Rada Regencyjna
| ||
 Królestwo Polskie
| ||
 Rada Regencyjna. Od lewej: Józef Ostrowski, Aleksander Kakowski, Zdzisław Lubomirski | ||
| Kadencja | od 27 października 1917 do 14 listopada 1918 | |
| Poprzedni | Tymczasowa Rada Stanu | |
.svg)
Rada Regencyjna Królestwa Polskiego – organ władzy zwierzchniej Królestwa Polskiego aktu 5 listopada, zastępujący króla lub regenta. Rada Regencyjna została powołana reskryptami niemieckich i austro-węgierskich władz okupacyjnych, na podstawie nadanego przez te władze patentu w sprawie władzy państwowej w Królestwie Polskim z 12 września 1917 roku[1]. Objęła urząd 27 października 1917 roku[2].
Geneza[edytuj | edytuj kod]
W dniu 3 lipca 1917 r., w obecności przedstawicieli władz okupacyjnych, Tymczasowa Rada Stanu uchwaliła projekt tymczasowej organizacji polskich naczelnych władz państwowych, w którym zarezerwowała dla siebie uprawnienie do powołania regenta. W dniu 25 lipca, po kryzysie przysięgowym, Tymczasowa Rada Stanu wybrała Radę Regencyjną w osobach Aleksandra Kakowskiego, Zdzisława Lubomirskiego i Wacława Niemojowskiego, a następnie złożyła na jej ręce swój mandat. W tym składzie Rada nie uzyskała akceptacji państw okupacyjnych[3].
Skład i organizacja[edytuj | edytuj kod]
W skład Rady Regencyjnej weszli Aleksander Kakowski, Zdzisław Lubomirski oraz Józef Ostrowski[potrzebny przypis].
Uprawnienia Rady Regencyjnej wedle patentu z 12 września 1917 r. były ograniczone na rzecz okupantów – w sprawach, których administracja nie została przekazana polskiej władzy państwowej, wnioski mogły być rozpatrywane tylko za zgodą (Zustimmung) państw okupacyjnych. Generalny gubernator mógł w tych sprawach wydawać zarządzenia po wysłuchaniu (nach Anhörung) Rady Stanu. Zaś dla zabezpieczenia ważnych interesów wojennych mógł on bez konieczności wysłuchiwania Rady wydawać niezbędnie potrzebne zarządzenia z mocą prawa, które tylko w tym samym trybie mogły być zmienione[4].
3 stycznia 1918 r. Rada wydała dekret o tymczasowej organizacji Władz Naczelnych w Królestwie Polskim[5].
Aparatem pomocniczym Rady Regencyjnej był Królewsko-Polski Gabinet Cywilny, formalnie ustanowiony reskryptem z 12 lipca 1918[6] Szefem Gabinetu Cywilnego był sekretarz Rady Regencyjnej, ks. prałat Zygmunt Chełmicki. Przed wydaniem powyższego reskryptu w skład aparatu pomocniczego Rady Regencyjnej wchodzili Zygmunt Chełmicki, jako jej sekretarz generalny oraz Jan Kucharzewski, jako jej radca prawny (referendarz)[potrzebny przypis].
W 1917 został wybity medal upamiętniający intromisję Rady Regencyjnej w Warszawie, zaprojektowany przez Jana Raszkę[7].
Działalność[edytuj | edytuj kod]
Rada Regencyjna powołała pierwszy polski rząd, pod kierownictwem Jana Kucharzewskiego. Rząd ten przejął od Komisji Przejściowej tymczasowej Rady Stanu, przekazane przez władze okupacyjne działy administracji, tj. zarząd sądownictwa oraz szkolnictwa[potrzebny przypis].
Protestując przeciw zawarciu traktatu pokojowego pomiędzy państwami centralnymi a Ukrainą 13 lutego 1918 Rada Regencyjna ogłosiła, że odtąd będzie czerpać prawo sprawowania zwierzchniej władzy państwowej opierając się na woli Narodu, wierząc, że Naród pragnie posiadać symbol swej niepodległości i około tego symbolu stanąć zamierza[8].
Rada Regencyjna 7 października 1918 roku proklamowała niepodległość Polski[9] powołując się na 14 punktów Wilsona zaakceptowanych kilka dni wcześniej przez państwa centralne jako podstawa rokowań pokojowych[10], a 12 października przejęła od okupantów władzę zwierzchnią nad wojskiem[11]. 21 października niemiecki generał-gubernator warszawski Hans Hartwig von Beseler złożył urząd Naczelnego Wodza Polskiej Siły Zbrojnej. 25 października powołano rząd Józefa Świeżyńskiego, który jako pierwszy nie starał się o akceptację władz okupacyjnych niemieckich i austro-węgierskich. 28 października Rada Regencyjna powołała gen. Tadeusza Rozwadowskiego, wcześniej nieoficjalnego doradcę Rady Regencyjnej, na stanowisko szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Generał niezwłocznie przystąpił do organizacji Sztabu Generalnego i Ministerstwa Spraw Wojskowych. 3 listopada rząd Świeżyńskiego próbował przeprowadzić przeciwko Radzie zamach stanu, ale Rada Regencyjna usunęła rząd, powołując w jego miejsce prowizorium rządowe pod przewodnictwem Władysława Wróblewskiego[potrzebny przypis].
