Rada Regencyjna
![]() | |
![]() Rada Regencyjna. Od lewej: Józef Ostrowski, Aleksander Kakowski, Zdzisław Lubomirski | |
Kadencja |
od 27 października 1917 |
---|---|
Poprzedni |



Rada Regencyjna Królestwa Polskiego – organ władzy zwierzchniej Królestwa Polskiego aktu 5 listopada (1916), zastępujący króla lub regenta. Rada Regencyjna została powołana reskryptami niemieckich i austro-węgierskich władz okupacyjnych, na podstawie nadanego przez te władze patentu w sprawie władzy państwowej w Królestwie Polskim z 12 września 1917 roku[1]. Objęła urząd 27 października 1917 roku[2].
Geneza[edytuj | edytuj kod]
W dniu 3 lipca 1917 r., w obecności przedstawicieli władz okupacyjnych, Tymczasowa Rada Stanu uchwaliła projekt tymczasowej organizacji polskich naczelnych władz państwowych, w którym zarezerwowała dla siebie uprawnienie do powołania regenta. W dniu 25 lipca, po kryzysie przysięgowym, Tymczasowa Rada Stanu wybrała Radę Regencyjną w osobach Aleksandra Kakowskiego, Zdzisława Lubomirskiego i Wacława Niemojowskiego, a następnie złożyła na jej ręce swój mandat. W tym składzie Rada nie uzyskała akceptacji państw okupacyjnych[3].
Skład i organizacja[edytuj | edytuj kod]
W skład Rady Regencyjnej weszli Aleksander Kakowski, Zdzisław Lubomirski oraz Józef Ostrowski[4].
Uprawnienia Rady Regencyjnej wedle patentu z 12 września 1917 r. były ograniczone na rzecz okupantów – w sprawach, których administracja nie została przekazana polskiej władzy państwowej, wnioski mogły być rozpatrywane tylko za zgodą (Zustimmung) państw okupacyjnych. Generalny gubernator mógł w tych sprawach wydawać zarządzenia po wysłuchaniu (nach Anhörung) Rady Stanu. Ustawy i rozporządzenia polskiej władzy państwowej, z których dla ludności wypływają prawa i obowiązki, musiały przed wydaniem być podane do wiadomości generalnego gubernatora tego państwa okupacyjnego, w którego obszarze miały wejść w życie i mogły otrzymać moc obowiązującą tylko wówczas, jeżeli gubernator nie sprzeciwił się im w ciągu dni 14 po przedłożeniu. Zaś dla zabezpieczenia ważnych interesów wojennych mógł on bez konieczności wysłuchiwania Rady wydawać niezbędnie potrzebne zarządzenia z mocą prawa, które tylko w ten sam sposób mogły być zmienione lub odwołane[5].
3 stycznia 1918 r. Rada wydała dekret o tymczasowej organizacji Władz Naczelnych w Królestwie Polskim[6].
Aparatem pomocniczym Rady Regencyjnej był Królewsko-Polski Gabinet Cywilny, formalnie ustanowiony reskryptem z 12 lipca 1918[7] Szefem Gabinetu Cywilnego był sekretarz Rady Regencyjnej, ks. prałat Zygmunt Chełmicki. Przed wydaniem powyższego reskryptu w skład aparatu pomocniczego Rady Regencyjnej wchodzili Zygmunt Chełmicki, jako jej sekretarz generalny oraz Jan Kucharzewski, jako jej radca prawny (referendarz)[potrzebny przypis].
W 1917 został wybity medal upamiętniający intromisję Rady Regencyjnej w Warszawie, zaprojektowany przez Jana Raszkę[8].
Działalność[edytuj | edytuj kod]
- Osobny artykuł:
Rada Regencyjna powołała pierwszy polski rząd, pod kierownictwem Jana Kucharzewskiego. Rząd ten przejął od Komisji Przejściowej tymczasowej Rady Stanu, przekazane przez władze okupacyjne działy administracji, tj. zarząd sądownictwa oraz szkolnictwa[potrzebny przypis].
Protestując przeciw zawarciu traktatu pokojowego pomiędzy państwami centralnymi a Ukrainą 13 lutego 1918 Rada Regencyjna ogłosiła, że odtąd będzie czerpać prawo sprawowania zwierzchniej władzy państwowej opierając się na woli Narodu, wierząc, że Naród pragnie posiadać symbol swej niepodległości i około tego symbolu stanąć zamierza[9].
Rada Regencyjna Orędziem do Narodu Polskiego z 7 października 1918 roku proklamowała niepodległość Polski[10] powołując się na 14 punktów Wilsona zaakceptowanych kilka dni wcześniej przez państwa centralne jako podstawa rokowań pokojowych[11], a 12 października przejęła od okupantów władzę zwierzchnią nad wojskiem[12]. Dekretem w przedmiocie tymczasowego wykonywania władzy ustawodawczej z 15 października do czasu zwołania Sejmu przyznała sobie prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy[13].
