Ofensywna operacja tichwińska

Ofensywna operacja tichwińska

II wojna światowa, front wschodni, część obrony Leningradu
Czas	10 listopada – 30 grudnia 1941
Miejsce	obwód leningradzki
Terytorium	ZSRR
Przyczyna	przeciwdziałanie sił sowieckich niemieckim próbom okrążenia Leningradu
Wynik	zwycięstwo radzieckie
Strony konfliktu
III Rzesza Błękitna Dywizja ZSRR
Dowódcy
Ernst Busch Kiriłł Mierieckow Iwan Fiediuninski Nikołaj Kłykow
Siły
140 000 192 950
Straty
40 751 zabitych, rannych i zaginionych 48 901 zabitych, rannych i zaginionych, 70 czołgów utraconych, 2293 działa i moździerze utracone, 82 samoloty utracone
Położenie na mapie Związku Radzieckiego miejsce bitwy
59°38′38,0″N 33°30′38,5″E

Ofensywna operacja tichwińska (ros. Тихвинская Hаступательная Операция) – radziecka operacja wojskowa przeprowadzona pomiędzy 10 listopada a 30 grudnia 1941 roku na froncie wschodnim II wojny światowej przez trzy radzieckie armie operujące na kierunku wołchowskim w celu odbicia Tichwina, przywrócenia połączenia kolejowego na odcinku Tichwin-Wołchow, poprawy sytuacji Frontu Leningradzkiego, Floty Bałtyckiej i oblężonego Leningradu, a także aby powstrzymać siły niemieckie na kierunku północno-zachodnim i zapobiec ich przeniesieniu w kierunku Moskwy.

Operacja doprowadziła do odwrotu wydzielonych wojsk niemieckich Grupy Armii Północ i odbicia wschodniej części obwodu leningradzkiego przez Armię Czerwoną, co powstrzymało siły Osi przed pełnym okrążeniem Leningradu. Kontrofensywa została przeprowadzona przez oddziały 54 Armii Frontu Leningradzkiego oraz 4 i 52 samodzielnej armii, przy pomocy wojsk Frontu Północno-Zachodniego. Następnie operację kontynuował nowo powstały Front Wołchowski do końca grudnia 1941 roku. Szerokość frontu działań wojennych podczas operacji wynosiła 300–350 kilometrów, a głębokość natarcia wojsk radzieckich 100–120 kilometrów, przy średnim dziennym tempie ofensywy 2–2,5 kilometra.

Tło sytuacyjne

Przed frontem oddziałów radzieckich znajdowały się jednostki niemieckiej 16 Armii gen. Ernsta Buscha z Grupy Armii Północ (w skład której wchodziła także ochotnicza hiszpańska Błękitna Dywizja), które od 10 listopada były głęboko zaangażowane w obronę przed atakiem wojsk radzieckich w kierunku Tichwin. 8 listopada wojska niemieckie zajęły Tichwin, odcinając ostatnią linię kolejową, która umożliwiała dostarczenie ładunków do jeziora Ładoga w celu zaopatrywania Leningradu.

W związku z tą sytuacją Stawka postanowiła natychmiast rozpocząć kontrofensywę na kierunku tichwińskim; przygotowania do niej rozpoczęły się już podczas prowadzonej wcześniej na tym samym obszarze operacji obronnej. Dzięki działaniom podjętym w celu wzmocnienia 4, 52 i 54 Armii wojska radzieckie zyskały przewagę liczebną nad wrogiem w ludziach i artylerii. Wciąż jednak Sowieci ustępowali żołnierzom Wehrmachtu w rejonie pod względem liczby czołgów i samolotów.

Plan radzieckiego dowództwa polegał na uderzeniu w zbieżnych kierunkach na Kiriszy i Gruzino. Główny cios został wymierzony z rejonu Tichwina przez 4 Armię gen. Kiriłła Mierieckowa z zadaniem połączenia się w rejonie Kiriszy z oddziałami 54 Armii gen. Iwana Fiediunińskiego oraz w rejonie Gruzino z oddziałami 52 Armii gen. Nikołaja Kłykowa, z którymi współdziałało zgrupowanie nowogrodzkie Frontu Północno-Zachodniego z zadaniem uderzenia swoimi głównymi siłami na Seliszczenskij Posiołok.

