Norzyca
55°04′39″N 27°19′49″E/55,077500 27,330278| Państwo | |
|---|---|
| Obwód | |
| Rejon | |
| Sielsowiet | |
| Wysokość |
171 m n.p.m. |
| Populacja (2009) • liczba ludności |
|
| Nr kierunkowy |
+375 2155 |
| Kod pocztowy |
211847 |
| Tablice rejestracyjne |
2 |
Położenie na mapie obwodu witebskiego  | |
Położenie na mapie Białorusi  | |
| 55°04′39″N 27°19′49″E/55,077500 27,330278
| |
Norzyca (biał. Но́рыца; ros. Норица) – wieś na Białorusi, w rejonie postawskim obwodu witebskiego, około 32 km na wschód od Postaw.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Najstarszym znanym właścicielem tych dóbr był Karol Sulistrowski (~1715–1749), wojski oszmiański i starosta butyłowski. Karol żenił się dwukrotnie, drugi raz z Rozalią z Paców (1716–?) i po nich dziedziczył majątek ich syn Alojzy Sulistrowski (1739–1795), pisarz litewski, mąż Antoniny z Oskierków (1740–?). Alojzy był członkiem Rady Najwyższej Rządowej Litewskiej w czasie powstania kościuszkowskiego, jednak wcześniej, w 1785 roku sprzedał Norzycę szambelanowi królewskiemu i marszałkowi szlachty powiatu drysieńskiego Tomaszowi Ignacemu Łopacińskiemu (1753–1817[1]) żonatemu z Barbarą z Szadurskich (~1760–1817). Po nich dziedziczył ich syn, również marszałek szlachty tegoż powiatu, Józef Mikołaj (1784–1835), mąż Doroty z Morykonich (1780–1857). Około 1827 roku Łopacińscy sprzedali Norzycę sędziemu pogranicznemu oszmiańskiemu Kazimierzowi Okuszce (1781–1830). W połowie XIX wieku właścicielem Norzycy był Kazimierz Łopaciński (1832–1895), możliwe że wnuk Kazimierza seniora. Jego syn (i Teresy z Chrzanowskich) Władysław (1865–1937) żonaty z Jadwigą z Małaczyńskich był kolejnym właścicielem Norzycy, a ostatnim jej właścicielem przed 1939 rokiem był ich syn Eugeniusz Okuszko (1902–1939), żonaty z Krystyną Koronowską[1][2][3][4].
Po II rozbiorze Polski w 1793 roku dobra te, wcześniej leżące na terenie województwa wileńskiego Rzeczypospolitej, znalazły się na terenie powiatu wilejskiego (ujezdu) guberni wileńskiej. Po I wojnie światowej Norzyca została siedzibą gminy Norzyca, 7 listopada 1920 roku gmina ta została przyłączona do nowo utworzonego powiatu duniłowickiego pod Zarządem Terenów Przyfrontowych i Etapowych[5]. 19 lutego 1921 roku wraz z całym powiatem weszła w skład nowo utworzonego województwa nowogródzkiego. 13 kwietnia 1922 roku gmina wraz z całym powiatem duniłowickim została przyłączona do objętej władzą polską Ziemi Wileńskiej[6], przekształconej 20 stycznia 1926 roku w województwo wileńskie. 1 stycznia 1926 roku nazwę powiatu duniłowickiego zmieniono na powiat postawski[7]. Od 1945 roku – w ZSRR, od 1991 roku – na terenie Republiki Białorusi[2][8][9][10].
W latach 80. XIX wieku w folwarku mieszkały 22 osoby, 7 prawosławnych i 15 katolików[2]. Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku zamieszkiwało folwark 91 osób, 73 były wyznania rzymskokatolickiego a 18 prawosławnego. Jednocześnie 68 mieszkańców zadeklarowało polską a 23 białoruską przynależność narodową. Było tu 6 budynków mieszkalnych[11]. W 1931 roku w majątku mieszkało 90 osób, a w kolonii – 3[8], w 2009 roku wieś zamieszkiwało 157 osób[12].
Wierni należeli do parafii rzymskokatolickiej w Duniłowiczach i miejscowej prawosławnej. Miejscowość podlegała pod Sąd Grodzki w Duniłowiczach i Okręgowy w Wilnie; mieścił się tu urząd pocztowy, który obsługiwał znaczną część gminy Norzyca[13].
