Maksymilian Gierymski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Maksymilian Gierymski
Ilustracja
Stanisław Witkiewicz, Maksymilian Gierymski
Data i miejsce urodzenia

9 października 1846
Warszawa

Data i miejsce śmierci

16 września 1874
Reichenhall

Dziedzina sztuki

malarstwo

Epoka

realizm

Ważne dzieła
Multimedia w Wikimedia Commons
Maksymilian Gierymski, Jabłoń nad potokiem (1868), Muzeum Narodowe w Krakowie
Maksymilian Gierymski, Patrol powstańczy, 1872-1873, olej na płótnie, 60 × 108 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
Maksymilian Gierymski, Powstaniec z 1863 roku, 1869
Maksymilian Gierymski, Wyjazd na polowanie, 1867
Maksymilian Gierymski, Potyczka z Tatarami, 1867

Maksymilian Dionizy Gierymski (ur. 9 października 1846 w Warszawie[1], zm. 16 września 1874 w Reichenhall) – polski malarz, współtwórca polskiego realistycznego malarstwa pejzażowego XIX w., przedstawiciel szkoły monachijskiej, starszy brat Aleksandra Gierymskiego.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Był synem Józefa, administratora Szpitala Ujazdowskiego w Warszawie, i Julii z Kielichowskich. W 1862 ukończył warszawskie Gimnazjum Realne o profilu matematyczno-przyrodniczym i zapisał się do Instytutu Politechnicznego i Rolniczo-Leśnego w Nowej Aleksandrii. Równocześnie pobierał lekcje gry na fortepianie. Muzyka pozostawała jego pasją do końca życia. Jako siedemnastolatek uczestniczył w powstaniu styczniowym. W 1863 porzucił uczelnię i wstąpił do oddziału powstańczego. W 1865 kształcił się w warszawskiej Klasie Rysunkowej. W 1867 roku otrzymał stypendium rządowe, dzięki któremu wyjechał do Monachium, gdzie wstąpił do Akademii Sztuk Pięknych (Antikenklasse: immatrykulacja 26 VII 1867 r.)[2]. Wraz z innymi polskimi malarzami tworzył tzw. grupę monachijską. W 1868 przyjęty został do monachijskiego Kunstverein. W 1872 podczas wizyty w kraju zakochał się bez wzajemności w Paulinie Tomaszewicz (była to miłość jego życia). W 1872 na międzynarodowej wystawie w Berlinie otrzymał medal i dyplom za Wiosnę w małym miasteczku. Brał udział także w wystawach międzynarodowych w Monachium (1869) i Wiedniu (1873). W 1873 przebywał w Rzymie. W 1874 został członkiem Akademii Sztuki w Berlinie. Zmarł na gruźlicę w wieku zaledwie 28 lat[3]. Pochowany w Bad Reichenhall na cmentarzu przy kościele św. Zenona. Grobowcem opiekował się Jerzy Mycielski. Jakub Juszczyk namalował obraz „Grób Maksymiliana Gierymskiego w Reichenhall”[4].

Relacje rodzinne i osobowość Maksymiliana Gierymskiego zarysowała Maria Kuczborska, córka siostry artysty Klotyldy w liście do Wiktora Gomulickiego[5], w którym pisała[6]:

>> Wuja Maksa znam tylko z opowiadania mojej Matki, która kochała go nadzwyczajnie, a potrafiła i w nas wpoić tę miłość z wielką czcią połączoną. Wiem, że prócz wielu zalet charakteru, odznaczał się nadzwyczaj miłym obejściem, był serdecznym, przyjacielskim. Przywiązany był bardzo do rodziny, a największą miłością obdarzał najmłodszą z całego rodzeństwa siostrę, Klotyldę (naszą Matkę); po śmierci matki otaczał ją najtroskliwszą i najserdeczniejszą opieką.<<[...]

Maria Kuczborska, 26 czerwca 1901

Twórczość[edytuj | edytuj kod]

Zasadnicza część jego dorobku malarskiego powstała w ciągu niespełna 6 lat (1869-1874). Malował sceny batalistyczne i rodzajowe, sceny myśliwskie z XVIII w. utrzymane w stylu rokoka (tzw. zofty), epizody z powstania styczniowego oraz nastrojowe pejzaże z Mazowsza i Podlasia (prowincjonalne miasteczka, polne drogi, wiejskie karczmy i chaty). Zajmował się też ilustracją książkową. Wywarł duży wpływ na twórczość m.in. Józefa Chełmońskiego, Stanisława Witkiewicza i swego brata Aleksandra.

