Rada Regencyjna

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Rada Regencyjna
 Królestwo Polskie
Ilustracja
Rada Regencyjna. Od lewej: Józef Ostrowski, Aleksander Kakowski, Zdzisław Lubomirski
Kadencja

od 27 października 1917
do 14 listopada 1918

Poprzedni

Tymczasowa Rada Stanu

Godło Królestwa Polskiego (1917-1918)
Odcisk pieczęci Rady Regencyjnej
27 października 1917 – Rada Regencyjna udaje się na Zamek po złożeniu przysięgi w katedrze – czwarty w tym samym szeregu – ks. prałat Zygmunt Chełmicki, sekretarz Rady
Zamek Królewski w Warszawie, rezydencja Rady Regencyjnej
Dodatek nadzwyczajny Monitora Polskiego z 7 października 1918 – Rada Regencyjna ogłasza niepodległość Polski
Akt samorozwiązania Rady Regencyjnej i przekazania całości władzy Józefowi Piłsudskiemu 14 listopada 1918

Rada Regencyjna Królestwa Polskiego – organ władzy zwierzchniej Królestwa Polskiego aktu 5 listopada (1916), zastępujący króla lub regenta. Rada Regencyjna została powołana reskryptami niemieckich i austro-węgierskich władz okupacyjnych, na podstawie nadanego przez te władze patentu w sprawie władzy państwowej w Królestwie Polskim z 12 września 1917 roku[1]. Objęła urząd 27 października 1917 roku[2].

Geneza[edytuj | edytuj kod]

W dniu 3 lipca 1917 r., w obecności przedstawicieli władz okupacyjnych, Tymczasowa Rada Stanu uchwaliła projekt tymczasowej organizacji polskich naczelnych władz państwowych, w którym zarezerwowała dla siebie uprawnienie do powołania regenta. W dniu 25 lipca, po kryzysie przysięgowym, Tymczasowa Rada Stanu wybrała Radę Regencyjną w osobach Aleksandra Kakowskiego, Zdzisława Lubomirskiego i Wacława Niemojowskiego, a następnie złożyła na jej ręce swój mandat. W tym składzie Rada nie uzyskała akceptacji państw okupacyjnych[3].

Skład i organizacja[edytuj | edytuj kod]

W skład Rady Regencyjnej weszli Aleksander Kakowski, Zdzisław Lubomirski oraz Józef Ostrowski[4].

Uprawnienia Rady Regencyjnej wedle patentu z 12 września 1917 r. były ograniczone na rzecz okupantów – w sprawach, których administracja nie została przekazana polskiej władzy państwowej, wnioski mogły być rozpatrywane tylko za zgodą (Zustimmung) państw okupacyjnych. Generalny gubernator mógł w tych sprawach wydawać zarządzenia po wysłuchaniu (nach Anhörung) Rady Stanu. Ustawy i rozporządzenia polskiej władzy państwowej, z których dla ludności wypływają prawa i obowiązki, musiały przed wydaniem być podane do wiadomości generalnego gubernatora tego państwa okupacyjnego, w którego obszarze miały wejść w życie i mogły otrzymać moc obowiązującą tylko wówczas, jeżeli gubernator nie sprzeciwił się im w ciągu dni 14 po przedłożeniu. Zaś dla zabezpieczenia ważnych interesów wojennych mógł on bez konieczności wysłuchiwania Rady wydawać niezbędnie potrzebne zarządzenia z mocą prawa, które tylko w ten sam sposób mogły być zmienione lub odwołane[5].

3 stycznia 1918 r. Rada wydała dekret o tymczasowej organizacji Władz Naczelnych w Królestwie Polskim[6].

Aparatem pomocniczym Rady Regencyjnej był Królewsko-Polski Gabinet Cywilny, formalnie ustanowiony reskryptem z 12 lipca 1918[7] Szefem Gabinetu Cywilnego był sekretarz Rady Regencyjnej, ks. prałat Zygmunt Chełmicki. Przed wydaniem powyższego reskryptu w skład aparatu pomocniczego Rady Regencyjnej wchodzili Zygmunt Chełmicki, jako jej sekretarz generalny oraz Jan Kucharzewski, jako jej radca prawny (referendarz)[potrzebny przypis].

W 1917 został wybity medal upamiętniający intromisję Rady Regencyjnej w Warszawie, zaprojektowany przez Jana Raszkę[8].

Działalność[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Zamach stanu w Polsce (1918).

Rada Regencyjna powołała pierwszy polski rząd, pod kierownictwem Jana Kucharzewskiego. Rząd ten przejął od Komisji Przejściowej tymczasowej Rady Stanu, przekazane przez władze okupacyjne działy administracji, tj. zarząd sądownictwa oraz szkolnictwa[potrzebny przypis].

Protestując przeciw zawarciu traktatu pokojowego pomiędzy państwami centralnymi a Ukrainą 13 lutego 1918 Rada Regencyjna ogłosiła, że odtąd będzie czerpać prawo sprawowania zwierzchniej władzy państwowej opierając się na woli Narodu, wierząc, że Naród pragnie posiadać symbol swej niepodległości i około tego symbolu stanąć zamierza[9].

Rada Regencyjna Orędziem do Narodu Polskiego z 7 października 1918 roku proklamowała niepodległość Polski[10] powołując się na 14 punktów Wilsona zaakceptowanych kilka dni wcześniej przez państwa centralne jako podstawa rokowań pokojowych[11], a 12 października przejęła od okupantów władzę zwierzchnią nad wojskiem[12]. Dekretem w przedmiocie tymczasowego wykonywania władzy ustawodawczej z 15 października do czasu zwołania Sejmu przyznała sobie prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy[13].

