Pałac Branickich w Choroszczy
 nr rej. 41 (47) z 22 marca 1956[1]
| |
 Front pałacu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Typ budynku |
pałac |
| Styl architektoniczny |
późny barok |
| Inwestor |
Jan Klemens Branicki |
| Rozpoczęcie budowy |
ok. 1729 |
| Ukończenie budowy |
1759 |
| Zniszczono |
1915 |
| Odbudowano |
po 1960 |
| Pierwszy właściciel |
Jan Klemens Branicki |
Położenie na mapie Choroszczy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |
Położenie na mapie powiatu białostockiego  | |
Położenie na mapie gminy Choroszcz  | |
 53°09′00,79″N 22°58′39,22″E/53,150219 22,977561
| |
| Strona internetowa | |
Pałac Branickich w Choroszczy – zabytkowy pałac Branickich powstały w latach 1745–1764 dla magnata Jana Klemensa Branickiego na sztucznej wyspie, otoczonej kanałami oraz 25-hektarowym parkiem. Pałac był uzupełnieniem głównej rezydencji hetmana Branickiego mieszczącej się w Białymstoku.
Lokalizacja[edytuj | edytuj kod]
Pałac wraz z zespołem budynków i parkiem został usytuowany na obszarze nizinnym, poniżej położonego na wzgórzu miasteczka Choroszcz, na prawym brzegu rzeki Horodnianki. Park zakomponowany został o zarysie zbliżonym do trapezu. Przy pałacu znajdował się folwark z zabudowaniami. Całość terenu była w kształcie rombu, pośrodku którego znajdował się pałac z pawilonami.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwszy etap budowy założenia miał miejsce przed 1729 rokiem i rozpoczęła ją budowa pałacyku myśliwskiego na sztucznej wyspie oraz 400-metrowego kanału.
Po ślubie Jana Klemensa Branickiego z Elżbietą Poniatowską rozpoczęto w 1748 roku rozbudowę parku, który powiększono przeprowadzając przez niego promieniste aleje, zasadzono szpalery z krzewów i drzew, wykopano też poprzeczny kanał, aby tworzył krzyż wodny. Ostateczna kompozycja ogrodu była symetryczna, o wielu przecinających się alejach, z widokowymi ciągami alei zamkniętych elementami architektonicznymi. Na zakończeniu alei ustawione były bramki i mostki nad kanałem oraz rzeźby drewniane ptaków i puttów. Prace nad kompozycją ogrodową zakończono około 1752 r.
Jesienią 1753 rozpoczęto budowę dwóch flankujących pałac symetrycznych pawilonów gościnnych z mansardowymi dachami, które ukończono w roku następnym. W latach 1757-1759 rozebrano pierwotny pałac, grożący zawaleniem z powodu zmurszenia fundamentów i na miejscu poprzedniego zbudowano nowy budynek ze zbliżonym układem pomieszczeń. W 1760 roku rozpoczęto budować na osi pałacu oficynę kuchenną i oficynę gościnną oraz domek odźwiernego i kordegardę. Prace te ukończono w 1764 roku i tym samym założenie uzyskało swój docelowy kształt[2]. Projektantem budynków był przypuszczalnie Jan Henryk Klemm, a prace nadzorował J. Sękowski. Projektantem i wykonawcą wnętrz był Antoni Herliczka[3].
Po śmierci Izabeli Poniatowskiej rezydencja przeszła w 1809 roku na własność Marianny Potockiej, żony ministra Tadeusza Mostowskiego, a potem na Aleksandra Komara (męża Pelagii, córki Marianny i Tadeusza)[4]. W tym czasie doszło do zaniedbania założenia pałacowego[3], które oddano w dzierżawę, a w jednej z oficyn założono manufakturę sukienniczą. Pałac został uszkodzony w 1831 roku podczas Powstania listopadowego i stał pusty[4].
W 1840 roku oficyny pałacowe i przylegający teren zostały wydzierżawione od Komara na fabrykę włókienniczą przez Christiana Augusta Moesa, a w samym pałacu miały znajdować się mieszkania dzierżawcy i biura[3][4]. W oficynach zainstalowano krosna, a po obu stronach dziedzińca stanęły dwa trzypiętrowe budynki tkalni oraz postawiono farbiarnię i suszarnię[4]. Przed 1874 rokiem Carl August I. Moes, najstarszy syn Christiana Augusta, rozbudował korpus pałacu rozszerzając go o nowe boczne trzyosiowe ryzality, zmieniono dach i elewację, a także zasypano kanały z powodu wilgoci[4]. Kolejnej rozbudowy dokonał w końcu XIX wieku, Carl August II Moes. Dobudowano wówczas od strony wschodniej nową część z werandą[4]. Zmieniono także kształt okien w bocznych ryzalitach i położono nowy dach[4]. W jego rękach zabudowania pałacowe pozostały do 1915 roku, gdy podczas I wojny światowej spłonął pałac, pawilony i obie oficyny.
Po zniszczeniach wojennych pałac przeszedł w 1930 roku wraz z innymi zabudowaniami na własność szpitala i niezabezpieczony popadał w coraz większą ruinę, którą zaczęto rozbierać w 1933 roku (rozebrano obie oficyny, zachodni pawilon i XIX wieczne partie boczne pałacu)[3].
W 1956 roku zapadła decyzja władz wojewódzkich o odbudowie zabytku i rekonstrukcji parku, co nastąpiło w l. 1969-1973. Od 1973 roku w pałacu znajduje się Muzeum Wnętrz Pałacowych, które jest oddziałem Muzeum Podlaskiego w Białymstoku.
Opis[edytuj | edytuj kod]
Klasycystyczny piętrowy pałac wybudowany na planie prostokąta, kryty wysokim dach czterospadowym z lukarnami. Od frontu ryzalit zwieńczony tympanonem zawierającym kartusze z herbami: Ciołek Izabella Poniatowskiej (po lewej) oraz Gryf Jana Klemensa Branickiego (po prawej).
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 15 lutego 2023.
- ↑ Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego, Zeszyt 14, Białystok 2008, ss.31-39 [1]
- ↑ a b c d Choroszcz - park pałacowy, ogrodowy.minigo.pl [dostęp 2021-01-26].
- ↑ a b c d e f g Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Białymstoku, Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, 1995– [dostęp 2021-02-12].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Pałac w Choroszczy. [dostęp 2008-12-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-07)]. (pol.).
