Przejdź do zawartości

Okręg kowieński

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Okręg kowieński
Kauno apskritis
Okręg
Ilustracja
Rynek w miasteczku Rumszyszki
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Litwa

Siedziba

Kowno

Kod ISO 3166-2

LT-KU

Gubernator

Romualdas Morkevičius (od 2006)

Powierzchnia

8 089 km²[1]

Populacja (2011)
• liczba ludności


612 532

• gęstość

75,7 os./km²

Szczegółowy podział administracyjny
Liczba rejonów

8

Położenie na mapie
Położenie na mapie
Strona internetowa

Okręg kowieński (lit. Kauno apskritis) – administracyjna jednostka terytorialna poziomu państwowego, jeden z 10 okręgów Litwy, położony w centralnej części kraju, obejmujący rejon kowieński, kiejdański, koszedarski, janowski, preński, rosieński, birsztański oraz miasto Kowno. Centrum okręgu stanowi Kowno.

Okręg kowieński graniczy z okręgiem olickim, wileńskim, poniewieskim, szawelskim, tauroskim i mariampolskim.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Jednostka podziału administracyjno-terytorialnego Litwy z centrum w Kownie powstała najprawdopodobniej około 1398 r., kiedy to w oficjalnych dokumentach wspomniany został starosta kowieński Jan Sunigajło. Starostwo było wówczas częścią kraju administrowaną przez urzędnika wyznaczonego przez Wielkiego Księcia Litewskiego – starostę lub namiestnika. Dlatego zdaniem historyków rok 1938 można uważać za datę założenia okręgu kowieńskiego. Starosta kowieński rezydował w zamku w Kownie. Od 1408 roku, kiedy Kownu nadano prawo magdeburskie[2], autonomiczne samorządowo miasto nie podlegało mu, z wyjątkiem niektórych, określonych kwestii. W 1486 roku, kiedy odbudowano zamek w Kownie, stał się on centrum powiatu, a namiestnik powołany przez władcę pełnił tam funkcję najwyższego urzędnika, który zarządzał okolicznym terytorium.

Po reformie administracyjno-prawnej w latach 1564–1566, Litwa, z wyjątkiem Żmudzi, na przykładzie Polski została podzielona na powiaty (okręgi). Powiat kowieński, będący do tej pory niestałą jednostką terytorialną, został podporządkowany województwu trockiemu (i należał doń do 1795 roku) i przyjął jasno określone granice. Metryka Litewska w sposób następujący opisuje terytorium powiatu kowieńskiego: „Granicą tego powiatu – z jednej strony rzeka Niewiaża do granicy Upity, z drugiej strony do granicy Wiłkomierza, włączając Kulwę i Żejmy; z trzeciej strony włączając Vaiguvę i po lewej Uogintai wzdłuż granicy Żyżmar, z czwartej strony w górę Niemna włączając Barboriškės, do puszczy Jego Królewskiej Mości, do granicy Żmudzi.” Kowno nie podlegało powiatowi. Miastu zezwolono na posiadanie pieczęci prawa ziemskiego. W 1791 roku z 20 parafii utworzono nowy okręg preński.

Imperium rosyjskie

[edytuj | edytuj kod]

Na mocy ugody władz Austrii, Prus i Rosji z 1795 roku państwo polsko-litewskie zostało ostatecznie podzielone i ziemie Wielkiego Księstwa Litewskiego przypadły Rosji. Nakazem cara Mikołaja I 18 grudnia 1842 roku założona została gubernia kowieńska[2], w skład której weszła cała północna część guberni wileńskiej: okręg telszewski, szawelski, rosieński, upicki, nowoaleksandrowski, wiłkomierski i część dawnego okręgu kowieńskiego. Gubernia istniała do I wojny światowej. Lewobrzeżna część Kowna – Aleksota została przydzielona guberni suwalskiej. Terytorium guberni kowieńskiej obejmowało wówczas 38 400 km².

W latach 1795–1796 i 1801-43 okręg kowieński przynależał do guberni wileńskiej, od 1796 do 1801 roku do guberni litewskiej, a od 1843 do 1915 roku do guberni kowieńskiej (obszar po lewej stronie Niemna w latach 1795–1918 nie należał do okręgu).