21 października niemiecki generał-gubernator warszawski Hans Hartwig von Beseler złożył urząd Naczelnego Wodza Polskiej Siły Zbrojnej. 25 października powołano rząd Józefa Świeżyńskiego, który jako pierwszy nie starał się o akceptację władz okupacyjnych niemieckich i austro-węgierskich. 28 października Rada Regencyjna powołała gen. Tadeusza Rozwadowskiego, wcześniej nieoficjalnego doradcę Rady Regencyjnej, na stanowisko szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Generał niezwłocznie przystąpił do organizacji Sztabu Generalnego i Ministerstwa Spraw Wojskowych. 3 listopada rząd Świeżyńskiego próbował przeprowadzić przeciwko Radzie zamach stanu, ale Rada Regencyjna usunęła rząd, powołując w jego miejsce prowizorium rządowe pod przewodnictwem Władysława Wróblewskiego[potrzebny przypis].

11 listopada Rada Regencyjna przekazała zwierzchnią władzę wojskową oraz naczelne dowództwo nad wojskiem polskim Józefowi Piłsudskiemu[14], następnego dnia powierzyła mu misję utworzenia rządu, ale wobec nacisków opinii publicznej zrezygnowała z tego zamiaru. 14 listopada Rada Regencyjna rozwiązała się przekazując całość władzy zwierzchniej Naczelnemu Wodzowi Wojsk Polskich Józefowi Piłsudskiemu[15], który na tej podstawie piastował ją formalnie do 29 listopada 1918 (kiedy to ogłoszony w Dzienniku Praw Państwa Polskiego Nr 17 został dekret o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej)[16].

 Zobacz więcej w artykule Składy rządów polskich, w sekcji Rządy Królestwa Polskiego (1916-1918).

Osiągnięcia[edytuj | edytuj kod]

Rada Regencyjna wraz z podległą jej administracją[potrzebny przypis]:

  • ogłosiły niepodległość Polski (Królestwa Polskiego),
  • opracowały i wydały szereg aktów prawnych, które stanowiły następnie część porządku prawnego II Rzeczypospolitej,
  • rozpoczęły ogłaszanie powyższych aktów w Dzienniku Ustaw (Dzienniku Praw Królestwa Polskiego) oraz Monitorze Polskim, wydawanych nieprzerwanie do czasów współczesnych,
  • rozbudowały administrację państwową inspirowała i popierała działania mające na celu rozwój polskiego samorządu lokalnego;
  • utworzyły zalążek służby zagranicznej, poprzez ustanowienie przedstawicielstw w państwach centralnych i krajach neutralnych oraz na terenie Rosji,
  • stworzyły prawne i organizacyjne podwaliny dla zorganizowania Wojska Polskiego, m.in. poprzez utworzenie urzędu Szefa Sztabu WP oraz uchwalenie tymczasowej ustawy o powszechnym obowiązku służby wojskowej[17].
  • utrzymywały i rozwijały polskie szkolnictwo i sądownictwo, odziedziczone po Tymczasowej Radzie Stanu,
  • wprowadzała do przestrzeni publicznej polskich symboli narodowej - godła i flag;
  • utworzyła podwaliny statystyki polskiej i 13 lipca 1918 roku wydała decyzję o utworzeniu i organizacji GUS.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]


Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Dziennik Urzędowy Departamentu Sprawiedliwości Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego. 1917 nr 5 (2 X).
  2. ↑ Przysięga Rady Regencyjnej 27 października, pierwsze orędzie Rady z tego dnia: Kazimierz Władysław Kumaniecki, Odbudowa państwowości polskiej, Warszawa – Kraków 1924, s. 90n.
  3. ↑ Kumaniecki, Odbudowa państwowości polskiej, s. 85n.
  4. ↑ Rada Regencyjna, dzieje.pl [dostęp 2023-02-01] (pol.).
  5. ↑ Analiza: Kumaniecki, Odbudowa państwowości polskiej, s. 86n.
  6. ↑ Dz.U. z 1918 r. nr 1, poz. 1.
  7. ↑ M.P. Nr 97 z 16.VII.1918 r.
  8. ↑ Andrzej Romaniak: Medale, medaliony, plakiety. Katalog zbiorów. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2005, s. 46. ISBN 83-919305-8-0.
  9. ↑ Orędzie Rady Regencyjnej z 13 lutego 1918, Kumaniecki, op.cit. s. 112n.
  10. ↑ Rozwiązała równocześnie Radę Stanu, zapowiadając wybory do Sejmu na szerokich zasadach demokratycznych. Sejm określić miał dalsze urządzenie Władzy zwierzchniej państwowej, w której ręce Rada Regencyjna zgodnie ze złożoną przysięgą władzę swoją ma złożyć. M.P. Nr 168 z 7.X.1918 r., Dz.U. z 1918 r. nr 12, poz. 23 z 21 października.
  11. ↑ Trzynasty z tych punktów mówił o utworzeniu niepodległego państwa polskiego. Kumaniecki, Odbudowa państwowości polskiej, s. 120–122.
  12. ↑ Dz.U. z 1918 r. nr 13, poz. 26
  13. ↑ Dz.U. z 1918 r. nr 12, poz. 24
  14. ↑ Dz.U. z 1918 r. nr 17, poz. 38
  15. ↑ Dz.U. z 1918 r. nr 17, poz. 39
  16. ↑ Dz.U. z 1918 r. nr 17, poz. 41
  17. ↑ Dz.U. z 1918 r. nr 13, poz. 28.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rada_Regencyjna&oldid=69479807”