Kalendarium życia i twórczości[edytuj | edytuj kod]

Rok Data albo orientacyjny okres Miejsce Opis
1846 9 października Warszawa Narodziny - jako syna Józefa Gierymskiego (urzędnika Budowli Wojskowych - intendenta i administratora, tzw. "dozorcy" koszar mirowskich, później Szpitala Ujazdowskiego w Warszawie) i Julianny (Julii) z Kielichowskich Gierymskiej
1862 Czerwiec Warszawa Ukończenie warszawskiego Gimnazjum Realnego o profilu matematyczno-przyrodniczym. Zapis na studia na Wydziale Mechanicznym do Instytutu Politechnicznego i Rolniczo-Leśnego w Nowej Aleksandrii (tak zwanej Politechnice Puławskiej). Nauka gry na fortepianie między innymi u Ignacego Dobrzyńskiego
1863 Od stycznia 1863 do pierwszych miesięcy 1864 Lubelszczyzna, Kieleckie Początek 1863 - porzucenie, studiów wyższych w Instytucie Politechnicznym i Rolniczo-Leśnym w Puławach i przystąpienie do oddziału powstańczego prawdopodobnie na terenie Lubelszczyzny i Kielecczyzny ?.[7]
1863 Od stycznia 1863 do pierwszych miesięcy 1864 Lubelszczyzna, Kieleckie Od stycznia 1863 do pierwszych miesięcy 1864 - udział, wraz z kolegami z Puław, w powstaniu w randzie oficera.
1863 Od stycznia 1863 do pierwszych miesięcy 1864 Lubelszczyzna, Kieleckie Obawy o grożące ze strony caratu represje prowadzące do bagatelizowania udziału Maksymiliana Gierymskiego w powstaniu.[8]
1864 Początek roku, brak dokładnych dat i dokumentów Warszawa Powrót do Warszawy i po uniknięciu represji politycznych - krótkotrwałe studia na Wydziale Matematyczno-Fizycznym w Szkole Głównej
1865 15 marca 1865 Warszawa Od 15 marca 1865 - kilkumiesięczne studia w warszawskiej Klasie Rysunkowej zapewne pod kierunkiem R. Hadziewicza i C.Breslauera (?)
1865 Warszawa Nawiązanie bliskich kontaktów z J. Kossakiem i jego ówczesny wpływ na twórczość M. Gierymskiego.
1865 Warszawa Pierwsze rysunki i obrazy. Najwcześniejsze znane prace artysty - szkice pejzażowe, pochodzące z 1865 roku - zapewne z okolic Puław (?) - Śpiewak wioskowy (w "Jana Jaworskiego Kalendarzu Polskim Illustrowanym na r.1866"), Krajobraz leśny.
1865 Druga połowa grudnia Warszawa Debiut w warszawskim TZSP - obraz olejny Krajobraz (trudny do zidentyfikowania). [9]
1866 Warszawa Praca pod wpływem twórczości Juliusza Kossaka i Józefa Brandta
1866 Warszawa Początek współpracy ilustratorskiej z Tygodnikiem Ilustrowanym
1867 Połowa lutego Warszawa Wystawienie w TZSP obrazu Krajobraz leśny i szeregu innych (niepewna identyfikacja)
1867 Koniec maja Warszawa Powstanie obrazu Czerkiesi pędzący do ataku - obrazu, który umożliwił Maksymilianowi Gierymskiemu zdobycie stypendium rządowego na studia za granicą (w akademii monachijskiej),[10] - obrazu świadczącego "o fenomenalnych zdolnościach młodego twórcy"[...][11]

Dwuletnie rządowe stypendium na studia zagraniczne, na okres od maja 1867, przedłużone następnie do listopada 1869. [12] lub początek czerwca[13]

1867 Koniec maja lub początek czerwca Warszawa-Monachium Wyjazd do Monachium (pierwszy list z Monacjium datowany "4 czerwca"). Nawiązanie (między innymi z polecenia J.Kossaka i A.Schouppego) bliskich kontaktów ze środowiskiem polskich artystów przebywających w Monachium (zwłaszcza z J.Brandtem i B. Łaszczyńskim).
1867 20 lipca 1867 Monachium Początek studiów w Akademii Sztuk Pięknych w Monachium pod kierunkiem Hermanna Anschutza i A.Ramberga
1867 Monachium Nawiązanie bliskich kontaktów z grupą artystów polskich przebywających w Monachium (między innymi J.Brandtem).