21 października niemiecki generał-gubernator warszawski Hans Hartwig von Beseler złożył urząd Naczelnego Wodza Polskiej Siły Zbrojnej. 25 października powołano rząd Józefa Świeżyńskiego, który jako pierwszy nie starał się o akceptację władz okupacyjnych niemieckich i austro-węgierskich. 28 października Rada Regencyjna powołała gen. Tadeusza Rozwadowskiego, wcześniej nieoficjalnego doradcę Rady Regencyjnej, na stanowisko szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Generał niezwłocznie przystąpił do organizacji Sztabu Generalnego i Ministerstwa Spraw Wojskowych. 3 listopada rząd Świeżyńskiego próbował przeprowadzić przeciwko Radzie zamach stanu, ale Rada Regencyjna usunęła rząd, powołując w jego miejsce prowizorium rządowe pod przewodnictwem Władysława Wróblewskiego[potrzebny przypis].
11 listopada Rada Regencyjna przekazała zwierzchnią władzę wojskową oraz naczelne dowództwo nad wojskiem polskim Józefowi Piłsudskiemu[14], następnego dnia powierzyła mu misję utworzenia rządu, ale wobec nacisków opinii publicznej zrezygnowała z tego zamiaru. 14 listopada Rada Regencyjna rozwiązała się przekazując całość władzy zwierzchniej Naczelnemu Wodzowi Wojsk Polskich Józefowi Piłsudskiemu[15], który na tej podstawie piastował ją formalnie do 29 listopada 1918 (kiedy to ogłoszony w Dzienniku Praw Państwa Polskiego Nr 17 został dekret o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej)[16].
- Zobacz więcej w artykule
Osiągnięcia[edytuj | edytuj kod]
Rada Regencyjna wraz z podległą jej administracją[potrzebny przypis]:
- ogłosiły niepodległość Polski (Królestwa Polskiego),
- opracowały i wydały szereg aktów prawnych, które stanowiły następnie część porządku prawnego II Rzeczypospolitej,
- rozpoczęły ogłaszanie powyższych aktów w Dzienniku Ustaw (Dzienniku Praw Królestwa Polskiego) oraz Monitorze Polskim, wydawanych nieprzerwanie do czasów współczesnych,
- rozbudowały administrację państwową inspirowała i popierała działania mające na celu rozwój polskiego samorządu lokalnego;
- utworzyły zalążek służby zagranicznej, poprzez ustanowienie przedstawicielstw w państwach centralnych i krajach neutralnych oraz na terenie Rosji,
- stworzyły prawne i organizacyjne podwaliny dla zorganizowania Wojska Polskiego, m.in. poprzez utworzenie urzędu Szefa Sztabu WP oraz uchwalenie tymczasowej ustawy o powszechnym obowiązku służby wojskowej[17].
- utrzymywały i rozwijały polskie szkolnictwo i sądownictwo, odziedziczone po Tymczasowej Radzie Stanu,
- wprowadzała do przestrzeni publicznej polskich symboli narodowej - godła i flag;
- utworzyła podwaliny statystyki polskiej i 13 lipca 1918 roku wydała decyzję o utworzeniu i organizacji GUS.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdzisław Julian Winnicki, Rada Regencyjna Królestwa Polskiego i jej organy (1917 – 1918), Wrocław 2017
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Dziennik Urzędowy Departamentu Sprawiedliwości Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego. 1917 nr 5 (2 X).
- ↑ Przysięga Rady Regencyjnej 27 października, pierwsze orędzie Rady z tego dnia: Kazimierz Władysław Kumaniecki, Odbudowa państwowości polskiej, Warszawa – Kraków 1924, s. 90n.
- ↑ Kumaniecki, Odbudowa państwowości polskiej, s. 85n.
- ↑ Rada Regencyjna, dzieje.pl [dostęp 2023-02-01] (pol.).
- ↑ Analiza: Kumaniecki, Odbudowa państwowości polskiej, s. 86n.
- ↑ Dz.U. z 1918 r. nr 1, poz. 1.
- ↑ M.P. Nr 97 z 16.VII.1918 r.
- ↑ Andrzej Romaniak: Medale, medaliony, plakiety. Katalog zbiorów. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2005, s. 46. ISBN 83-919305-8-0.
- ↑ Orędzie Rady Regencyjnej z 13 lutego 1918, Kumaniecki, op.cit. s. 112n.
- ↑ Rozwiązała równocześnie Radę Stanu, zapowiadając wybory do Sejmu na szerokich zasadach demokratycznych. Sejm określić miał dalsze urządzenie Władzy zwierzchniej państwowej, w której ręce Rada Regencyjna zgodnie ze złożoną przysięgą władzę swoją ma złożyć. M.P. Nr 168 z 7.X.1918 r., Dz.U. z 1918 r. nr 12, poz. 23 z 21 października.
- ↑ Trzynasty z tych punktów mówił o utworzeniu niepodległego państwa polskiego. Kumaniecki, Odbudowa państwowości polskiej, s. 120–122.
- ↑ Dz.U. z 1918 r. nr 13, poz. 26
- ↑ Dz.U. z 1918 r. nr 12, poz. 24
- ↑ Dz.U. z 1918 r. nr 17, poz. 38
- ↑ Dz.U. z 1918 r. nr 17, poz. 39
- ↑ Dz.U. z 1918 r. nr 17, poz. 41
- ↑ Dz.U. z 1918 r. nr 13, poz. 28.