Pejzaż

Pieter Bruegel, Pejzaż z upadkiem Ikara, ok. 1560

Meindert Hobbema, Droga do Middelharnis, 1689

Jan Nepomucen Głowacki Zarzecze 1832

Pejzaż (fr. paysage) – malarstwo krajobrazowe, czyli malarstwo przedstawiające krajobraz, widok natury lub otoczenia miejskiego.

W zależności od przedstawionej rzeczywistości wyróżnia się pejzaż topograficzny – odzwierciedlający konkretny motyw i pejzaż fantastyczny – będący wytworem wyobraźni. Można wyróżnić specyficzne typy pejzażu w zależności od obrazowanego motywu:

• weduta – pejzaż przedstawiający scenę miejską
• marina – krajobraz marynistyczny, morski
• pejzaż ze sztafażem – w pejzażu pojawia się postać ludzka lub zwierzęca

Historia pejzażu

Od starożytności do końca XVI wieku pejzaż występował jako tło dla przedstawianych zdarzeń mitologicznych, historycznych czy religijnych. Pojawił się również jako temat samodzielny np. w malarstwie ściennym hellenizmu (malarstwo pompejańskie), gdzie tworzył element dekoracyjny.

Wraz ze wzrostem zainteresowania światem przyrody w okresie renesansu, wzrosła też rola pejzażu, co doprowadziło do usamodzielnienia się pejzażu jako nowego gatunku malarskiego (pejzaż samodzielny). Pierwsze dzieła tego typu powstały w malarstwie niderlandzkim w 2. poł. XVI wieku.

Rozkwit pejzażu nastąpił w XVII wieku, wyodrębniły się jego odmiany, wypracowano kategorie teoretyczne. W Holandii rozwijał się głównie pejzaż topograficzny (Jan van Goyen, Meindert Hobbema, Jacob van Ruisdael) oraz fantastyczny (Joachim Patinir). We Włoszech i Francji dominował pejzaż komponowany, w ramach którego wyróżniano pejzaż heroiczny (Nicolas Poussin) i pejzaż pastoralny (Claude Lorrain).

W XVIII wieku w Wenecji rozwijało się malarstwo wedut (Giovanni Antonio Canal, Francesco Guardi, Bernardo Bellotto), w Anglii tworzyli tacy artyści jak William Turner i John Constable, w Niemczech – Caspar David Friedrich.

W XIX wieku powstała tzw. szkoła z Barbizon, która skupiała wokół siebie artystów malujących głównie realistyczne pejzaże wiejskie (Théodore Rousseau). Również w impresjonizmie i postimpresjonizmie głównym tematem pozostał pejzaż – ujmowanym jednak w zupełnie nowy sposób (Camille Pissarro).

W sztuce XX wieku pejzaż stał się popularnym tematem podejmowanym przez artystów różnych kierunków (fowistów, kubistów, ekspresjonistów, surrealistów).

Pejzaż w Polsce

W Polsce malarstwo krajobrazowe rozwinęło się w połowie XIX wieku. Jako najwybitniejszych pejzażystów należy wymienić: Józefa Chełmońskiego, Władysława Podkowińskiego, Leona Wyczółkowskiego, braci Maksymiliana i Aleksandra Gierymskich, Jana Stanisławskiego, Jana Wołka.

Bruegelowskie pejzaże dawnej zachodniej Grodzieńszczyzny Witalisa Sarosieka, którego nazwisko jest umieszczone „Słowniku Białoruskich Artystów”, w tym obraz przedstawiający Zimowy pejzaż z sankami (Kaplica przy ul. Grodzieńskiej), olej na płycie, 25×35 cm, rok wykonania 1994 – „wielu oglądającym te obrazy nasuwają (...) skojarzenia z dziełami Pietera Breugla, ze względu na temat, ujęcie postaci, scenerie zimowe”.