53°23′08″N 18°56′11″E/53,385556 18,936389Radzyń Chełmiński
| ||||
| ||||
 Radzyń Chełmiński – widok z wieży na miasto | ||||
| ||||
| Państwo |  Polska
| |||
| Województwo |  kujawsko-pomorskie
| |||
| Powiat | grudziądzki | |||
| Gmina | Radzyń Chełmiński | |||
| Prawa miejskie | 1234 | |||
| Burmistrz | Krzysztof Chodubski | |||
| Powierzchnia | 1,78 km² | |||
| Populacja (31.12.2017) • liczba ludności • gęstość |
1851[1][2] 1039,9 os./km² | |||
| Strefa numeracyjna | +48 56 | |||
| Kod pocztowy | 87-220 | |||
| Tablice rejestracyjne | CGR | |||
Położenie na mapie gminy Radzyń Chełmiński   Radzyń Chełmiński | ||||
Położenie na mapie Polski  Radzyń Chełmiński | ||||
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  Radzyń Chełmiński | ||||
Położenie na mapie powiatu grudziądzkiego  Radzyń Chełmiński | ||||
| 53°23′08″N 18°56′11″E/53,385556 18,936389
| ||||
| TERC (TERYT) | 0406044 | |||
| SIMC | 0983630 | |||
Urząd miejski Plac Towarzystwa Jaszczurczego 987-220 Radzyń Chełmiński | ||||
| Strona internetowa | ||||
Radzyń Chełmiński (niem. Rehden, daw. Radzyn) – miasto w północnej Polsce, w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie grudziądzkim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Radzyń Chełmiński. Położone jest na Pojezierzu Chełmińskim, 15 km na wschód od Grudziądza, przy drodze do Wąbrzeźna. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. toruńskiego. Radzyń Chełmiński jest siedzibą sołectwa Radzyń Chełmiński, obejmującego oprócz obszaru miasta również wieś Rozental[3].
Według danych z 1 stycznia 2018 Radzyń Chełmiński liczył 1851 mieszkańców[1].
Miejsce obrad sejmików województwa chełmińskiego do lat 30-tych XVII wieku, później sejmików deputackich i sejmików gospodarskich[4].
Historia[edytuj | edytuj kod]
W XI wieku tereny Ziemi chełmińskiej wchodziły w skład państwa Bolesława Chrobrego i Mieszka II. Tutejszy gród został zdobyty przez Krzyżaków po 1231 roku, którzy po 1310 roku wybudowali tu murowany zamek, będący siedzibą komtura. Prawa miejskie (chełmińskie) otrzymał w 1234 roku. W dniu 24 lutego 1397 roku założono tu Towarzystwo Jaszczurcze. W roku 1440 wszedł w skład Związku Pruskiego. W roku 1466 teren ten powrócił w granice Polski i Radzyń został siedzibą starosty niegrodowego. W latach 1772-1920 pod zaborem pruskim. Z Radzyniem Chełmińskim związany jest przedstawiciel znanego rodu Kostków herbu Dąbrowa, Stanisław Bolesław Kostka (pochodzący z Kościerzyny, która uwieczniła go na tablicy pamiątkowej), syn Jana Jakuba i Apolonii Pałubickiej - członek zarządu miejscowego Banku Ludowego, w latach 1907 i 1912 delegat Prus Królewskich do parlamentu w Berlinie, w 1920 roku komisaryczny burmistrz Radzynia Chełmińskiego.
Demografia[edytuj | edytuj kod]
- Piramida wieku mieszkańców Radzynia Chełmińskiego w 2014 roku[5].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- Pozostałości dawnego grodziska pruskiego z VI w., od XIX w. cmentarz ewangelicki (obecnie zdewastowany)
- Zamek krzyżacki (w ruinie), gotycki, ceglany zbudowany w latach 1310-1330[6].
- Gotycki kościół parafialny pw. św. Anny, wzniesiony w pierwszej połowie XIV w. Mury prezbiterium podwyższono na przełomie XV/XVI w., wtedy też wzniesiono szczyt wsch. Mury nawy podwyższono po pożarze w 1571 r., dodając szczyt zach. i kaplicę Dąbrowskich. Po kolejnym pożarze w 1615 r. odbudowany w latach 1640–1680, restaurowany w końcu XIX i pod koniec XX w. Gotycki, jednonawowy, z prostokątnym prezbiterium i wieżą dobudowaną od strony płd. Spośród wyposażenia wnętrza wyróżnia się obraz Bartłomieja Strobla Koronacja Marii ze św. Łukaszem i św. Mikołajem z 1643 r. Za prace jego warsztatu uważane są malowidła na stropie prezbiterium. Dekoracja stropu nawy pochodzi z około 1680 r. Wyposażenie wnętrza jest przeważnie barokowe.
