Nagrobek biskupa Andrzeja Trzebickiego
Nagrobek biskupa Andrzeja Trzebickiego – barokowy nagrobek usytuowany przy północnej ścianie prezbiterium kościele Świętych Piotra i Pawła w Krakowie, wykonany w latach 1695-1696[1]. Został wzniesiony przez kamieniarzy pracujących w kamieniołomie w Dębniku według projektu nieznanego autora, a jego fundatorem był siostrzeniec biskupa, dziekan kapituły krakowskiej Kasper Cieński.
Opis[edytuj | edytuj kod]
Nagrobek jest jednokondygnacyjny i jednoosiowy, wykonany z trzech rodzajów kontrastującego ze sobą kamienia. Mimo że generalnie jest to nagrobek architektoniczny, rzeźba dominuje nad architekturą. Na wydatnym łamanym cokole wspierają się po bokach zdwojone pilastry z ustawionymi przed nimi pełnoplastycznymi figurami kobiecymi (personifikacje cnót Wiary i Męstwa[1], bądź Kościoła i Synagogi[2]). Pilastry wspierają akantowy fryz, wydatny gzyms kordonowy, a także zwieńczenie w postaci plastycznego kartusza z herbem łabędź i znajdujących się po bokach insygniów biskupich (pastorał) i książęcych (miecz). Zwieńczenie to podtrzymywane jest przez dwa aniołki z girlandami kwiatowymi. W części środkowej znajduje się profilowany sarkofag, na nim tablica kartuszowa, plastycznie ujęta po bokach w chrząstkowo-małżowinowe woluty i zwieńczona uskrzydloną trupią główką. Na tablicy widnieje majuskułowa łacińska inskrypcja.
Nad sarkofagiem umieszczona jest owalna nisza z ustawionym na niewielkim cokoliku popiersiem zmarłego, zwieńczona skrzydlatą anielską główką. Na cokole nagrobka umieszczono trzy kartusze. Na środkowym widnieje uskrzydlona klepsydra. Po obu stronach tablicy widnieją pełnoplastyczne figurki puttów. Podobne putta siedzą na sarkofagu po obu stronach niszy z popiersiem. Po obu stronach niszy belkowanie podtrzymywane jest przez dwa ukazane do połowy tułowia trupy (tzw. muskelmany) z umięśnionymi, wyschniętymi i gnijącymi ciałami.
Materiał[edytuj | edytuj kod]
Nagrobek wykonano z różnobarwnych materiałów powszechnie wykorzystywanych do tworzenia małej architektury w Rzeczypospolitej w XVII wieku. Należą do nich silnie skrystalizowane wapienie (potocznie zwane "marmurami"). Dominuje czarny "marmur dębnicki" wydobywany w kamieniołomach w miejscowości Dębnik koło Krzeszowic. Do wykonania dekoracji rzeźbiarskich, tj. popiersia biskupa, putt, figur alegorycznych, kartusza herbowego i ornamentów roślinnych, użyto jasnokremowego "marmuru zalaskiego" wydobywanego w kamieniołomie Zalas-Głuchówki. Płomienie wazonów wykonano z "marmuru świętokrzyskiego" (różanka zelejowska lub paczółtowicka). Podczas niedawnej konserwacji dzieła wzmocniono efekt światłocienia odtwarzając na ścianie wokół nagrobka grafitową opaskę, która tworzy barokową iluzję cienia.
Program ideowy i symbolika[edytuj | edytuj kod]
Program ideowy monumentu jest typowy dla barokowej sztuki sepulkralnej. Makabryczne zwłoki ukazane w trakcie rozkładu, uskrzydlona klepsydra i czaszka symbolizują przemijanie i śmierć. Siedzące putta tworzą wrażenie zadumy nad marnością zasług duchownego. Wieńcząca niszę niebiańska główka ze skrzydełkami symbolizuje nieśmiertelność duszy. Pod względem plastycznym nagrobek ukazuje wędrówkę duszy od tego, co ziemskie i doczesne (tablica, personifikacje), przez makabryczną i przerażającą śmierć (uskrzydlona czaszka i muskelmany) do tego, co wieczne i niebiańskie (nisza ze zwieńczeniem i popiersiem).
Zdaniem badaczy, bardziej niż jakością wykonania nagrobek wyróżnia się złożoną ikonografią, a zwłaszcza rzadkim rzeźbiarskim przedstawieniem rozkładających się zwłok wspierających gzyms i wysokiej klasy popiersiem zmarłego[3]. Popiersie to wykonano wiele lat po śmierci modela, prawdopodobnie na podstawie zachowanych portretów.