Okres międzywojenny

[edytuj | edytuj kod]

W momencie najazdu Niemiec w latach 1915–1918 okręg kowieński przynależał do obszaru Ober-Ostu (w latach 1915–1917 istniało tylko Kowno, a w latach 1917–1918 miasto i okręg).

Po I wojnie światowej i odbudowaniu państwa litewskiego, 20 grudnia 1918 roku gubernia kowieńska została podzielona na 20 okręgów, a jako pierwszy w kraju powstał okręg kowieński. 16 lutego 1919 roku ogłoszony został okólnik Ministra Spraw Wewnętrznych nr 1 „Z powodu samorządów na Litwie”, na mocy którego Litwa została podzielona na 20 okręgów. Terytorium okręgu podlegały gminy, starostwa i w drugiej kolejności miasta. Kowno było podporządkowane republice, dlatego nie wchodziło w obszar okręgu.

W latach 1941–1944 okręg wszedł w rejon obszaru kowieńskiego Generalnego Okręgu Litewskiego Komisariatu Rzeszy Wschód.

Podczas okupacji Litwy przez ZSRR dawna struktura władzy administracyjno-terytorialnej była zachowana – pozostały okręgi, gminy, miasta. W 1946 roku gminy Kronie i Rumszyszki zostały przekazane nowemu okręgowi koszedarskiemu, gmina Pokojnie – nowemu okręgowi preńskiemu, w 1947 roku gmina Wielona – okręgowi jurbarskiemu, w 1948 roku gmina Wilki – okręgowi wileckiemu, a w 1949 roku okręgowi kowieńskiemu przypadła gmina Wejwery z okręgu mariampolskiego.

20 czerwca 1950 roku Litewska Socjalistyczna Republika Radziecka zarządzeniem Prezydium Rady Najwyższej ZSRR został utworzony nowy system podziału administracyjnego – okręgi zostały wycofane, a Litwa podzielona na cztery obszary – wileński, kowieński, kłajpedzki i szawelski. Okręg kowieński został przekształcony w rejony Poniemunia (41 apylinkes – dawnych starostw) i Wiliampola (27 apylinkes), a część terytorium została przekazana rejonom Janowa (14 apylinkes), Kozłowej Rudy (12 apylinkes) i Kiedajn (4 apylinkes).

Odbudowa niepodległości

[edytuj | edytuj kod]

Po odzyskaniu niepodległości przez Litwę na początku października 1993 roku mianowani zostali przez rząd przedstawiciele w 10 regionach oraz w Wilnie i Kownie. 5 sierpnia 1994 roku po przyjęciu ustawy o jednostkach administracyjnych Republiki Litwy i ich granicach, rozpoczęto odbudowę okręgów. 15 grudnia 1994 została przyjęta ustawa o władzy w okręgach. Rzeczywiste prace nad odbudową okręgów rozpoczęły się na przełomie lutego i marca 1995 roku, po mianowaniu władz okręgowych przez rząd.

W 2003 roku potwierdzony został obecny herb okręgu kowieńskiego. 1 lipca 2010 roku zniesiono administrację okręgu, jej funkcje przeniesiono na samorządy i ministerstwa, a sam okręg pozostał jednostką terytorialną.

Rok Powierzchnia, km² Liczba mieszkańców Podział Miejscowości
1565 Birsztany, Dorsuniszki, Kormiałów, Kowno, Punia, Rumszyszki, Stokliszki
1790 6045 91 147 11 miast i miasteczek
~1890
1897 3800 227 431
1914 4029 301 800
1917 1635 62 311 (z Kownem)
1919 12 gmin: Bobty, Czekiszki, Datnów, Godlewo, Janów, Pokojnie, Czerwony Dwór, Rumszyszki, Sapieżyszki, Turžėnai, Wielona, Wędziagoła, Wilki
1923 2618 98 918 16 gmin: gmina Poniemoń, Bobty, Czekiszki, Datnów, Godlewo, Janów, Łopie, Pożajście, Pokojnie, Czerwony Dwór, Średniki, Rumszyszki, Sapieżyszki, Turžėnai, Wielona, Wędziagoła, Wilki
  • 1 miasto: Janów
  • 8 miasteczek
  • 524 wsi
  • 11 parafii
  • 210 dworów i folwarków
  • 338 zagród
  • 15 innych osad
1930 2681
1933 15 gmin
1937 121 901 (oprócz Kowna)
1938 2610
1942 132 800
1949 1781 10 gmin (98 apylinkės)
1950 98 apylinkės
2001 8060 701 529 8 samorządów: Birsztany, Janów, Koszedary, Kowno (rejon miejski), Kowno, Kiejdany, Preny, Rosienie
  • 14 miasta
  • 2657 wsi

