Przejdź do zawartości

Nerpa obrączkowana

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Nerpa obrączkowana
Pusa hispida[1]
(Schreber, 1775)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

drapieżne

Podrząd

psokształtne

Infrarząd

Arctoidea

Parvordo

płetwonogie

Rodzina

fokowate

Rodzaj

nerpa

Gatunek

nerpa obrączkowana

Podgatunki
  • P. h. hispida (Schreber, 1775)
  • P. h. botnica (J.F. Gmelin, 1788)
  • P. h. ladogensis (Nordqvist, 1899)
  • P. h. ochotensis (Pallas, 1811)
  • P. h. saimensis (Nordqvist, 1899)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[19]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Nerpa obrączkowana[20], nerpa[a][21], foka obrączkowana[21] (Pusa hispida) – gatunek drapieżnego ssaka z rodziny fokowatych (Phocidae).

Taksonomia

[edytuj | edytuj kod]

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1775 roku niemiecki przyrodnik Johann Christian Daniel von Schreber nadając mu nazwę Phoca hispida[2]. Miejsca typowe to Grenlandia i Labrador[22].

Zaproponowano kilka podgatunków w oparciu o izolację geograficzną[23]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają pięć podgatunków[23]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

Podgatunek Oryginalna nazwa Autor i rok opisu Miejsce typowe
P. h. botnica Phoca vitulina β. botnica J.F. Gmelin, 1788 Zatoka Botnicka, Morze Bałtyckie[24].
P. h. ladogensis Phoca foetida var. ladogensis Nordqvist, 1899 Jezioro Ładoga, granica fińsko–rosyjska[24].
P. h. ochotensis Phoca ochotensis Pallas, 1811 Północna część Morza Ochockiego, między zatoką Tamis a rzeką Giżika, Syberia, Rosja[24].
P. h. saimensis Phoca foetida var. saimensis Nordqvist, 1899 Jezioro Saimaa, Finlandia[24].

Etymologia

[edytuj | edytuj kod]
  • Pusa: według Houttuyna[25] i Müllera[26] jest to po prostu grenlandzkie słowo oznaczające fokę. Scopoli najwyraźniej zaczerpnął tę nazwę od Andersona, która to według Fabriciusa została niepoprawnie przeliterowana jako Pusa. Fabricus podaje nazwę Puirse jako jedno z grenlandzkich nazw nerpy[27].
  • hispida: łac. hispidus „włochaty, szczeciniasty”[28].
  • botnica: Zatoka Botnicka, Morze Bałtyckie[4].
  • ladogensis: Ładoga, Rosja[11].
  • ochotensis: Morze Ochockie, Rosja[5][29].
  • saimensis: jezioro Saimaa, Finlandia[10].

Zasięg występowania

[edytuj | edytuj kod]

Występuje wokół bieguna w przybrzeżnych wodach Oceanu Arktycznego, dzięki grubszej podskórnej warstwie tłuszczu, lepiej chroniącej przed zimnem, sięga znacznie dalej na północ od foki pospolitej. Pospolicie występuje u brzegów Grenlandii i Spitsbergenu oraz w Morzu Białym. W postaci izolowanej populacji (podgatunki nerpy) występuje w północnej części Morza Bałtyckiego oraz jako relikt z czasów epoki lodowcowej w słodkowodnych jeziorach Ładoga i fińskim Saimaa. U polskich brzegów wyjątkowo spotyka się nerpy z populacji północno-bałtyckiej. W Polsce foka obrączkowana jest objęta ochroną gatunkową.

W XIX wieku w Bałtyku było ich ok. 200 tysięcy, a obecnie tylko około 8 tys.[30]

Zasięg występowania w zależności od podgatunku[23][20]:

  • P. hispida hispida – nerpa obrączkowana – Ocean Arktyczny.
  • P. hispida botnica – nerpa botnicka – Morze Bałtyckie.
  • P. hispida ladogensis – nerpa ładodzka – jezioro Ładoga (zachodnia Rosja).
  • P. hispida ochotensis – nerpa ochocka – Morze Ochockie i północna Japonia (Hokkaido).
  • P. hispida saimensis – nerpa fińska – jezioro Saimaa (południowa Finlandia).

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała 110–160 cm; masa ciała około 50–90 kg[31]. Noworodki osiągają długość 60–65 cm i ciężar 4,5–5,5 kg[31]. Cechy charakterystyczne: żółtawobiałe, koliste plamy pokrywające ciało, brzuch jednolicie żółtawobiały z niewielką ilością ciemnych plam; włosy zatokowe brązowe.