Wielostronne wpływy otoczenia artystycznego, zarówno rodzimego - zwłaszcza malarstwa pejzażowego, jak i zagranicznego - dzieł muzealnych malarstwa francuskiego, holenderskiego, niemieckiego. Pierwsze wakacje poza krajem spędzone z kolegami w Alpach, między innymi w okolicach jeziora Kochel (rysunki humorystyczne zachowane z tych wycieczek)

1868 Monachium Uznanie u krytyków monachijskich, a także powodzenie na rynku sztuki, u pośredników i u publiczności.[14][15]
1868 Początek roku lub koniec grudnia 1867 Monachium Praca z polecenia J.Kossaka - pod kierunkiem batalisty i malarza koni Franciszka Adama w jego prywatnym atelier. Skrócenie okresu studiów w Akademii za radą F. Adama - do października 1868.
1868 Luty Monachium Pierwsze ekspozycje obrazów w Munchener Kunstverein - między innymi wystawienie prac: Wystrzał alarmowy (następnie niezidentyfikowany, jeden z pierwszych o tematyce powstańczej), nadesłanie do warszawskiego TZSP obrazuWęgierscy Cyganie
1868 Marzec Kraków Wystawienie w krakowskim TPSP obrazu o tematyce patriotyczno-powstańczej Powrót bez pana (znany też jako: Powrót sługi bez pana
1868 Kwiecień Warszawa Zakwalifikowanie do zakupu w warszawskiej TZSP namalowanego w Monachium obrazu Węgierscy Cyganie nadesłanego w lutym (znany też pod nazwą Obóz Cyganów) i pracy Krajobraz popołudniowy (niezidentyfikowany)
1868 Połowa maja Monachium Przyjazd do Monachium na studia zachęconego przez Maksymiliana jego młodszego brata Aleksandra
1868 Sierpień wrzesień Miejscowości podalpejskie Wspólne z bratem Aleksandrem wakacje letnie w miejscowościach podalpejskich (między innymi w Brannenburg, w okolicy Chiemsee)
1868 Koniec sierpnia Warszawa Nadesłanie na ekspozycję w warszawskim TZSP obrazu Krajobraz w południe (później nieznany)
1868 Od października Monachium Wspólne z Juliuszem Kossakiem atelier - początkowo jako podnajem w pracowni Franciszka Adama. Ostateczne odejście z Akademii i usamodzielnienie się.
1868 Grudzień Monachium Wystawienie w Munchener Kunstverein obrazów: Czerkiesi pędzący do ataku (znany także pod nazwą Kubańscy Kozacy, wysłany następnie w lutym 1869 do Warszawy, w związku z przedłużeniem stypendium) i Pogrzeb mieszczanina (nader interesujący dla krytyków i publiczności, później zaginiony)
1868 Cały rok Monachium W okresie całego 1868 roku umocnienie się pozycji M.Gierymskiego i zajęcie czołowego miejsca - obok Józefa Brandta - wśród polskich artystów pracujących w Monachium. Członkostwo w Munchener Kunstverein.
1869 Monachium Początek samodzielnej, indywidualnej drogi twórczej artysty
1869 Luty Monachium Wysyłka do Warszawy obrazu Czerkiesi pędzący do ataku
1869 Wiosna Kraków Wystawienie w Krakowie, w TPSP nadesłanego z Monachium obrazu Powrót Pana Tadeusza (według poematu A.Mickiewicza. (Obraz niesprzedany, zostaje, po uzgodnieniu z artystą, w czerwcu przesłany na wystawę do warszawskiego TZSP)
1869 Kwiecień Lwów Nadesłanie na ekspozycję Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych we Lwowie obrazu Alarm - niezidentyfikowany - możliwe (?), że to początkowa wersja znanego później Alarmu w obozie powstańczym(1872/1873)
1869 20 lipca - 31 października Monachium Udział w I Międzynarodowej Wystawie Sztuki ("I. Internationale Kunstausstellung") w Koniglicher Glaspalast w Monachium - wystawienie (nieznanych w oryginałach) obrazów Wieczornica ukraińska i Pojedynek Tarły z Poniatowskim (nawiązanie do wydarzenia z Pamiętników Kitowicza) - obrazu istotnego w rozwoju twórczym artysty, jako dowód jego zainteresowania sztuką francuską i pracami E. i J. Goncourtów, obrazu, który zapoczątkował późniejszą (1871) serię prac malarskich zwanych żartobliwie "zopfami", szczególnie o tematyce myśliwskiej (polowania na tle pejzażu leśnego).
1869 Warszawa Ekspozycja w TZSP kompozycji Ubiory z czasów rokoko - studium do Pojedynku Rozwinięcie własnej koncepcji pejzażu jesiennego.
1869 Sierpień albo wrzesień. Okolice Monachium Miesiąc wakacji spędzonych w Schleissheim koło Monachium.
1869 Jesień Monachium Przyjazd do Monachium Adama Chmielowskiego (kolegi z Puław i z Warszawy) i nawiązanie z nim dialogu o istotnym później znaczeniu dla twórczości i poglądów estetycznych obu artystów.