- Na cmentarzu na południowy zachód od miasta gotycka kaplica św. Jerzego (dawniej szpitalna) z około 1340 r., przebudowana w XV w., odnowiona w 1851 r.
- synagoga z końca XIX w.
- Dwór "Na Zielonym Wzgórzu", drewniany konstrukcji zrębowej z przełomu XVIII i XIX w., na starszych piwnicach, w otoczeniu parku
- Zabudowa miejska – liczne domy drewniano-murowane i murowane z końca XVIII – początku XX w. (m.in. pl. Towarzystwa Jaszczurczego 4, 5, 11, 12, 16, 17, 18, 26, 28, 29, 30, 31 i 32)
- Drewniany dom z 1838 r. przy ul. Waryńskiego
- Kapliczki przydrożne z ok. poł. XIX w., na południowy zachód od miasta
.jpg)
.jpg)
Oświata[edytuj | edytuj kod]
W mieście znajduje się Zespół Szkół im. Jana Pawła II.
Osoby związane z Radzyniem Chełmińskim[edytuj | edytuj kod]
- Augustyn Klimek – polski nauczyciel, działacz społeczny i oświatowy oraz samorządowiec
Filmy realizowane w Radzyniu Chełmińskim[edytuj | edytuj kod]
Radzyń Chełmiński oraz Malbork były głównymi planami serialu telewizyjnego Samochodzik i templariusze z 1971 (premiera w 1972), w reżyserii Huberta Drapelli.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Cmentarz żydowski w Radzyniu Chełmińskim
- Dekanat Radzyń Chełmiński
- Parafia św. Anny w Radzyniu Chełmińskim
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b http://www.polskawliczbach.pl/Radzyn_Chelminski, w oparciu o dane GUS.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.
- ↑ Sołectwo Radzyń Chełmiński w BIP gminy
- ↑ Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 29.
- ↑ http://www.polskawliczbach.pl/Radzyn_Chelminski, w oparciu o dane GUS.
- ↑ Tomasz Torbus, "Zamki konwentualne państwa krzyżackiego w Prusach", Gdańsk 2014, wyd. słowo/obraz/terytoria, s.185
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 11, Województwo bydgoskie, pod red. Tadeusza Chrzanowskiego i Mariana Korneckiego, z. 19, Powiat wąbrzeski, Warszawa, Instytut Sztuki PAN, 1967, s. 21-35.
- Diecezja toruńska. Historia i teraźniejszość, pod red. Stanisława Kardasza, t. 14, Dekanat radzyński, Toruń, Wydaw. Diecezjalne w Toruniu, 1997, ISBN 83-86471-07-7
- Ryszard Boguwolski, Lothar Hyss, Zamki krzyżackie powiatu grudziądzkiego = Burgen des Deutschen Ordens im Kreis Graudenz, Grudziądz, Muzeum w Grudziądzu, 2004, ISBN 83-88076-13-2
- Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa . Wyd. Z.P. POLIMER Koszalin 2010, ISBN 978-83-89976-40-6 , s. 134, 135, 140 i 141
- Materiały do biografii genealogii i historii rodu Kostków herbu Dąbrowa, praca zbiorowa pod red. Barbary Fabiszewskiej. Wyd. Stowarzyszenie Rodu Kostków, Białystok-Koszalin 2012, ISBN 978-83-927099-0-9, s. 19, 20, 21 i 22
- Janina Młyńska- Niwińska, Rodzinne historie po mieczu i kądzieli. Wspomnienia, wyd. "Finna" Gdańsk 2010, ISBN 978-83-89929-03-7, s. 29, 30, 31, 32, 33, 36
- Roman Robaczewski, Co Tadeusz Pogoda robił w sobotę w Kościerzynie. Czas Świecia 30.09.2011 r., s. 8
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Radzyń Chełmiński w Toruńskim Serwisie Turystycznym
- Radzyn w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. IX: Pożajście – Ruksze. Warszawa 1888.
| |||||||||||||||
| ||||||||||
| ||||||||||||
| ||||||||||