyczku^[6].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny astrowatych Asteraceae, w obrębie której klasyfikowany jest do podrodziny Asteroideae i plemienia Calenduleae^[12].

Wykaz gatunków^[4]

Calendula arvensis L. – nagietek polny
Calendula eckerleinii Ohle
Calendula karakalensis Vassilcz.
Calendula lanzae Maire
Calendula maroccana (Ball) B.D.Jacks.
Calendula meuselii Ohle
Calendula officinalis L. – nagietek lekarski
Calendula pachysperma Zohary
Calendula palaestina Boiss.
Calendula stellata Cav.
Calendula suffruticosa Vahl – nagietek drewniejący^[13]
Calendula tripterocarpa Rupr.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-22].
↑ ^a ^b ^c ^d Calendula L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-05-08].
↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ ^a ^b ^c ^d Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 374. ISBN 0-333-74890-5.
↑ AdamA. Zając AdamA., MariaM. Zając MariaM. (red.), Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce : dodatek, Kraków: Instytut Botaniki, 2019, s. 42, ISBN 978-83-956282-0-7, OCLC 1143739807 .
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 46, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ LucjanL. Rutkowski LucjanL., Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, wyd. 2, Warszawa: Wydawn. Naukowe PWN, 2007, s. 493, ISBN 83-01-14342-8, OCLC 183208377 .
↑ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 148, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d J.W.J.W. Kadereit J.W.J.W., CharlesCh. Jeffrey CharlesCh. (red.), Flowering plants. Eudicots: Asterales, Berlin: Springer, 2007, s. 243, ISBN 978-3-540-31051-8, OCLC 184984805 .
↑ Genus Calendula L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-05-06].
↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 44. ISBN 978-83-925110-5-2.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[A-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-22].

[powo-4] Calendula L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-05-08].

[E-5] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[philips-6] Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 374. ISBN 0-333-74890-5.

[atlas-7] AdamA. Zając AdamA., MariaM. Zając MariaM. (red.), Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce : dodatek, Kraków: Instytut Botaniki, 2019, s. 42, ISBN 978-83-956282-0-7, OCLC 1143739807 .

[checklist-8] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 46, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[klucz-9] LucjanL. Rutkowski LucjanL., Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, wyd. 2, Warszawa: Wydawn. Naukowe PWN, 2007, s. 493, ISBN 83-01-14342-8, OCLC 183208377 .

[mabb-10] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 148, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[kubitzki-11] J.W.J.W. Kadereit J.W.J.W., CharlesCh. Jeffrey CharlesCh. (red.), Flowering plants. Eudicots: Asterales, Berlin: Springer, 2007, s. 243, ISBN 978-3-540-31051-8, OCLC 184984805 .

[grin-12] Genus Calendula L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-05-06].

[gawrys-13] Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 44. ISBN 978-83-925110-5-2.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]