1869 Październik Monachium Niezrealizowana propozycja od F.Adama objęcia w jego zastępstwie stanowiska głównego malarza - batalisty na dworze sułtana tureckiego. [16]
1869 Listopad - grudzień Warszawa Ekspozycje dwu niezidentyfikowanych obrazów pejzażowych w warszawskim TZSP (jeden z nich określany, jako Widok wiosenny).
1869 Koniec roku Wiedeń Ekspozycja na wiedeńskiej międzynarodowej wystawie zorganizowanej przez Oester-Kunstverein obrazu Huzarzy austriaccy na flankierach i jego zakup na początku 1870 z funduszów Franciszka Józefa (później własność bawarskiej arcyksiężnej Gizeli).
1869 Koniec roku Monachium Ugruntowanie czołowej pozycji wśród polskich artystów pracujących w Monachium
1870 Dalsze umocnienie pozycji M.Gierymskiego, jako cenionego na europejskim rynku sztuki, nawet modnego malarza. Liczne zamówienia i zakupy pośredników niemieckich i angielskich.
1870 Pierwsza dekada stycznia. Monachium Zakup przez Kunstverein w Monachium obrazu Szwoleżerowie bawarscy w marszu (niezidentyfikowany)
1870 15 marca. Kraków Wystawienie w krakowskim TPSP obrazu Wieczornica ukraińska (ostatni przesłany przez artystę na ekspozycję krajową).
1870 Kwiecień. Wiedeń Zakup przez miejscowego kunsthandlera na międzynarodowej ekspozycji Kunstlerhaus w Wiedniu dwu obrazów: Przygoda (Przypadek) w podróży i Pastwisko polskie (Konie na pastwisku) - oba niezidentyfikowane
1870 22 maja. Monachium List. Fragment listu: [...]"Moje pięć palców śmiało mi wystarczyć mogą"[...] nawiązujący do ostatniej (spóźnionej) raty stypendium. Liczne zamówienia na obrazy i własne atelier.
1870 24 maja. Londyn Zamówienie londyńskiego kunsthandlera na obraz - prawdopodobnie Pochód ułanów (?)
1870 25 maja. Wiedeń Zamówienie wiedeńskiego kunsthandlera na obraz Wyjazd na polowanie (znany także pod nazwą: Konna kawalkada w brzezince, później własność Muzeum Narodowego w Warszawie).
1870 Koniec maja. Warszawa Zamówienie od redakcji czasopisma Kłosy na rysunki na klockach drzeworytniczych do reprodukowania ilustracji z obrazów
1870 18 września do 6 października. Berlin Ekspozycja na XLVII wystawie sztuki w Berlinie (Kunstausstellung der Koniglichen Akademie der Künste - Akademii Sztuk Pięknych), zakupionego na wiosnę w Wiedniu, obrazu M.Gierymskiego Przygoda (Przypadek) w podróży
1870 Do końca października. Warszawa Pierwsze kilkumiesięczne wakacje letnie w Warszawie u rodziny - wspólne z młodszym bratem Aleksandrem. Zawarcie przyjaznej znajomości z Prosperem Dziekońskim.
1870 Październik. Przyjęte do realizacji (po powrocie z wakacji w kraju) zamówienie z Berlina - prawdopodobnie na obraz Zima w małym miasteczku (?), zapewne (?) od berlińskiego kunsthandlera Rudolpha Lepke (? obraz później zaginiony)
1870 Początek grudnia. Londyn Wybitny sukces międzynarodowy artysty na dorocznej zimowej wystawie w Londynie, na której był eksponowany obraz Pochód ułanów - próba przedstawienia marszowego pochodu jeźdźców w rytmicznym ruchu. Indywidualny w tym obrazie, ale typowy dla późniejszej twórczości malarza, sposób pojmowania tematyki batalistycznej - był źródłem wybitnego sukcesu artysty (późn. własn. kunsthandlera Wallisa, a następnie zaginiony)
1870 Połowa grudnia. Berlin Zamówienia z berlińskiej firmy Honrath & Van Beerle.
1871 Monachium, także 2 tygodnie we Włoszech (Wenecja, Vicenza, Werona, Riva nad jeziorem Garda) Kontynuacja powodzenia twórczości artysty. Pozytywne oceny w wielu europejskich środowiskach kultury, dalsze zamówienia napływające szczególnie z Berlina, Hamburga, Wiednia, Londynu (brak informacji o zamówieniach z Paryża i z Warszawy).
1871 Marzec - kwiecień. Monachium, Wiedeń, Hamburg Wystawienie najpierw w monachijskim Kunstvereinie, a następnie na międzynarodowej wystawie w Wiedniu (1 kwietnia) obrazu Wyjazd na polowanie inaugurującego późniejszą serię "zopfów" o podobnej tematyce, składającej się z kilkunastu prac kontynuujących ten sam wątek, powstałych w latach 1971-1974 - były to barwne, kostiumowe sceny z polowań, kawalkady, wyjazdy, powroty, spotkania towarzyskie, zazwyczaj na tle jesiennego pejzażu polskiego nawiązujące scenerią i kostiumami Pojedynek Tarły z Poniatowskim (zob. wyżej - rok 1869)

