Ornament okuciowy

Ornament okuciowy – fragment epitafium małżeństwa Czarnych (po 1566), znajdującego się przy południowym wejściu do kościoła Mariackiego w Krakowie

Kaplica Boimów, Lwów, 1607-17

Kościół klasztorny St. Luzen w Hechingen, 1586 (ornament okuciowy z rollwerkiem)

Wielka Zbrojownia w Gdańsku, 1602-1605

Ornament okuciowy – późnorenesansowy ornament składający się z motywów naśladujących płaskie żelazne okucia, wycięte w kształcie listew i ażurowych plakiet, wśród których występują m.in. kaboszony, małe rauty i motywy imitujące główki gwoździ, nitów, bulli itp., a jako motywy towarzyszące maszkarony, lwie głowy, motywy fantastyczne, groteskowe, roślinne itp.

Ornament okuciowy pojawił się we wzornikach Cornelisa Florisa, a rozpropagowany został przez Hansa Vredemana de Vriesa w latach 60. XVI wieku w Niderlandach, szybko rozpowszechnił się w Europie środkowej i północnej. Miał charakter płaszczyznowy, wykonywany był w kamieniu, stiuku, metalu i drewnie, stosowany w architekturze i rzeźbie (na szczytach, wykuszach, w portalach, obramieniach otworów, na balustradach i fryzach, w płycinach pilastrów i na trzonach kolumn w nagrobkach), w snycerstwie (ołtarze, stalle, konfesjonały, ambony, meble itp.), w złotnictwie, grafice, rzadziej jako ornament malarski, niekiedy naśladowany także w intarsji. Występuje często w powiązaniu z rollwerkiem oraz (na początku XVII w.) z ornamentem małżowinowo-chrząstkowym.

Przykłady

Północna Europa i Niemcy:

• sklepienie kaplicy zamkowej w Augustusburgu, Gerhardt van der Meer, 1568–1573,
• kościół klasztorny St. Luzen w Hechingen, 1586 (ornament okuciowy z rollwerkiem),
• kaplica zamkowa Liebenstein w Neckarwestheim, 1590,
• Pellerhaus w Norymberdze, J. Wollf, 1592 (zniszczony w 1945),
• szczyt ratusza w Lejdzie, koniec XVI wieku,
• dekoracja spichlerza w Bremie, 1609–1614,
• szczyt kamienicy zw. Essighaus, Brema, 1618,
• zachodni szczyt Giełdy, Kopenhaga, Hendrik van Steenwijk, 1619–1625.

Polska:

• epitafium małżeństwa Czarnych, znajdujące się południowym wejściu do kościoła Mariackiego w Krakowie, po 1566,
• drzwi do Izby Pańskiej w ratuszu krakowskim (obecnie w Collegium Maius), 1593,
• krata prowadząca do kaplicy Gostomskich w kolegiacie Wniebowzięcia NMP w Środzie Wielkopolskiej, 1598–1602,
• szczyty Wielkiej Zbrojowni w Gdańsku, 1602–1605,
• szczyt kościoła Bernardynów we Lwowie, pocz. XVII wieku,
• Kaplica Boimów, Lwów, 1607–17,
• manierystyczny wirginał oktawowy Gabrieli d'Estrees z początku XVII wieku w zbiorach Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie.

Bibliografia

• Koch W., Style w architekturze, [Warszawa 1996], ISBN 83-7129-288-0.
• Meyer P., Historia sztuki europejskiej, Warszawa 1973.

Linki zewnętrzne

• Pellerhaus, wygląd współczesny i zdjęcia archiwalne
• Essighaus. 80.243.55.93. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-29)].
• Zdjęcie szczytu kościoła Bernardynów we Lwowie
• Opis kolegiaty w Środzie ze zdjęciem kraty