Mieszkańcy

[edytuj | edytuj kod]

Rozwój demograficzny między rokiem 2001 a 2014[3]

Histogram rozwoju demograficznego

2001sur.(inne języki) 2007 2011sur.(inne języki)
701 529 677 270 612 532
2012 2013 2014
599 638 592 816 587 410

Skład narodowościowy

[edytuj | edytuj kod]

W 2011 r. mieszkało 608 332 osób[4]:

W 2001 r. mieszkało 701 529 osób[5]:

W 1923 r. mieszkało 98 918 osób[6]:

Gminy okręgu w latach 1918–1950:

Gmina Okres Centrum
Gmina Bobty 1919–1948 Bobty
Gmina Czekiszki 1919–1948 Czekiszki
Gmina Godlewo 1919–1950 Godlewo
Gmina Janów 1919–1950 Janów
Gmina Kormiałów 1947–1950 Kormiałów
Gmina Kronie 1940–1946 Kronie
Gmina Łopie 1921?–1950 Łopie
Gmina Lekėčiai 1949–1950 Lekėčiai
Gmina Pokojnie 1919–1946 Pokojnie
Gmina Poniemoń 1920–1950 Poniemoń
Gmina Poźajście 1921?–1946 Pożajście
Gmina Petrašiūnai 1945?–1947 Petrašiūnai
Gmina Czerwony Dwór 1919–1950 Czerwony Dwór
Gmina Rumszyszki 1919–1946 Rumszyszki
Gmina Sapieżyszki 1919–1950 Sapieżyszki
Gmina Średniki 1920–1948 Średniki
Gmina Turžėnai 1919–1933 Turžėnai
Gmina Wędziagoła 1919–1950 Wędziagoła
Gmina Wejwery 1949–1950 Wejwery
Gmina Wielona 1919–1947 Wielona
Gmina Wilki 1919–1948 Wilki

Gospodarka

[edytuj | edytuj kod]

W okręgu kowieńskim dominuje przemysł przetwórczy. Tu wytwarza się około 1/5 całej produkcji przemysłowej Litwy. W okręgu jest rozbudowany przemysł produkcji maszyn i urządzeń, obróbki metalu, chemiczny, materiałów budowlanych, tekstylny, poligraficzny, meblowy, szklarski i żywieniowy.

Najważniejsze wytwarzane produkty to: meble, przędza, tkaniny, leki, mięso i podroby, produkty mleczarskie, mączne, pasze kombinowane, nawozy mineralne, kwasy siarkowe i fosforowe, produkty konserwowane, cegły, tarcica, torf, papier, piwo i napoje bezalkoholowe, wódki i likiery, wody mineralne.

Objętość produkcji sprzedanej przemysłu w 2005 roku wzrosła w Kownie oraz w rejonach Janowa, Kiedajn i Koszedar. Pod względem objętości produkcji sprzedanej okręg kowieński jest jednym z przodujących okręgów w kraju.

Zgodnie z danymi z roku 2003 w okręgu było zarejestrowanych 56 państwowych i 26583 prywatnych firm, z których w samorządzie miasta Kowna jest 80% zamkniętych spółek akcyjnych, 60% spółek akcyjnych, 68% firm indywidualnych.

Za granicę eksportuje się szczególnie produkty tekstylne, odzież, futra, maszyny elektryczne, drewno i produkty drewniane, meble. Podstawowy rynek eksportowy to Unia Europejska z krajami skandynawskimi oraz Rosja i USA. Włączenie w rynki międzynarodowe zdopingowało zakłady przemysłowe do osiągania lepszej jakości produkcji zgodnie ze standardami międzynarodowymi (produkty wielu firm odpowiadają standardom ISO), dlatego rośnie konkurencyjność firm przemysłowych na rynkach wschodnich, jak i zachodnich[7].