Ekologia

[edytuj | edytuj kod]

Tryb życia: Nerpa wykazuje szereg interesujących przystosowań do bytowania w ekstremalnych warunkach zasiedlanego przez nią środowiska. Masa odkładanego tłuszczu może stanowić połowę masy ciała, dzięki czemu warstwa izolująca jest nie tylko wyjątkowo gruba, ale również stanowi pokaźne zapasy energetyczne na okres niedoboru pokarmu. Taki zły okres nadchodzi wraz z lodem odcinającym nerpy od najlepszych terenów łowieckich. Nerpy starają się przetrwać ten trudny czas najlepiej, jak tylko jest to możliwe. Dzięki ciągłemu nurkowaniu utrzymują drożne przeręble oddechowe, do wykonania których przystępują już jesienią, gdy lód jest jeszcze cienki. Oddech zwierzęcia powoduje ponowne roztapianie tworzącej się tafli lodowej. Gdy lód zostanie pokryty śniegiem, jego właściwości izolujące osłabiają działanie mrozu i nerpy łatwiej mogą przebijać się przez swoją przerębel. W zasiedlonym przez siebie terytorium nerpa ma więcej takich otworów oddechowych. Największy z nich jest stale poszerzany aż do momentu, gdy foka może się przez niego przecisnąć. Wtedy wygrzebuje w śniegu jamę, którą wykorzystuje na spoczynek. W takiej jamie, której długość może dochodzić do 10 m, na przełomie marca i kwietnia przychodzą na świat młode.

Pokarm: polują na dorsze, skorupiaki i ślimaki. W poszukiwaniu pokarmu nurkują na głębokość do 300 m. W czasie nurkowania, pomimo związanego z nim wysiłku, tętno ulega znacznemu obniżeniu – ze 150 do 10 uderzeń na minutę. Zanim nerpa się zanurzy robi głęboki wydech unikając w ten sposób przy szybkim wynurzaniu się mroczków płytkiej wody (shallow water blackout).

Ruja w warunkach Morza Bałtyckiego rozpoczyna się późnią wiosną, od końca marca do lipca. Ciąża trwa 330-340 dni. Samice foki obrączkowanej osiągają dojrzałość płciową w wieku 5 lat, a samce w wieku 7 lat[32].

Status zagrożenia i ochrona

[edytuj | edytuj kod]

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów została zaliczona do kategorii LC (ang. least concern „najmniejszej troski”)[19].

Nerpa obrączkowana określana przez polskiego ustawodawcę jako foka obrączkowana (Phoca hispida) podlega w Polsce ścisłej ochronie gatunkowej[33].

Dla przypomnienia faktu o trwających od niespełna 20 lat prób odbudowy populacji ssaków Bałtyku w roku 2009 Poczta Polska przygotowała serię czterech znaczków, prezentujących mieszkańców Bałtyku w jednej scenerii wybrzeża, na której przedstawione są morświn, foka szara, foka pospolita i foka obrączkowana[34].