Inskrypcja na tablicy[edytuj | edytuj kod]
D[EO] O[PTIMA] M[AXIMO] HOC MARMORE DIRIGVIT OLOR AMISSO ANDREA TRZEBICKI EPISCOPO CRACO[VIENSI] D[UCE] S[EVERIENSI] CARDINALIBVS DOMESTICVS OMEN HABVIUT PURPURAE. LATII ET IMPERII PRAECONIO MERVIT ORNARI. ABA AVGVSTALI COMITIO CONCVMMATISSIMVS SENATOR RENVNTIAT 9[VS] CIVILIBUS DISSIDIIS SOPITIS PATER PATRIAE. IN ELIGENTIS DIVINAE MRNTIS INTERPRES CONCLAMATVS. REGNI ANNVLVM LOCVPLETAVIT IPSE SACERDOTVM GEMMA ECCLESIAS EREXIT INSTAVRAVT DOTAVIT IN EARVM IMMVNITATEM IRREMISSE INTENTVS FATISTENS REGNI AERARIVM SAEPE LEVAVIT DE SVO PETRVM VELVT GERMANVM ANDEAS FOVIT. NON SINE PRAESAGIO COLLEGIO CRACOVIENSI SOC[IETATIS] IESV EXCITATO IOANNEM CASIMIRVM SEPVLCHRO DONAVIT VICISSIM CORDIS PATERNI SEPVLCHRO RECEPTVS. EGENIS TANTV[M] NON ANIMA[M] SVPRENIS TABVLIS INSCRIPSIT QVA[M] CAELO CONSIGNAVIT A[NNO] D[OMINI] 1679 AETATIS 73 DECEMB[RIS] 28 SPONDET TAMEN SAXVM VITAM QVOD IN MEMORA[M] ANIMAVIT NEPOS SORORE CASPAR CIENSKI DECANVS CRACOVIAEN[SIS]
Bogu Najlepszemu Największemu. W tym marmurze łabędź rodzinny zastygł po odejściu Andrzeja Trzebickiego, biskupa krakowskiego, księcia siewierskiego, któremu zapowiadano purpurę kardynalską i wedle opinii [imperium] Rzeczypospolitej godzien był tego wyróżnienia. Uznany przez sejm królewski za najdoskonalszego senatora, po uśmierzeniu zaś sporów w Państwie, za ojca Ojczyzny. Przy wyborze królów uznany za wyraziciela myśli Bożej, wzbogacił dochody Królestwa, sam niczym szlachetny klejnot wśród kapłanów, znosił kościoły, odnawiał je i uposażał, starając się nieustannie o utrzymanie ich wolności, podupadający skarbiec Królestwa nieraz wspomagał i wspierał swym majątkiem, podobnie jak Andrzej rodzonego brata Piotra. Nie bez wiedzy Kolegium Towarzystwa Jezusowego wyposażył grobowiec Jana Kazimierza, w zamian został przyjęty w grobowcu ojcowskiego serca. W ostatnim zapisie przekazał ubogim wszystko oprócz swej duszy, która oddał w posiadanie nieba w roku 1679 [dnia] 28 grudnia w wieku 73 lat. Życie jednakże zapewnia mu kamień nagrobny, który na żywą pamiątkę postawił siostrzeniec Kasper Cieński, dziekan krakowski[4].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Michał Rożek, Przewodnik po zabytkach Krakowa, Kraków 2006, s. 273.
- ↑ Tadeusz Dobrowolski, Sztuka Krakowa, Kraków 1959, s. 406.
- ↑ Nagrobek biskupa Andrzeja Trzebickiego | Sztuki wizualne at Culture.pl [online], www.culture.pl [dostęp 2017-11-25] (pol.).
- ↑ Marcin Fabiański, O jezuickim nagrobku biskupa Andrzeja Trzebickiego
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Katarzyna Mączewska: Nagrobek biskupa Andrzeja Trzebickiego. culture.pl, 2009-12. [dostęp 2012-06-02].
- Joanna Daranowska-Łukaszewska, Nagrobek biskupa Andrzeja Trzebickiego w kościele ŚŚ. Piotra i Pawła w Krakowie, „Biuletyn Historii Sztuki”, nr 39/1977, s. 177-190.
- Marcin Fabiański, O jezuickim nagrobku biskupa Andrzeja Trzebickiego, „Folia Historiae. Artium”, Seria Nowa, nr 10/2005, s. 127-160.
- Piotr Krasny, Nagrobek biskupa Andrzeja Trzebickiego w kościele śś. Piotra i Pawła w Krakowie a plastyka nagrobna Domenica Guidi, [w:] Między gotykiem a barokiem. Sztuka Krakowa w XVI i XVII wieku, Materiały sesji naukowej, wyd. Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, Kraków 1997, s. 101-112.