Rolnictwo

[edytuj | edytuj kod]

Znaczną część terytorium okręgu zajmują ziemie przeznaczone pod uprawę roli (56,5%), lasy (29,2%)[8], zbiorniki wodne i inne ziemie (9,1%). Duża część ziem jest prywatna, własność sięga 75,3% całej powierzchni.

Rolnictwo w okręgu kowieńskim wyspecjalizowane jest i rozwijane intensywnie w kierunku hodowli bydła, uprawy zbóż, sadownictwa. Rozwijane jest rolnictwo przy miastach. Najbardziej intensywna produkcja rolnicza ma miejsce w rejonie kiejdańskim. Rejon ten odznacza się również obecnością gospodarstw, stosujących zmodernizowane, postępowe technologie, dzięki którym obserwuje się znacząco większy urodzaj.

Mieszkańcy okręgu kowieńskiego utrzymują się z rolnictwa w mniejszym stopniu niż przeciętnie w kraju, w tej sferze pracuje tylko 7% wszystkich zatrudnionych, podczas gdy średnio na Litwie – 14,7% wszystkich zatrudnionych mieszkańców.

Zgodnie z danymi departamentu statystyki w okręgu kowieńskim do 1 czerwca 2003 roku zarejestrowanych było 38 925 gospodarstw o łącznej powierzchni 388 200 ha. Przeciętna powierzchnia gospodarstwa wynosiła 9,97 ha.

W okręgu kowieńskim gospodarstwa o powierzchni do 30 ha najczęściej są mieszane, a posiadające ponad 30 ha zajmuje uprawa roślin. Determinują to przyrodnicze i ekonomiczne warunki rozwoju rolnictwa. Połowę wszystkich zasiewów obejmują zboża. Prawie wszystkie nadmiernie mokre tereny rolnicze są osuszane.

W okręgu działają i rozwijają się instytuty naukowo-badawcze, centra przygotowania specjalistów ds. rolnictwa, czy produkcja technologii rolniczych. To Uniwersytet Aleksandrasa Stulginskisa (do 2011 roku Litewski Uniwersytet Rolniczy), instytuty naukowo-badawcze w Boptach, Czerwonym Dworze, Datnowie (rejon kiejdański), fabryka techniki rolniczej (w rejonie rosieńskim).

Transport

[edytuj | edytuj kod]

Okręg kowieński – jedyny region krajów bałtyckich, gdzie spotykają się dwa paneuropejskie korytarze transportowe – I i IX B (ruchu samochodowego) oraz I i IX D (kolejowe).

W okręgu jest 345 dróg. Całkowita długość dróg ekspresowych – 344,6 km, krajowych – 602,6 km, rejonowych – 1929,1 km. Długość dróg lokalnych – 8818 km (wliczając drogi w Kownie oraz innych miastach), z czego 1817 km posiada naprawioną nawierzchnię (21%).

W okręgu jest dobrze rozwinięty transport kolejowy pasażerski oraz towarowy we wszystkich kierunkach, ponadto projektowane są europejskie tory kolejowe biegnące od granicy z Polską przez Kowno i Rygę do Talina.

W Kormiałowie k/Kowna funkcjonuje kowieńskie międzynarodowe lotnisko, mogące przyjąć i obsłużyć samoloty praktycznie wszystkich typów. Lotnisko obsługuje dwie trzecie towarów przewożonych za pomocą transportu lotniczego na Litwę i jest najpotężniejszym centrum przewozu towarów w krajach bałtyckich.

Oświata i nauka

[edytuj | edytuj kod]

W okręgu działa 7 uniwersytetów (to 1/3 szkół wyższych w całym kraju), na których studiuje 46 tys. studentów. Liczba studentów w ciągu ostatnich 5 lat zwiększyła się o 38,5%. Zmiana sektora oświaty i nauki ma wpływ na gospodarkę okręgu kowieńskiego oraz sytuację społeczną i demograficzną.

W Kownie funkcjonuje jedyne muzeum pedagogiczne w okręgu.

Liczba szkół ogólnokształcących w okręgu maleje (z 383 w 1999 roku do 338 w 2003). Średnia liczba uczniów – 333. Po przeprowadzeniu reformy oświaty prognozowany jest dalszy spadek liczby szkół i uczniów.

