Parlament

     państwa z parlamentami dwuizbowymi

     państwa z parlamentami jednoizbowymi

     jednoizbowy parlament z ciałem doradczym

     brak parlamentu (wyłącznie w Arabii Saudyjskiej i w Watykanie)

Sala Posiedzeń Izby Gmin

Sala Posiedzeń Sejmu

Parlament – najwyższy organ przedstawicielski, a jednocześnie zasadniczy organ władzy ustawodawczej w państwach o demokratycznych systemach władzy.

Parlament – w myśl monteskiuszowskiej teorii podziału władzy – jest jednym z trzech pionów władzy państwowej i w żaden sposób nie jest ważniejszy od dwóch pozostałych. W systemach parlamentarno-gabinetowych (np. Polska) parlament jest najwyższym organem władzy państwowej. Z kolei w państwach realnego socjalizmu, parlamenty w mniejszym lub większym zakresie były kontrolowane przez partie komunistyczne.

Pozycja parlamentu na przestrzeni dziejów zmieniała się. Wraz z przechodzeniem z monarchii przez monarchię konstytucyjną do parlamentarnej zauważany był wzrost roli parlamentu. Jednak w pierwszej połowie XX wieku dostrzegane jest osłabianie organu przedstawicielskiego na rzecz władzy wykonawczej.

W większości rozwiniętych krajów zachodnich funkcjonują parlamenty dwuizbowe (bikameralizm). Parlamenty jednoizbowe (unikameralizm) występują, np. w Danii, Finlandii, Grecji, Portugalii czy Szwecji. W dwuizbowym parlamencie występuje izba pierwsza (bardziej popularna nazwa to izba niższa) oraz izba druga (wyższa); w Wielkiej Brytanii Izba Gmin i Izba Lordów, w Stanach Zjednoczonych to Izba Reprezentantów i Senat. Kompetencje obu izb w różnych krajach są odmienne. Na ogół jednak, izby drugie mają mniejsze kompetencje (wśród współczesnych państw demokratycznych tylko we Włoszech i Szwajcarii obie izby mają takie same kompetencje). Izby pierwsze pochodzą z wyborów powszechnych i bezpośrednich. Najczęściej ordynacja wyborcza do izby drugiej odznacza się podwyższonym cenzusem wyborczym.

Izby drugie (choć często z mniejszymi uprawnieniami) nazywa się wyższymi. Określenie te zawdzięczają tradycji historycznej. Odnoszą się one bowiem do istniejących jeszcze w średniowieczu rad królewskich. Zasiadali w niej mianowani hierarchowie kościelni i wyżsi urzędnicy państwowi, a więc osoby pochodzące z arystokratycznych rodzin.

Kadencja

Parlamentarzyści pełnią swoje funkcje przez określony czas zwany kadencją. W zależności od krajów i izby długość ta może się wahać od dwóch (amerykańska Izba Reprezentantów) do siedmiu lat w przypadku senatu francuskiego. Najczęściej izba niższa ma krótszą kadencję od izby wyższej (w przypadku izby niższej najczęściej spotykana długość to cztery lata, a w przypadku izby wyższej – sześć lat), choć długości te mogą być równe (np. Polska czy Włochy). W niektórych krajach dopuszcza się skrócenie kadencji (np. w Polsce). W niektórych państwach (Francja, Japonia czy Stany Zjednoczone) izba druga jest odnawiana nie w całości, a tylko częściowo; ma to zabezpieczyć stabilność zmieniających się nastrojów politycznych w społeczeństwie. Pojęcie kadencji nie funkcjonuje w dosłownym jego znaczeniu w brytyjskiej Izbie Lordów, w której mandat był przypisany do rodziny arystokratycznej i dziedziczony, a obecnie jest otrzymywany dożywotnio.

Parlamentarzyści

Liczba członków parlamentu waha się w zależności od wielkości państwa i tradycji od kilkudziesięciu (25-osobowy Landtag w Liechtensteinie) do nawet kilku tysięcy (2980-osobowe Ogólnochińskie Zgromadzenie Przedstawicieli Ludowych w ChRL). Wielkość parlamentu z reguły jest określona przez konstytucje, choć i tu zdarzają się wyjątki (np. amerykański Kongres). Izby niższe parlamentów są zazwyczaj liczniejsze od izb wyższych. Wyjątkiem jest m. in. Wielka Brytania, gdzie Izba Lordów jest liczniejsza od Izby Gmin.

Funkcje parlamentu

Parlament spełnia cztery funkcje: ustrojodawczą (zmiana ustroju), ustawodawczą (prawo, ustawy), kreacyjną i kontrolną.

• Funkcja ustrojodawcza – dzięki tej funkcji parlament ma prawo uchwalić konstytucję lub wprowadzić do niej zmiany.
• Funkcja ustawodawcza – na jej mocy, parlament ma prawo do stanowienia ustaw, które są podstawowymi aktami prawnymi, powszechnie obowiązującymi w danym państwie.
• Funkcja kreacyjna – polega na powoływaniu członków, którzy wchodzą w skład organów państwowych. W Polsce Sejm wyznacza członków Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu. Wskazuje kandydata (za zgodą Senatu) na prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, prezesa Instytutu Pamięci Narodowej oraz prezesa Narodowego Banku Polskiego.
• Funkcja kontrolna – polega na sprawowaniu kontroli nad rządem (w Polsce przysługuje tylko Sejmowi).

Zobacz też

• Lista zgromadzeń przedstawicielskich
• Sejm Rzeczypospolitej Polskiej
• interpelacja poselska
• Rada Regencyjna
• rada gminy (miasta)

Bibliografia

• K.A. Wojtaszczyk, Państwo współczesne, [w:] Społeczeństwo i polityka..., s. 233–251.