Niemieckie represje wobec ludności Radzynia Chełmińskiego (1939)

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Niemieckie represje wobec ludności Radzynia Chełmińskiego (1939)
Państwo

Polska (okupowana przez III Rzeszę)

Miejsce

Radzyń Chełmiński

Data

jesień 1939

Typ ataku

masowe egzekucje

Sprawca

Selbstschutz

Położenie na mapie Polski w 1939
Mapa konturowa Polski w 1939, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „miejsce zdarzenia”
Ziemia53°23′08″N 18°56′11″E/53,385556 18,936389

Niemieckie represje wobec ludności Radzynia Chełmińskiego (1939) – masowe represje wobec ludności Radzynia Chełmińskiego i okolicznych miejscowości, zastosowane przez okupantów niemieckich jesienią 1939. W ramach akcji „politycznego oczyszczania terytorium” członkowie paramilitarnego Selbstschutzu zamordowali wówczas kilkuset Polaków.

Pierwsze dni okupacji[edytuj | edytuj kod]

Radzyń Chełmiński został opanowany przez oddziały Wehrmachtu w dniu 4 września 1939[1]. Z zachowanych dokumentów kościelnych wynika, iż tereny wchodzące w skład rzymskokatolickiego dekanatu Radzyń Chełmiński zamieszkiwało wówczas ok. 550 Niemców (21 procent ludności)[2]. Wielu z nich wstąpiło w szeregi Selbstschutzu – paramilitarnej formacji złożonej z przedstawicieli niemieckiej mniejszości narodowej zamieszkującej terytorium przedwojennej Polski. Członkowie tej organizacji byli dla Polaków szczególnie niebezpieczni ze względu na doskonałą znajomość lokalnych stosunków i uwarunkowań społecznych. Ponadto działając w szeregach Selbstschutzu miejscowi volksdeutsche mogli uregulować wiele zadawnionych sąsiedzkich sporów i porachunków, jak również zagarnąć mienie należące do aresztowanych i mordowanych Polaków[3].

Już od pierwszych dni okupacji Niemcy przeprowadzali masowe aresztowania w Radzyniu Chełmińskim i okolicznych miejscowościach[4]. W październiku i listopadzie 1939 zatrzymano m.in. dziesięciu księży z dekanatu Radzyń Chełmiński – z czego sześciu aresztowano tego samego dnia (15 października)[5]. Owe aresztowania były elementem szerszej akcji eksterminacyjnej, wymierzonej w pierwszym rzędzie w polską inteligencję, którą narodowi socjaliści obarczali winą za politykę polonizacyjną prowadzoną na Pomorzu Gdańskim w okresie międzywojennym oraz traktowali jako główną przeszkodę na drodze do szybkiego i całkowitego zniemczenia regionu[a]. W ramach tzw. Intelligenzaktion (pol. akcja „Inteligencja”) Niemcy zamordowali jesienią 1939 blisko 30 000 – 40 000 mieszkańców Pomorza.

 Osobny artykuł: Intelligenzaktion na Pomorzu.

„Polityczne oczyszczanie terytorium”[edytuj | edytuj kod]

Jesienią 1939 Polacy aresztowani w Radzyniu i okolicach byli zazwyczaj osadzani w obozie dla internowanych, zorganizowanym przez Selbstschutz na terenie byłego klasztoru oo. kapucynów w Rywałdzie. Obóz funkcjonował od października do grudnia 1939 i w tym okresie przeszło przezeń ok. 1000 osób (jednorazowo w klasztorze przebywało zwykle do 200 więźniów). W obozie uwięziono m.in. dziewięciu duchownych katolickich z okolicznych parafii – w tym sześciu księży z dekanatu Radzyń Chełmiński[b] aresztowanych w dniu 15 października 1939[6].

Klasztor w Rywałdzie pełnił funkcję typowego obozu przejściowego. Tylko nieliczni jego więźniowie zostali jednak zwolnieni do domów. Wielu Polaków po krótkim pobycie w klasztorze deportowano do obozów koncentracyjnych – m.in. do Stutthofu i Sachsenhausen[6]. Blisko 200 więźniów zostało rozstrzelanych w lesie koło Starej Rudy pod Radzyniem. Jesienią 1939 zamordowano tam licznych mieszkańców Radzynia, Rywałdu, Blizienka, Zielnowa, Blizna i Starej Rudy[4][7]. Ponadto pewną liczbę więźniów zamordowano poza powiatem grudziądzkim – m.in. w Łopatkach pod Wąbrzeźnem oraz w Klamrach (powiat chełmiński). Spośród dziewięciu uwięzionych w obozie duchownych czterech rozstrzelano w Klamrach, dwóch zginęło w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen, a trzech zwolniono[6].

 Osobne artykuły: Zbrodnia w Łopatkach i Zbrodnia w Klamrach.