11 listopada Rada Regencyjna przekazała zwierzchnią władzę wojskową oraz naczelne dowództwo nad wojskiem polskim Józefowi Piłsudskiemu[12], następnego dnia powierzyła mu misję utworzenia rządu, ale wobec nacisków opinii publicznej zrezygnowała z tego zamiaru. 14 listopada Rada Regencyjna rozwiązała się przekazując całość władzy zwierzchniej Naczelnemu Wodzowi Wojsk Polskich Józefowi Piłsudskiemu[13], który na tej podstawie piastował ją formalnie do 29 listopada 1918 (kiedy to ogłoszony w Dzienniku Praw Państwa Polskiego Nr 17 został dekret o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej)[14].
Osiągnięcia[edytuj | edytuj kod]
Rada Regencyjna wraz z podległą jej administracją[potrzebny przypis]:
- ogłosiły niepodległość Polski (Królestwa Polskiego),
- opracowały i wydały szereg aktów prawnych, które stanowiły następnie część porządku prawnego II Rzeczypospolitej,
- rozpoczęły ogłaszanie powyższych aktów w Dzienniku Ustaw (Dzienniku Praw Królestwa Polskiego) oraz Monitorze Polskim, wydawanych nieprzerwanie do czasów współczesnych,
- rozbudowały administrację państwową inspirowała i popierała działania mające na celu rozwój polskiego samorządu lokalnego;
- utworzyły zalążek służby zagranicznej, poprzez ustanowienie przedstawicielstw w państwach centralnych i krajach neutralnych oraz na terenie Rosji,
- stworzyły prawne i organizacyjne podwaliny dla zorganizowania Wojska Polskiego, m.in. poprzez utworzenie urzędu Szefa Sztabu WP oraz uchwalenie tymczasowej ustawy o powszechnym obowiązku służby wojskowej[15].
- utrzymywały i rozwijały polskie szkolnictwo i sądownictwo, odziedziczone po Tymczasowej Radzie Stanu,
- wprowadzała do przestrzeni publicznej polskich symboli narodowej - godła i flag;
- stworzyła podwaliny statystyki polskiej i 13 lipca 1918 roku wydała decyzję o utworzeniu i organizacji GUS.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdzisław Julian Winnicki, Rada Regencyjna Królestwa Polskiego i jej organy (1917 – 1918), Wrocław 2017
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Dziennik Urzędowy Departamentu Sprawiedliwości Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego. 1917 nr 5 (2 X).
- ↑ Przysięga Rady Regencyjnej 27 października, pierwsze orędzie Rady z tego dnia: Kazimierz Władysław Kumaniecki, Odbudowa państwowości polskiej, Warszawa – Kraków 1924, s. 90n.
- ↑ Przysięga Rady Regencyjnej 27 października, pierwsze orędzie Rady z tego dnia: Kazimierz Władysław Kumaniecki, Odbudowa państwowości polskiej, Warszawa – Kraków 1924, s. 86.
- ↑ Analiza: Przysięga Rady Regencyjnej 27 października, pierwsze orędzie Rady z tego dnia: Kazimierz Władysław Kumaniecki, Odbudowa państwowości polskiej, Warszawa – Kraków 1924, s. 86n.
- ↑ Dz.U. z 1918 r. nr 1, poz. 1.
- ↑ M.P. Nr 97 z 16.VII.1918 r.
- ↑ Andrzej Romaniak: Medale, medaliony, plakiety. Katalog zbiorów. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2005, s. 46. ISBN 83-919305-8-0.
- ↑ Orędzie Rady Regencyjnej z 13 lutego 1918, Kumaniecki, op.cit. s. 112n.
- ↑ Rozwiązała Radę Stanu, zapowiadając wybory do Sejmu na szerokich zasadach demokratycznych. Sejm określić miał dalsze urządzenie Władzy zwierzchniej państwowej, w której ręce Rada Regencyjna zgodnie ze złożoną przysięgą władzę swoją ma złożyć. M.P. Nr 168 z 7.X.1918 r., Dz.U. z 1918 r. nr 12, poz. 23.
- ↑ Trzynasty z tych punktów mówił o utworzeniu niepodległego państwa polskiego. Kumaniecki, Odbudowa państwowości polskiej, s. 120–122.
- ↑ Dz. U. z 1918 r. Nr 13, poz. 26.
- ↑ Dz. U. z 1918 r. Nr 17, poz. 38.
- ↑ Dz. U. z 1918 r. Nr 17, poz. 39.
- ↑ Dz. U. z 1918 r. Nr 17, poz. 41.
- ↑ Dz.U. z 1918 r. nr 13, poz. 28.