Przejdź do zawartości

Ożanka

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ożanka
Ilustracja
Morfologia (ożanka pierzastosieczna)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

jasnotowate

Rodzaj

ożanka

Nazwa systematyczna
Teucrium L.
Sp. Pl. 562. 1753
Typ nomenklatoryczny

Teucrium fruticans L.[3]

Ożanka pierzastosieczna
Kwiaty ożanki właściwej

Ożanka (Teucrium L.) – rodzaj roślin z rodziny jasnotowatych. Obejmuje około 290 gatunków[4]. Rozprzestrzenione są one na całym świecie, głównie w Eurazji, sięgając po Australię i Nową Zelandię[5], przy czym najbardziej zróżnicowane są w basenie Morza Śródziemnego[6][5]. W Polsce występuje 5 gatunków[7].

Łacińską nazwę nadano dla upamiętnienia króla Teukrosa, który wykorzystywał rośliny w lecznictwie[8]. Niektóre gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne. Nadają się na rabaty i żywopłoty. Większość gatunków jest nieodporna na mróz. Z tego powodu w Polsce uprawia się tylko nieliczne gatunki[8]. Ożanka nierównoząbkowa T. scorodonia wykorzystywana była w ziołolecznictwie[5]. Nadal stosowane są napary z ożanki właściwej T. chamaedrys i ożanki popielatej T. polium. T. marum ma zapach atrakcyjny dla kotów[6].

Rozmieszczenie geograficzne

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj ma swoich przedstawicieli na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy[4], przy czym 90% gatunków występuje w rejonie Morza Śródziemnego[9]. W Europie rośnie 49 gatunków[5][6].

Gatunki flory Polski[7]

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Ożanka żółta
Teucrium fruticans
Ożanka górska
Ożanka czosnkowa
Pokrój
Rośliny jednoroczne, byliny, krzewinki i krzewy osiągające do 2 m wysokości[5].
Liście
Ulistnienie nakrzyżległe. Liście aromatyczne, zwykle pojedyncze, karbowane lub ząbkowane, rzadko głębiej wcinane[5].
Kwiaty
Pojedyncze w kątach liści lub zebrane w okółkach w szczytowej części pędu. Kielich zrosłodziałkowy, 5-ząbkowy. Korona biała, żółtawa, różowa lub niebieska, dwuwargowa. Warga górna zredukowana i często nieobecna, warga dolna trójdzielna, powstała przez zrośnięcie trzech płatków; z większą i zaokrągloną łatką środkową i mniejszymi bocznymi. Cztery pręciki wystają z rurki korony i odgięte są do dołu. Zalążnia złożona z dwóch owocolistków, dwukomorowa, w każdej komorze z dwoma zalążkami. Szyjka słupka pojedyncza z dwudzielnym znamieniem[5].
Owoc
Czterodzielna rozłupnia, rozpadająca się na cztery pojedyncze rozłupki[5].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Ożanka nierównoząbkowa
Pozycja systematyczna

Rodzaj jest drugim pod względem zróżnicowania gatunkowego przedstawicielem podrodziny Ajugoideae w obrębie rodziny jasnotowatych (Lamiaceae). Tradycyjnie wyróżniane do początków XXI wieku rodzaje Teucridium, Spartothamnella i Oncinocalyx okazały się być zagnieżdżone w obrębie tego rodzaju i zostały do niego włączone[10][4]. Rodzajami siostrzanymi względem TeucriumRubiteucris i Schnabelia[10]. Różnicowanie w obrębie rodzaju, datowane molekularnie, miało miejsce w środkowym i późnym miocenie oraz było skorelowane ze zmianami klimatycznymi i tektonicznymi. Tradycyjny podział rodzaju na sekcje, bazujące na zestawie cech morfologicznych, nie odpowiada kladom w obrębie rodzaju ustalonym na podstawie analiz molekularnych, aczkolwiek potwierdzono iż budowa kielicha może mieć istotną rolę diagnostyczną dla podziału rodzaju[10].

Wykaz gatunków[4][11][12]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
  3. Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-04-03].
  4. a b c d e Teucrium L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-04-08].
  5. a b c d e f g h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 278. ISBN 0-333-74890-5.
  6. a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 915, DOI10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  7. a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 192, ISBN 978-83-62975-45-7.
  8. a b Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  9. Teresa Navarro, Systematics and Biogeography of the Genus Teucrium (Lamiaceae), [w:] Milan Stanković (red.), Teucrium Species: Biology and Applications, Springer-Verlag, 2020, s. 1-38 [dostęp 2023-04-08].
  10. a b c Yasaman Salmaki i inni, Phylogeny of non-monophyletic Teucrium (Lamiaceae: Ajugoideae): Implications for character evolution and taxonomy, „Taxon”, 65 (4), 2016, s. 805-822, DOI10.12705/654.8 [dostęp 2023-04-08].
  11. Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 183. ISBN 978-83-925110-5-2.
  12. Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.