Jesienią 1939 roku egzekucje miały również miejsce w innych miejscowościach w pobliżu Radzynia:

  • na polu przy szosie z Jabłonowa do Płowęża miejscowy oddział Selbstschutzu rozstrzelał 40 mieszkańców Nowej Wsi, Jabłonowa i okolic. Zbrodnia miała miejsce we wrześniu 1939. Ciała ofiar ekshumowano w 1940 i wywieziono w nieznanym kierunku[8];
  • w drugiej połowie października 1939 Niemcy rozstrzelali w Gołębiewie 11 Polaków przywiezionych z obozu w Rywałdzie. 19 października rozstrzelano tam również trzech mieszkańców Zielnowa[9];
  • w Bursztynowie i Kitnówku członkowie Selbstschutzu rozstrzelali 13 Polaków. Ciała ofiar ekshumowano w 1945 i pochowano na cmentarzu w Bursztynowie[10];
  • w okolicach Gruty Selbstschutz rozstrzelał 94 mieszkańców okolicznych wiosek[11];
  • w dolinie rzeki Osy, przy drodze z Lisnowa do Świecia, Selbstschutz rozstrzelał 5 mieszkańców Lisnowa[12].

Łącznie w ramach akcji „politycznego oczyszczania terytorium” Selbstschutz rozstrzelał co najmniej kilkuset mieszkańców Radzynia Chełmińskiego oraz okolicznych miejscowości[1].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Do grona inteligencji Niemcy nie zaliczali wyłącznie osób należących z powodu wykształcenia do określonej warstwy społecznej, lecz wszystkich tych, wokół których z racji ich aktywności i postawy mógł się rozwijać ruch oporu – a więc ludzi, których cechowała aktywność, umiejętności kierownicze lub autorytet w polskim społeczeństwie. Nazistowscy decydenci używali w stosunku do tej szerokiej grupy określenia „polska warstwa przywódcza” (niem. Führungsschicht).
  2. ↑ Byli to: ks. Franciszek Podlaszewski – dziekan dekanatu Radzyń Chełmiński (zmarł w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen), ks. Paweł Zieliński – proboszcz parafii w Rywałdzie (zmarł w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen), ks. Władysław Fischoeder – proboszcz parafii w Grucie (zwolniony po sześciu dniach), ks. Jan Skwiercz – wikariusz z Gruty (zwolniony po sześciu dniach), ks. Antoni Brocki – proboszcz parafii w Okoninie (najprawdopodobniej rozstrzelany w Klamrach), ks. Józef Oyda – wikariusz z Radzynia Chełmińskiego (najprawdopodobniej rozstrzelany w Klamrach).

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Stanisław Kardasz (red.): Diecezja Toruńska. Historia i Teraźniejszość. T. 14: Dekanat Radzyński. Toruń: Wydawnictwo Diecezjalne w Toruniu, 1997, s. 16. ISBN 83-86471-07-7.
  2. ↑ Stanisław Kardasz (red.): Diecezja Toruńska... op.cit., s. 31.
  3. ↑ Barbara Bojarska: Eksterminacja inteligencji polskiej na Pomorzu Gdańskim (wrzesień-grudzień 1939). Poznań: Instytut Zachodni, 1972, s. 55-56.
  4. ↑ a b Barbara Bojarska: Eksterminacja inteligencji polskiej na Pomorzu Gdańskim... op.cit., s. 79.
  5. ↑ Stanisław Kardasz (red.): Diecezja Toruńska... op.cit., s. 19.
  6. ↑ a b c Stanisław Kardasz (red.): Diecezja Toruńska... op.cit., s. 117-118.
  7. ↑ Maria Wardzyńska: Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2009, s. 173. ISBN 978-83-7629-063-8.
  8. ↑ Stanisław Kardasz (red.): Diecezja Toruńska... op.cit., s. 92.
  9. ↑ Stanisław Kardasz (red.): Diecezja Toruńska... op.cit., s. 102-103.
  10. ↑ Stanisław Kardasz (red.): Diecezja Toruńska... op.cit., s. 38.
  11. ↑ Stanisław Kardasz (red.): Diecezja Toruńska... op.cit., s. 45.
  12. ↑ Stanisław Kardasz (red.): Diecezja Toruńska... op.cit., s. 74.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Barbara Bojarska: Eksterminacja inteligencji polskiej na Pomorzu Gdańskim (wrzesień-grudzień 1939). Poznań: Instytut Zachodni, 1972.
  • Stanisław Kardasz (red.): Diecezja Toruńska. Historia i Teraźniejszość. T. 14: Dekanat Radzyński. Toruń: Wydawnictwo Diecezjalne w Toruniu, 1997. ISBN 83-86471-07-7.
  • Maria Wardzyńska: Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2009. ISBN 978-83-7629-063-8.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Niemieckie_represje_wobec_ludności_Radzynia_Chełmińskiego_(1939)&oldid=72761858”