Radzyń Chełmiński

Radzyń Chełmiński
Radzyń Chełmiński – widok z wieży na miasto
Herb Radzynia Chełmińskiego
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	grudziądzki
Gmina	Radzyń Chełmiński gmina miejsko-wiejska
Prawa miejskie	1234
Burmistrz	Krzysztof Chodubski
Powierzchnia	1,78 km²
Populacja (2007) • liczba ludności • gęstość	1934 1087 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 56
Kod pocztowy	87-220
Tablice rejestracyjne	CGR
Położenie na mapie powiatu grudziądzkiego Radzyń Chełmiński
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Radzyń Chełmiński
Położenie na mapie Polski Radzyń Chełmiński
53°23′08″N 18°56′11″E
TERC (TERYT)	6040606044
Urząd miejski Plac Towarzystwa Jaszczurczego 9 87-220 Radzyń Chełmiński
Strona internetowa

Radzyń Chełmiński (niem. Rehden, daw. Radzyn) – miasto w północnej Polsce, w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie grudziądzkim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Radzyń Chełmiński. Położone jest na Pojezierzu Chełmińskim, 15 km na wschód od Grudziądza, przy drodze do Wąbrzeźna. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. toruńskiego.

Według danych z 31 grudnia 2004 miasto miało 1946 mieszkańców.

Historia

W XI wieku tereny Ziemi chełmińskiej wchodziły w skład państwa Bolesława Chrobrego i Mieszka II. Tutejszy gród został zdobyty przez Krzyżaków po 1231 roku, którzy po 1310 roku wybudowali tu murowany zamek. W państwie zakonnym był siedzibą komtura. Prawa miejskie (chełmińskie) otrzymał w 1234 roku. W dniu 24 lutego 1397 roku założono tu Towarzystwo Jaszczurcze. W roku 1440 wszedł w skład Związku Pruskiego. W roku 1466 teren ten powrócił w granice Polski i Radzyń został siedzibą starosty niegrodowego. W latach 1772-1920 pod zaborem pruskim. Z Radzyniem Chełmińskim związany jest przedstawiciel znanego rodu Kostków herbu Dąbrowa, Stanisław Bolesław Kostka (pochodzący z Kościerzyny, która uwieczniła go na tablicy pamiątkowej), s. Jana Jakuba i Apolonii Pałubickiej - członek zarządu Banku Ludowego w Rehden , w  latach  1907 i 1912 delegat Prus Królewskich do parlamentu w Berlinie, w 1920 roku komisaryczny burmistrz Radzynia Chełmińskiego.

Demografia

• Piramida wieku mieszkańców Radzynia Chełmińskiego w 2014 roku .

Zabytki

Ruiny zamku krzyżackiego z basztami

• Pozostałości dawnego grodziska pruskiego z VI w., od XIX w. cmentarz ewangelicki (obecnie zdewastowany)
• Zamek krzyżacki (w ruinie), gotycki, ceglany zbudowany w latach 1310-1330.
• Gotycki kościół parafialny pw. św. Anny, wzniesiony w pierwszej połowie XIV w. Mury prezbiterium podwyższono na przełomie XV/XVI w., wtedy też wzniesiono szczyt wsch. Mury nawy podwyższono po pożarze w 1571 r., dodając szczyt zach. i kaplicę Dąbrowskich. Po kolejnym pożarze w 1615 r. odbudowany w latach 1640–1680, restaurowany w końcu XIX i pod koniec XX w. Gotycki, jednonawowy, z prostokątnym prezbiterium i wieżą dobudowaną od strony płd. Spośród wyposażenia wnętrza wyróżnia się obraz Bartłomieja Strobla Koronacja Marii ze św. Łukaszem i św. Mikołajem z 1643 r. Za prace jego warsztatu uważane są malowidła na stropie prezbiterium. Dekoracja stropu nawy pochodzi z około 1680 r. Wyposażenie wnętrza jest przeważnie barokowe.
• Na cmentarzu na południowy zachód od miasta gotycka kaplica św. Jerzego (dawniej szpitalna) z około 1340 r., przebudowana w XV w., odnowiona w 1851 r.
• synagoga z końca XIX w.
• Dwór "Na Zielonym Wzgórzu", drewniany konstrukcji zrębowej z przełomu XVIII i XIX w., na starszych piwnicach, w otoczeniu parku
• Zabudowa miejska – liczne domy drewniano-murowane i murowane z końca XVIII – początku XX w. (m.in. pl. Towarzystwa Jaszczurczego 4, 5, 11, 12, 16, 17, 18, 26, 28, 29, 30, 31 i 32)
• Drewniany dom z 1838 r. przy ul. Waryńskiego
• Kapliczki przydrożne z ok. poł. XIX w., na południowy zachód od miasta

Bibliografia

• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 11, Województwo bydgoskie, pod red. Tadeusza Chrzanowskiego i Mariana Korneckiego, z. 19, Powiat wąbrzeski, Warszawa, Instytut Sztuki PAN, 1967
• Diecezja toruńska. Historia i teraźniejszość, pod red. Stanisława Kardasza, t. 14, Dekanat radzyński, Toruń, Wydaw. Diecezjalne w Toruniu, 1997, ISBN 83-86471-07-7
• Ryszard Boguwolski, Lothar Hyss, Zamki krzyżackie powiatu grudziądzkiego = Burgen des Deutschen Ordens im Kreis Graudenz, Grudziądz, Muzeum w Grudziądzu, 2004, ISBN 83-88076-13-2
• Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa . Wyd. Z.P. POLIMER Koszalin 2010, ISBN 978-83-89976-40-6 , s.134,135,140 i 141
• Materiały do biografii genealogii i historii rodu Kostków herbu Dąbrowa, praca zbiorowa pod red. Barbary Fabiszewskiej. Wyd. Stowarzyszenie Rodu Kostków, Białystok-Koszalin 2012, ISBN 978-83-927099-0-9, s. 19, 20, 21 i 22
• Janina Młyńska- Niwińska, Rodzinne historie po mieczu i kądzieli. Wspomnienia. Wyd, "Finna" Gdańsk 2010, ISBN 978-83-89929-03-7, s. 29, 30, 31, 32, 33, 36
• Roman Robaczewski, Co Tadeusz Pogoda robił w sobotę w Kościerzynie. Czas Świecia 30.09.2011r., s. 8

Radzyń Chełmiński – zabytki

Podziemia zamku

Jedna z zachowanych ścian średniowiecznego zamku w Radzyniu Chełmińskim

Widok na drugą basztę

Dziedziniec zamku

Kaplica św. Jerzego

Kościół parafialny św. Anny

Synagoga w Radzyniu Chełmińskim

Filmy realizowane w Radzyniu Chełmińskim

• Samochodzik i templariusze – serial telewizyjny, rok produkcji 1971, premiera 1972, reżyseria Hubert Drapella

Sołectwo Radzyń Chełmiński

Radzyń Chełmiński jest siedzibą sołectwa Radzyń Chełmiński, obejmującego oprócz obszaru miasta również wieś Rozental. Sołtysem jest Józef Klimek.

Osoby związane z Radzyniem Chełmińskim

• Augustyn Klimek – polski nauczyciel, działacz społeczny i oświatowy oraz samorządowiec

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Radzyniu Chełmińskim
• Dekanat Radzyń Chełmiński
• Parafia św. Anny w Radzyniu Chełmińskim

Linki zewnętrzne

• Radzyń Chełmiński w Toruńskim Serwisie Turystycznym
• Radzyn w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego, Tom IX (Pożajście – Ruksze) z 1888 r.