Rada Regencyjna

Rada Regencyjna. Od lewej: Józef Ostrowski, abp Aleksander Kakowski, ks. Zdzisław Lubomirski

Odcisk pieczęci Rady Regencyjnej

27 października 1917 - Rada Regencyjna udaje się na Zamek po złożeniu przysięgi w katedrze - czwarty w tym samym szeregu - ks. prałat Zygmunt Chełmicki, sekretarz Rady

Zamek Królewski w Warszawie, rezydencja Rady Regencyjnej

Dodatek nadzwyczajny Monitora Polskiego z 7 października 1918 - Rada Regencyjna ogłasza niepodległość Polski

Rada Regencyjna Królestwa Polskiego – organ władzy zwierzchniej Królestwa Polskiego aktu 5 listopada, zastępujący króla lub regenta. Rada Regencyjna została powołana reskryptami niemieckich i austro-węgierskich władz okupacyjnych, na podstawie nadanego przez te władze patentu w sprawie władzy państwowej w Królestwie Polskim z 12 września 1917 roku. Objęła urząd 27 października tego roku.

Geneza

W dniu 3 lipca 1917 r., w obecności przedstawicieli władz okupacyjnych, Tymczasowa Rada Stanu uchwaliła projekt tymczasowej organizacji polskich naczelnych władz państwowych, w którym zarezerwowała dla siebie uprawnienie do powołania regenta. W dniu 25 lipca, po kryzysie przysięgowym, TRS wybrała Radę Regencyjną w osobach abp Aleksandra Kakowskiego, księcia Zdzisława Lubomirskiego i ziemianina Wacława Niemojowskiego, a następnie złożyła na jej ręce swój mandat. W tym składzie Rada nie uzyskała akceptacji państw okupacyjnych.

Skład i organizacja

W skład Rady Regencyjnej zostali powołani przez władze okupacyjne Aleksander Kakowski, Zdzisław Lubomirski oraz ziemianin Józef Ostrowski.

3 stycznia 1918 Rada wydała Dekret o tymczasowej organizacji Władz Naczelnych w Królestwie Polskiem.

Aparatem pomocniczym Rady Regencyjnej był Królewsko-Polski Gabinet Cywilny, formalnie ustanowiony reskryptem z 12 lipca 1918 Szefem Gabinetu Cywilnego był sekretarz Rady Regencyjnej, ks. prałat Zygmunt Chełmicki.

Przed wydaniem powyższego reskryptu w skład aparatu pomocniczego Rady Regencyjnej wchodzili Zygmunt Chełmicki, jako jej sekretarz generalny oraz Jan Kucharzewski, jako jej radca prawny (referendarz).

Działalność

Regenci powołali pierwszy polski rząd pod prezydenturą Jana Kucharzewskiego, który przejął od Komisji Przejściowej tymczasowej Rady Stanu, przekazane przez władze okupacyjne działy administracji, tj. zarząd sądownictwa oraz szkolnictwo. Organem przedstawicielskim była Rada Stanu w części obieralna, w części mianowana przez Radę Regencyjną.

Uprawnienia obu Rad wedle patentu z 12 września 1917 były ograniczone na rzecz okupantów - w sprawach, których administracja nie została przekazana polskiej władzy państwowej, wnioski mogły być rozpatrywane tylko za zgodą (Zustimmung) państw okupacyjnych. Generalny gubernator mógł w tych sprawach wydawać zarządzenia po wysłuchaniu (nach Anhörung) Rady Stanu. Zaś dla zabezpieczenia ważnych interesów wojennych mógł on bez konieczności wysłuchiwania Rady wydawać niezbędnie potrzebne zarządzenia z mocą prawa, które tylko w tym samym trybie mogły być zmienione.

Protestując przeciw zawarciu traktatu pokojowego pomiędzy państwami centralnymi a Ukrainą 13 lutego 1918 Rada Regencyjna ogłosiła, że odtąd będzie czerpać prawo sprawowania zwierzchniej władzy państwowej opierając się na woli Narodu, wierząc, że Naród pragnie posiadać symbol swej niepodległości i około tego symbolu stanąć zamierza.

Rada Regencyjna 7 października 1918 roku zapowiedziała niepodległość Polski powołując się na 14 punktów Wilsona zaakceptowanych kilka dni wcześniej przez państwa centralne jako podstawa rokowań pokojowych, a 12 października przejęła od okupantów władzę zwierzchnią nad wojskiem. 21 października niemiecki generał-gubernator warszawski Hans Hartwig von Beseler złożył urząd Naczelnego Wodza Polskiej Siły Zbrojnej. 25 października powołano rząd Józefa Świeżyńskiego, który jako pierwszy nie starał się o akceptację władz okupacyjnych niemieckich i austro-węgierskich. 28 października Rada Regencyjna powołała gen. Tadeusza Rozwadowskiego, wcześniej nieoficjalnego doradcę RR, na stanowisko szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Generał niezwłocznie przystąpił do organizacji Sztabu Generalnego i Ministerstwa Spraw Wojskowych. 3 listopada rząd Świeżyńskiego próbował przeprowadzić przeciwko Radzie zamach stanu, ale Rada Regencyjna usunęła rząd, powołując w jego miejsce prowizorium rządowe pod przewodnictwem Władysława Wróblewskiego.

11 listopada Rada Regencyjna przekazała zwierzchnią władzę wojskową oraz naczelne dowództwo nad wojskiem polskim Józefowi Piłsudskiemu, następnego dnia powierzyła mu misję utworzenia rządu, ale wobec nacisków opinii publicznej zrezygnowała z tego zamiaru. 14 listopada Rada Regencyjna rozwiązała się przekazując całość władzy zwierzchniej Naczelnemu Wodzowi Wojsk Polskich Józefowi Piłsudskiemu, który na tej podstawie piastował ją formalnie do 29 listopada 1918 (kiedy to ogłoszony w Dzienniku Praw Państwa Polskiego Nr 17 został dekret o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej).

Osiągnięcia

Rada Regencyjna wraz z podległą jej administracją:

• ogłosiły niepodległość Polski (Królestwa Polskiego),
• opracowały i wydały szereg aktów prawnych, które stanowiły następnie część porządku prawnego II Rzeczypospolitej,
• rozpoczęły ogłaszanie powyższych aktów w Dzienniku Ustaw (Dzienniku Praw Królestwa Polskiego) oraz Monitora Polskiego, wydawanych nieprzerwanie do czasów współczesnych,
• rozbudowały administrację państwową,
• utworzyły zalążek służby zagranicznej, poprzez ustanowienie przedstawicielstw w państwach centralnych i krajach neutralnych oraz na terenie Rosji,
• stworzyły prawne i organizacyjne podwaliny dla zorganizowania Wojska Polskiego, m.in. poprzez utworzenie urzędu Szefa Sztabu WP oraz uchwalenie tymczasowej ustawy o powszechnym obowiązku służby wojskowej.