Przebieg operacji

10 listopada 1941 r., nie czekając na całkowite zakończenie koncentracji sił, zgrupowanie nowogrodzkie rozpoczęło ofensywę na północ od Nowogrodu, 12 listopada 52 Armia uderzyła na północ i południe od Małej Wiszery, 19 listopada 4 Armia zaatakowała na północny wschód od Tichwina, a 3 grudnia 54 Armia przeszła do ataku na zachód od Wołchowa. Ofensywa grupy nowogrodzkiej zakończyła się niepowodzeniem, a oddziały 52 Armii, z powodu niedociągnięć w organizacji ofensywy, przedarły się przez obronę wroga dopiero 18 listopada i zdobyły Małą Wiszerę dwa dni później, 20 listopada.

7 grudnia jednostki 4 Armii, przedzierając się przez silną obronę Wehrmachtu na zachód od Tichwina, zagroziły przechwyceniem linii komunikacyjnych zgrupowania tichwińskiego nieprzyjaciela. Dowództwo niemieckie pospiesznie zaczęło wycofywać resztki pokonanych jednostek wzdłuż rzeki Wołchow. 9 grudnia oddziały 4 Armii wyzwoliły Tichwin i zaczęły ścigać wroga. 16 grudnia wojska 52 Armii pokonały nieprzyjacielski garnizon w Wielkiej Wiszerze i zaczęły zbliżać się do rzeki Wołchow. W tym samym czasie wojska 4 i 54 Armii okrążyły flanki wrogiego zgrupowania wołchowskiego, które zaczęło się wycofywać pod groźbą okrążenia. Do 28 grudnia 54 Armia wypędziła wojska niemieckie i hiszpańskie poza linię Mga–Kiriszy. Pod koniec grudnia oddziały 4 i 52 Armii, które zjednoczyły się 17 grudnia w ramach nowo powstałego Frontu Wołchowskiego pod dowództwem gen. Mierieckowa, dotarły do rzeki Wołchow i zdobyły kilka przyczółków na lewym brzegu, odpychając oddziały Wehrmachtu za linię, z której rozpoczęły one ofensywę na Tichwin.

Rezultaty operacji

W wyniku ofensywnej operacji tichwińskiej wojska radzieckie zadały ciężkie straty dziesięciu dywizjom wroga (w tym dwóm pancernym i dwóm zmotoryzowanym), zmusiły dowództwo niemieckie do przeniesienia dodatkowych pięciu dywizji na kierunek tichwiński, przesunęły się do przodu o 100-120 km i wyzwoliły znaczne obszary spod niemieckiej okupacji. Powodzenie operacji zapewniło także swobodny ruch kolejowy przez stację Wojbokało i pokrzyżowało plany Niemców stworzenia drugiego pierścienia okrążenia wokół Leningradu. Ofensywna operacja tichwińska – jedna z pierwszych poważniejszych operacji ofensywnych Armii Czerwonej w czasie wojny niemiecko-radzieckiej – stworzyła sprzyjające warunki dla generalnej kontrofensywy wojsk radzieckich, która rozpoczęła się pod koniec 1941 r. i przyczyniła się do porażki wojsk niemieckich pod Moskwą.

Bibliografia

• Władimir Bieszanow: Operacja Barbarossa. Historia bez ratuszu. Warszawa: Bellona, 2014. ISBN 978-83-11-11441-8.
• А.В. Исаев: Котлы 41-го. История ВОВ, которую мы не знали. Москва: Эксмо, 2005. ISBN 5-699-12899-9. (ros.).
• А.В. Исаев: Пять кругов ада. Красная армия в котлах. Москва: Эксмо, 2008. ISBN 978-5-699-28995-0. (ros.).
• Г.Ф. Кривошеев: Россия и СССР в войнах XX века. Потери вооруженных сил: Статистическое исследование. Москва: Олма-Пресс, 2001. ISBN 5-17-024092-9. (ros.).
• Ю. Сяков: Волхов в огне. Документальный очерк. Санкт-Петербург: Волховская типография, 1997. (ros.).
• Г.А. Шигин: Битва за Ленинград: крупные операции, «белые пятна», потери. Санкт-Петербург: Полигон, 2004. ISBN 5-17-024092-9. (ros.).
• Joachim Hoffmann: Die Kriegführung aus der Sicht der Sowjetunion. Stuttgart: Deutsche Verlags-Anstalt, 1987. ISBN 3-421-06098-3. (niem.).