Mieszkańcy

[edytuj | edytuj kod]

Okręg kowieński leży w geograficznym centrum Litwy. W okręgu, zajmującym 12,4% terytorium całego kraju, w 2005 roku żyło ok. 20% jego mieszkańców[8] (okręg osiąga pod tym względem drugie miejsce w kraju). Pod względem gęstości zaludnienia (85 os./km²) okręg 1,63 raza przewyższa uśrednioną gęstość zaludnienia Litwy (53 os./km²). Najgęściej zaludniona jest gmina Kowno (2315,9 os./km²), a najrzadziej gmina Rosienie (27,4 os./km²). Ponad połowa (54%) mieszkańców okręgu mieszka na terytorium gminy Kowno.

Obecnie obserwuje się zanik małych miasteczek i tendencję do poszerzania się przedmieść Kowna. Formuje się układ urbanistyczny w formie gwiazdy z jądrem w Kownie oraz ramionami kolejno w Janowie, Kiejdanach, Wilkach, Prenach, Żyżmorach.

Ogólne tendencje demograficzne w Kownie są podobne do reszty kraju. Liczba mieszkańców okręgu w ciągu 10 lat zmniejszyła się o 67 tys., tj. 9,7%. Na Litwie w tym samym okresie (1994-2004 r.) – o 9,3% (274 tys.). Skład narodowościowy jest jednolity – w okręgu Litwinów jest 93,9%, na Litwie – 83,4%.

Miasta

[edytuj | edytuj kod]

W okręgu jest 13 miast (spis według wielkości):

  1. Kowno
  2. Janów
  3. Kiejdany
  4. Godlewo
  5. Rosienie
  6. Preny
  7. Koszedary
  8. Żyżmory
  9. Ejragoła
  10. Birsztany
  11. Wilki
  12. Ażarele
  13. Jezno

Współpraca międzynarodowa

[edytuj | edytuj kod]

Turystyka

[edytuj | edytuj kod]

Okręg nie posiada wystarczająco dużo wysokiej jakości zasobów turystycznych, ma jednak stosunkowo duży potencjał turystyki przyrodniczej, na który składają się zbiorniki wodne – jeziora i rzeki, a także lasy.

Do najważniejszych i najciekawszych obiektów turystyki przyrodniczej, jak i kulturoznawczej, ekologicznej, agroturystyki, a także miejsc aktywnego wypoczynku należą park regionalny Zalewu Kowieńskiego, Zakola Niemna, Dubisy, części parków regionalnych Wysokiego Dworu, Poniemunia, Cytowian, Krakinowa, jedno uroczysko, 50 obszarów chronionych samorządowo i 35 w ramach parków narodowych, a także wąwozy Niemna, Wilii, Niewiaży, Dubisy, Verkne. W okręgu kowieńskim znajduje się wiele obiektów dziedzictwa etnokulturowego.

W ostatnich latach zaobserwowano rozwój biznesu usług turystycznych. Rosną dochody zarówno z turystyki przyjazdowej, jak i wyjazdowej. W okręgu rośnie liczba turystów zagranicznych, szczególnie z Niemiec, Polski i innych krajów europejskich, zarówno przepływających, jak i liczba turystów miejscowych.

Usługi noclegowe w okręgu kowieńskim składają się na 9,5% łącznej liczby litewskich przedsiębiorstw. Korzysta z nich 16,3% łącznej liczby odwiedzających Litwę. 82,6% gości korzystało z usług w Kownie.

Władze okręgu

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Kauno Apskritis [online], regionai.stat.gov.lt [dostęp 2020-07-09] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-07].
  2. a b Kowno | Wirtualny Sztetl
  3. Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2016-05-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-06-04)].
  4. 2011 m. surašymo duomenys.
  5. 2001 m. surašymo duomenys. osp.stat.gov.lt. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-06)]..
  6. 1923 m. surašymo duomenys.
  7. Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2016-05-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-10-07)].
  8. a b Kauno regionas: stiprybės, silpnybės, galimybės ir grėsmės / Rūmų naujienos / Naujienos / Pradžia - Kauno prekybos, pramonės ir amatų rūmai [online], chamber.lt [dostęp 2024-04-24] [zarchiwizowane z adresu 2016-04-05].

Odnośniki

[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]