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Nazwa nerpa używana jest również w odniesieniu do rodzaju Pusa.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Pusa hispida, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1775, s. ryc. lxxxvi, 312. (niem.).
  3. ↑ O.F. Müller: Zoologiae Danicae prodromus. Seu Animalium Daniae et Norvegiae indigenarum; characteres, nomina, et synonyma imprimis popularium. Havniae: typis Hallageriis, 1776, s. viii. (łac.).
  4. ↑ a b J.F. Gmelin: Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 13. Cz. 1. Lipsiae: Impensis Georg. Emanuel. Beer., 1788, s. 63. (łac.).
  5. ↑ a b P.S. Pallas: Zoographia Rosso-Asiatica: sistens omnium animalium in extenso Imperio Rossico, et adjacentibus maribus observatorum recensionem, domicilia, mores et descriptiones, anatomen atque icones plurimorum. T. 1. Petropoli: Ex Officina caes. Academiae Scientiarum, 1811, s. 117. (łac.).
  6. ↑ S. Nilsson: Skandinavisk Fauna en Handbok for Jagare och Zoologer. Cz. 1: Daggande djuren. Lund: Trycki uti Bolingska Boktryckeriet, 1820, s. 365. (szw.).
  7. ↑ Kutorga 1839 ↓, s. 189.
  8. ↑ Kutorga 1839 ↓, s. 191.
  9. ↑ C.J. Temminck: Les Mammifères Marins. W: P.F. von Siebold: Fauna japonica, sive, Descriptio animalium, quae in itinere per Japoniam, jussu et auspiciis, superiorum, qui summum in India Batava imperium tenent, suscepto, annis 1823-1830. Lugduni Batavorum: Apud A. Arnz et Socios, 1842, s. 43. (fr.).
  10. ↑ a b Nordqvist 1899 ↓, s. 28.
  11. ↑ a b Nordqvist 1899 ↓, s. 33.
  12. ↑ J.A. Allen. The hair seals (family Phocidae) of the North Pacific Ocean and Bering Sea. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 16 (34), s. 478, 1902. (ang.). 
  13. ↑ L. Zukowsky. Beitrag zur Kenntnis von Pusa hispida pygmaea. „Archiv für Naturgeschichte”. Abteilung A. 87 (10), s. 183, 1921. (niem.). 
  14. ↑ a b Smirnov 1929 ↓, s. 95.
  15. ↑ Smirnov 1929 ↓, s. 96.
  16. ↑ С.П. Наумов & Н.А. Смирнов, Материалы по систематике и географическому распространению Phocidae северной части Тихого океана, [w:] Морские млекопитающие Дальнего Востока, „Труды ВНИРО”, 3, 1936, s. 182 (ros. • ang.).
  17. ↑ Anderson 1943 ↓, s. 25.
  18. ↑ Anderson 1943 ↓, s. 27.
  19. ↑ a b L. Lowry, Pusa hispida, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2022-1 [dostęp 2022-08-19] (ang.).
  20. ↑ a b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 154. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  21. ↑ a b K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 213, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  22. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Pusa hispida. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-08-19].
  23. ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 446. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  24. ↑ a b c d J.R. Ellerman & T.C.S. Morrison-Scott: Checklist of Palaearctic and Indian mammals 1758 to 1946. Wyd. 2. London: Trustees of the British Museum (Natural History), 1966, s. 329. (ang.).
  25. ↑ M. Houttuyn: Natuurlyke historie: of, Uitvoerige beschryving der dieren, planten, en mineraalen. T. 1. Cz. 2. Amsterdam: By F. Houttuyn, 1761, s. 15. (niem.).
  26. ↑ P.L.S. Müller: Des Ritters Carl von Linné Königlich Schwedischen Leibarztes &c. &c. Vollständiges Natursystem: nach der zwölften lateinischen Ausgabe, und nach Anleitung des holländischen Houttuynischen Werks, mit einer ausführlichen Erklärung. Cz. 1. Nürnberg: bey Gabriel Nicolaus Raspe, 1773, s. 199. (niem.).
  27. ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 598, 1904. (ang.). 
  28. ↑ The Key to Scientific Names ↓, hispida [dostęp 2022-08-19].
  29. ↑ The Key to Scientific Names ↓, ochotensis [dostęp 2022-08-19].
  30. ↑ Foka też chce odpocząć na bałtyckiej plaży.
  31. ↑ a b B. Stewart: Family Phocidae (Earless Seals). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 4: Sea Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 182–183. ISBN 978-84-96553-93-4. (ang.).
  32. ↑ Sławomir Wąsik, Ssaki Polski od A do Ż, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2011, s. 34, ISBN 978-83-7073-674-3 [dostęp 2023-09-29].
  33. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2016 r., poz. 2183). [dostęp 2017-01-16].
  34. ↑ Poczta Polska, Numer katalogowy 4283 – 4286, data wydania: 31.07.2009 [1].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • S. Kutorga. Zur naturgeschichte der Phoca communis F. Cuvier. „Bulletin de la Société impériale des naturalistes de Moscou”. 12 (2), s. 178–193, 1839. (niem.). 
  • O.F. Nordqvist. Beitrag zur kenntniss der isolirten formen der ringelrobbe (Phoca foetida Fabr.). „Acta Societatis Pro Fauna et Flora Fennica”. 15 (7), s. 1–43, 1899. (niem.). 
  • N.A. Smirnov. Diagnoses of some geographical varieties of the Ringed Seal (Phoca hispida Schreb.). „Доклады Академии наук СССР”. 4, s. 94–96, 1929. (ang.). 
  • R.M. Anderson. Two new seals from arctic Canada with key to the Canadian forms of hair seals (family Phocidae). „Annual Report of the Provancher Society of Natural History, Québec”. 1943, s. 23–47, 1943. (ang.). 
  • The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nerpa_obrączkowana&oldid=74394653”