Operacja Velveta
 Izraelski Supermarine Spitfire | |
| Konflikt | |
|---|---|
| Czas operacji |
24 września – 26 grudnia 1948 |
| Miejsce operacji | |
| Rezultaty operacji | |
| udane przerzucenie samolotów | |
Operacja Velveta (hebr. מבצע ולווטה, Miwca Welweta) – izraelska operacja wojskowa przeprowadzona podczas I wojny izraelsko-arabskiej w dniach 24 września – 26 grudnia 1948 roku. Operacja polegała na przerzuceniu do Izraela drogą powietrzną samolotów myśliwskich Supermarine Spitfire zakupionych w Czechosłowacji.
Tło wydarzeń[edytuj | edytuj kod]
Podczas I wojny izraelsko-arabskiej wszystkie strony konfliktu starały się o zakup różnorodnych rodzajów uzbrojenia i amunicji. Rząd Izraela wykorzystał w tym celu istniejącą od lat międzynarodową sieć pracowników i lobbystów Agencji Żydowskiej. Dzięki temu, w krótkim czasie zakupiono około 25 tys. karabinów, 5 tys. karabinów maszynowych i 50 mln sztuk amunicji. Do przerzutu broni z Zachodu użyto samolotów transportowych zarejestrowanych w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Belgii i Panamie. Pilotowali je żydowscy piloci, bądź piloci wynajęci najczęściej z Pan American World Airways. Natomiast zakupiony ciężki sprzęt wojskowy, taki jak samochody ciężarowe, transportery opancerzone, czołgi i artylerię, przemycano drogą morską[1]. Drugim, większym źródłem uzbrojenia okazał się Wschód, gdzie Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich zatwierdził sprzedaż dużych ilości broni do Izraela. Pochodziła ona w większości z Czechosłowacji. Przeprowadzono wówczas Operację Balak (31 marca – 12 sierpnia 1948), podczas której samolot Douglas C-54 Skymaster i dwa Curtiss C-46 Commando przewiozły broń, amunicję, części zamienne oraz 23 samoloty myśliwskie Avia S-199, dzięki czemu utworzono 101 Eskadrę[2]. Operacja została przerwana ponieważ czechosłowacki minister spraw zagranicznych Vladimír Clementis (członek Komunistycznej Partii Czechosłowacji) polecił zamknąć wykorzystywany przez izraelskie samoloty pas startowy Žatec, położony przy mieście Žatec[3].
Izraelskie dowództwo zdawało sobie sprawę, że posiadana liczba samolotów myśliwskich Avia S-199 jest niewystarczająca do obrony granic Izraela, dlatego poczyniono dalsze starania o zakup kolejnych samolotów. W dniu 15 lipca 1948 zakupiono w Czechosłowacji 50 myśliwców Supermarine Spitfire w cenie 23 000 USD za samolot. Zawarto także tajne porozumienie z Josipem Broz Tito w sprawie wykorzystania baz lotniczych w Jugosławii. Plan zakładał, że samoloty Spitfire (nazwa kodowa Joram) wystartują z lotniska Kunovice w Czechosłowacji i w pierwszym etapie dolecą do opuszczonej bazy lotniczej Luftwaffe w miejscowości Nikšić (nazwa kodowa „Alabama”) w Jugosławii. Drugi etap był dużo trudniejszy, ponieważ samoloty musiały pokonać odległość 2 250 kilometrów z Nikšić do Izraela. Całość operacji miała odbyć się w całkowitej tajemnicy, ponieważ sprzeciwiały się temu rządy Wielkiej Brytanii i ZSRR. Izraelczykom nie było wolno z nikim rozmawiać, aby przypadkiem nie wydała się obecność żydowskich pilotów w Czechosłowacji lub Jugosławii. Przemycane samoloty miały lecieć z jugosłowiańskimi symbolami na skrzydłach i kadłubie. Dopiero w Izraelu miały zostać zmienione na izraelskie[4].
Przebieg operacji[edytuj | edytuj kod]
Velveta 1[edytuj | edytuj kod]
Operacja Velveta 1 rozpoczęła się w dniu 24 września 1948. W jej trakcie planowano przemycić pierwszych sześć myśliwców do Izraela. W nocy do Czechosłowacji przyleciał samolot transportowy Douglas C-54 Skymaster, który przywiózł sześciu pilotów: Sama Pomerance’a, Mordechaja Alona, Borisa Seniora, Naftalego Blaua, Jacques’a Cohena i Sida Cohena. Przelot pierwszego etapu zajął około półtorej godziny i zakończył się w większości sukcesem. Jedynie pilot Naftali Blau podszedł do lądowania w Nikšić bez wysuniętego podwozia, w wyniku czego Spitfire został poważnie uszkodzony (pilotowi nic się nie stało)[4].