Józef Łopaciński ufundował tu w 1830 roku cerkiew prawosławną pw. Opieki NMP[2].
Nieistniejący zamek i pałac[edytuj | edytuj kod]
W przeszłości stał w Norzycy, nad tutejszym jeziorem, zamek, po którym w 1886 roku pozostały jedynie wały i fosy[2]. Nowy pałac został wybudowany prawdopodobnie przez Okuszków na wzgórzu zamkowym, zapewne w połowie XVIII wieku. Spłonął on w 1925 roku i nie został odbudowany. O samym pałacu prawie nic nie wiadomo poza tym, że był to budynek na planie prostokąta, prawdopodobnie jedenastoosiowy (i trójosiowy w elewacjach bocznych), dwukondygnacyjny. Natomiast kilku opisów doczekał się „pyszny park z długimi alejami lip”[2]. Przestrzeń przed pałacem zajmował kolisty gazon, a przy nim stała oficyna. Od strony ogrodowej (wschodniej) pałac był otoczony stawem w kształcie litery „C”, będącym ponoć pozostałością po fosie zamkowej, łączył się z jeziorem krótkim kanałem. Dalej w kierunku wschodnim, na trzech obniżających się tarasach ciągnęły się boskiety (i labirynty) o powierzchni co najmniej 1 ha, otoczone szpalerami lip. Przez środek boskietów i oś pałacu przechodziła główna aleja lipowa, na której wschodnim końcu stała altana. W otaczającym parku były liczne sadzawki, z groblami i mostkami[3][14][15].
Do dziś zachował się zdziczały park o powierzchni około 6 ha z częściowo zachowanym systemem wodnym. Zachowały się również ślady umocnień ziemnych i fosy po dawnym zamku. Na miejscu dawnej oficyny stoi obecnie duży ceglany budynek zbudowany po II wojnie światowej, a nad stawem stoi budynek gorzelni, który również zupełnie nie przypomina budynku przedwojennego[4][16].
Majątek Norzyca został opisany w 11. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego[3].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Marek Minakowski, Wielka genealogia Marka Minakowskiego [online], www.wielcy.pl [dostęp 2018-01-07].
- ↑ a b c d e f Norzyca, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 182.
- ↑ a b c Norzyca, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 11: Województwo kijowskie oraz uzupełnienia do tomów 1-10, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1997, s. 568–572, ISBN 83-04-04369-6, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
- ↑ a b Norzyca. W: Grzegorz Rąkowski: Kresowe rezydencje. Zamki, pałace i dwory na dawnych ziemiach wschodnich II RP, tom 1: województwo wileńskie. T. 5. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2017, s. 170–171, seria: Dopalanie Kresów. ISBN 978-83-8098-093-8.
- ↑ Dz. Urz. ZTPiE z 1920 r. Nr 3, poz. 24
- ↑ Dz.U. z 1922 r. nr 26, poz. 213 – Art. 8.
- ↑ Dz.U. z 1925 r. nr 67, poz. 472
- ↑ a b Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. T. 1, Województwo wileńskie. T. 1. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1938, s. 42. [dostęp 2018-01-07].
- ↑ Wieś Norzyca na stronie Radzima.net. [dostęp 2018-01-07].
- ↑ Норица na stronie Globus Białorusi. [dostęp 2018-01-07]. (ros.).
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. 7, część 2, 1924, s. 31.
- ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu witebskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 14 października 2009 roku. [dostęp 2018-01-07]. (ros.).
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorjalnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych, Przemyśl, Warszawa 1933, s. 1135.
- ↑ Норица, усадьба Лопатинских, [w:] Анатолий Тарасович Федорук, Садово-парковое искусство Белоруссии, Mińsk: Ураджай, 1989, s. 65–67, ISBN 5-7860-0086-9 [dostęp 2018-01-07] (ros.).
- ↑ Збор помнікаў гісторыі і культуры. Віцебская вобласць, Mińsk: Беларуская Савецкая Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1985, s. 330 [dostęp 2018-01-07] (biał.).
- ↑ Norzyca na stronie Radzima.org. [dostęp 2018-01-07].