Parlament

     państwa z parlamentami dwuizbowymi

     państwa z parlamentami jednoizbowymi

     brak parlamentu

Parlament – w państwach o demokratycznych systemach władzy, najwyższy organ przedstawicielski, a jednocześnie zasadniczy organ władzy ustawodawczej.

Parlament – w myśl monteskiuszowskiej teorii podziału władzy – jest jednym z trzech pionów władzy państwowej i w żaden sposób nie jest ważniejszy od dwóch pozostałych. W systemach parlamentarno-gabinetowych (np. Polska) parlament jest najwyższym organem władzy państwowej. Z kolei w państwach realnego socjalizmu, parlamenty w mniejszym lub większym zakresie były kontrolowane przez partie komunistyczne.

Pozycja parlamentu na przestrzeni dziejów zmieniała się. Wraz z przechodzeniem z monarchii przez monarchię konstytucyjną do parlamentarnej zauważany był wzrost roli parlamentu. Jednak w pierwszej połowie XX wieku dostrzegane jest osłabianie organu przedstawicielskiego na rzecz władzy wykonawczej.

W większości rozwiniętych krajów zachodnich funkcjonują parlamenty dwuizbowe (bikameralizm). Parlamenty jednoizbowe (unikameralizm) występują np w Danii, Finlandii, Grecji, Portugalii czy Szwecji. W dwuizbowym parlamencie występuje izba pierwsza (bardziej popularna nazwa to izba niższa) oraz izba druga (wyższa); w Wielkiej Brytanii Izba Gmin i Izba Lordów, w Stanach Zjednoczonych to Izba Reprezentantów i Senat. Kompetencje obu izb w różnych krajach są odmienne. Na ogół jednak, izby drugie mają mniejsze kompetencje (wśród współczesnych państw demokratycznych tylko we Włoszech obie izby mają takie same kompetencje). Izby pierwsze pochodzą z wyborów powszechnych i bezpośrednich. Najczęściej ordynacja wyborcza do izby drugiej odznacza się podwyższonym cenzusem wyborczym.

Izby drugie (choć często z mniejszymi uprawnieniami) nazywa się wyższymi. Określenie te zawdzięczają tradycji historycznej. Odnoszą się one bowiem do istniejących jeszcze w średniowieczu rad królewskich. Zasiadali w niej mianowani hierarchowie kościelni i wyżsi urzędnicy państwowi, a więc osoby pochodzące z arystokratycznych rodzin.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej nie przewiduje istnienia organu, jakim jest parlament – zgodnie z jej art. 95 [Organy władzy ustawodawczej]. Władzę ustawodawczą w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sejm i Senat. Są to więc dwa odrębne organy władzy ustawodawczej.

Kadencja

Parlamentarzyści pełnią swoje funkcje przez określony czas zwany kadencją. W zależności od krajów i izby długość ta może się wahać od dwóch (amerykańska Izba Reprezentantów) do siedmiu lat w przypadku senatu francuskiego. Najczęściej izba niższa ma krótszą kadencję od izby wyższej (w przypadku izby niższej najczęściej spotykana długość to cztery lata, a w przypadku izby wyższej – sześć lat), choć długości te mogą być równe (np. Polska czy Włochy). W niektórych krajach dopuszcza się skrócenie kadencji (np. w Polsce). W niektórych państwach (Francja, Japonia czy Stany Zjednoczone) izba druga jest odnawiana nie w całości, a tylko częściowo; ma to zabezpieczyć stabilność zmieniających się nastrojów politycznych w społeczeństwie. Pojęcie kadencji nie funkcjonuje w dosłownym jego znaczeniu w brytyjskiej Izbie Lordów, w której mandat był przypisany do rodziny arystokratycznej i dziedziczony, a obecnie jest otrzymywany dożywotnio.

Parlamentarzyści

Sala Posiedzeń Sejmu

Liczba członków parlamentu waha się w zależności od wielkości państwa i tradycji od kilkudziesięciu (25-osobowy Landtag w Liechtensteinie) do nawet kilku tysięcy (2984-osobowe Ogólnochińskie Zgromadzenie Przedstawicieli Ludowych w ChRL). Wielkość parlamentu z reguły jest określona przez konstytucje, choć i tu zdarzają się wyjątki (np. amerykański Kongres). Izby niższe parlamentów są liczniejsze od izb wyższych.

W Polsce jest 611 parlamentarzystów – 460 posłów, 100 senatorów i 51 eurodeputowanych.

Funkcje parlamentu

Parlament spełnia cztery funkcje: ustrojodawczą (zmiana ustroju), ustawodawczą (prawo, ustawy), kreacyjną i kontrolną.

• Funkcja ustrojodawcza – dzięki tej funkcji parlament ma prawo uchwalić konstytucję lub wprowadzić do niej zmiany.
• Funkcja ustawodawcza – na jej mocy, parlament ma prawo do stanowienia ustaw, które są podstawowymi aktami prawnymi, powszechnie obowiązującymi w danym państwie.
• Funkcja kreacyjna – polega na powoływaniu członków, którzy wchodzą w skład organów państwowych. W Polsce Sejm wyznacza członków Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu. Wskazuje kandydata (za zgodą Senatu) na prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, prezesa Instytutu Pamięci Narodowej oraz prezesa Narodowego Banku Polskiego.
• Funkcja kontrolna – polega na sprawowaniu kontroli nad rządem (w Polsce przysługuje tylko Sejmowi).

Zobacz też

• Parlament Rzeczypospolitej Polskiej
• Sejm
• Senat
• Parlament Europejski
• parlamenty świata
• interpelacja poselska

Bibliografia

• K.A. Wojtaszczyk, Państwo współczesne, [w:] Społeczeństwo i polityka..., s. 233-251.