Podczas przygotowań do drugiego etapu mechanicy usunęli z samolotów wszystkie niepotrzebne sprzęty i urządzenia (w tym odbiorniki radiowe i karabiny maszynowe), aby na ich miejsce zainstalować dodatkowe zbiorniki na 300 litrów paliwa. Ilość paliwa wystarczała na cztery i pół godziny lotu. Trasa została tak obliczona, że po wylądowaniu w samolotach powinno pozostać paliwa na zaledwie 20 minut lotu. Do rozmów w powietrzu wykorzystywano walkie-talkie. W dniu 27 września z lotniska Nikšić wystartowało pięć myśliwców, a wkrótce po nich samolot wsparcia technicznego C-54 Skymaster. W rejonie Grecji napotkano na front burzowy, który zmusił pilotów do wykonania manewru wymijającego. Trzy i pół godziny po starcie, na południe od wyspy Rodos, piloci Mordechaj Alon i Boris Senior poinformowali, że podczas przetłaczania paliwa ze zbiorników zapasowych wskaźniki poziomu paliwa wyzerowały się. Obaj piloci obawiali się kontynuować lot i musieli lądować awaryjnie na Rodos. C-54 Skymaster zabezpieczał lądowanie, pozostając w gotowości do podjęcia akcji ratowniczej. Piloci samolotów zostali po wylądowaniu aresztowani przez Greków. Podczas przesłuchania nie ujawnili jednak trasy lotu i po pertraktacjach po dwóch tygodniach zostali zwolnieni. Pozostałe trzy samoloty bezpiecznie wylądowały w izraelskiej bazie lotniczej Ramat Dawid[4].
Grecy nie zgodzili się jednak na wydanie samolotów. Jakiś czas później jeden z nich rozbił się, a drugi został przekazany do Izraela w 1950[5].
Velveta 2[edytuj | edytuj kod]
Przed przystąpieniem do dalszej części operacji przeprowadzono szczegółowe dochodzenie, aby ustalić przyczyny kłopotów technicznych samolotów. Okazało się, że problem leżał w zbiornikach paliwa w skrzydłach. Ciśnienie wiatru przytykało odpowietrznik przewodów paliwowych i przechodząc przez przewody paliwowe zerowało przyrządy pomiarowe, które się zerowały, pomimo że było dużo paliwa. Znalezienie przyczyny pozwoliło przystąpić do dalszej części operacji.
W połowie października Czechosłowacja przygotowała kolejne Spitfire, jednak Jugosławia odmówiła prawa do korzystania z jej lotnisk. Izraelscy mechanicy opracowali wówczas plan domontowania do samolotów kolejnych zbiorników paliwowych, tak aby Spitfire leciały non-stop z Czechosłowacji do Izraela, jednak władze czechosłowackie nie zatwierdziły tego planu. Izraelczycy musieli więc wznowić negocjacje z Josipem Tito, który ostatecznie zezwolił na kolejne wykorzystanie jugosłowiańskich lotnisk. Samoloty musiały jednak lecieć przez całą trasę z Czechosłowacji do Jugosławii z jugosłowiańskimi symbolami na skrzydłach i kadłubie, natomiast kolejną część trasy miały pokonać z izraelskimi oznaczeniami. Część samolotów miała polecieć samodzielnie, podczas gdy dziesięć myśliwców rozebranych na części załadowano w skrzynie i przewieziono pociągiem do portów w Jugosławii, skąd statek przetransportował je do Izraela.
Po opóźnieniu spowodowanym przez sztormy, Operacja Velvet 2 rozpoczęła się 18 grudnia 1948. Na czechosłowackim lotnisku Kunovice ponownie wylądował izraelski samolot transportowy C-54 Skymaster, przywożąc pilotów dla sześciu myśliwców: Sama Pomerance’a, Cezara Dangotta, Williama (Billa) Pomerance’a, George’a Lichtera, Johna McElroya i Motiego Feina. Przelot pierwszego etapu odbywał się w trudnych warunkach atmosferycznych. Po półtorej godziny lotu piloci zawrócili do Kunovic, jedynie Sam Pomerance kontynuował lot i rozbił się w górach Jugosławii (pilot zginął). Następnego dnia pozostali piloci podjęli drugą próbę i po trzech godzinach lotu dotarli do Nikšić w Jugosławii. Do drugiego etapu wystartowano 23 grudnia. Po pięciu godzinach lotu w ciężkich warunkach atmosferycznych do Izraela dotarło pięć Spitfire.
Tymczasem 20 grudnia z Kunovic wystartowało kolejnych sześć samolotów, pilotowanych m.in. przez Jacka Cohena, Lee Sinclaira, Sandy’ego Jacobsa, Billa Schroedera, Reada Finkela. Po wylądowaniu w Nikšić stwierdzono w dwóch Spitfire uszkodzenia mechaniczne. Rozebrano więc je na części i przewieziono w kolejnych dniach dwoma samolotami transportowymi Curtiss C-46 Commando do Izraela. Pozostałe dotarły drogą powietrzną w dniu 26 grudnia[6]. Samolot transportowy C-54 Skymaster przewiózł z Czechosłowacji pozostawione karabiny maszynowe oraz dodatkowy osprzęt.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ David Rodman: Army Transfers to Israel – The Strategic Logic Behind American Military Assistance. Eastbourne, 2007, s. 91.
- ↑ Eliezer Cohen: Israel’s Best Defense. New York: Orion Books, 1993, s. 504. ISBN 0-517-587904.
- ↑ Gordon Levett. [w:] 101 Squadron [on-line]. [dostęp 2011-09-10]. (ang.).
- ↑ a b c Izrael przetrwał dzięki przemycanej broni. www.rp.pl. [dostęp 2021-09-18].
- ↑ Operacja Velveta 1. [w:] Israeli Air Force [on-line]. [dostęp 2011-09-10]. (hebr.).
- ↑ Spitfires. [w:] 101 Squadron IAF [on-line]. [dostęp 2011-09-10]. (ang.).