Zamówienie na obrazy od kunsthandlera Bock'a d z Hamburga.

1871 Maj. Włochy Krótki dwutygodniowy pobyt we Włoszech wraz z bratem Aleksandrem i kolegą niemieckim z Monachium (Robert Assmus ?) – Wenecja, Vicenza, Werona, Riva nad jeziorem Garda. Zwiedzanie ekspozycji malarskich i fascynacja malarstwem kolorystów weneckich XVI wieku. >>U szczytu powodzenia<< [17].
1871 Warszawa,Poznańskie Kilkumiesięczne wakacje letnie spędzone w kraju - w Poznańskiem, a zwłaszcza u rodziny w Warszawie, zapewne wspólnie z bratem Aleksandrem (?).
1871 Monachium Powstanie obrazu Modlitwa Żydów w dzień sabatu nawiązującego do szkiców takich, jak na przykład: Ulica Solec, Ulica Karowa, Kamienne schodki. Był to prototyp późniejszego obrazu Święto Trąbek brata artysty, Aleksandra.
1871 Monachium Bardzo liczne zamówienia i propozycje udziału w wystawach
1872 Koniec 1871 lub początek 1872. Monachium Wystawienie w monachijskim Kunstvereinie obrazu Rewizja nocna ("nieodnaleziony") - określany przez ówczesną krytykę niemiecką jako obraz o nader głębokim "nastroju kolorystycznym".
1872 Marzec. Wiedeń Wystawienie w wiedeńskim Kunstlerhaus obrazów Rewizja nocna i Modlitwa Żydów w dzień sabatu
1872 Czerwiec. Warszawa, Monachium Nadesłanie na wystawę warszawskiego TZSP niesprzedanego w krakowskim TPSP obrazu Wieczornica ukraińska (tutaj pod nazwą Wieczornice).

Wystawienie w monachijskim Kunstvereinie obrazu Kozacy w pochodzie idący przez miasteczko - nader pochlebnie ocenianego przez krytykę, znanego tylko z reprodukcji i fotografii.

1872 Lipiec. Monachium Wystawienie obrazu Zima w małym miasteczku w monachijskim Kunstvereinie
1872 Miesiące letnie. Warszawa (przez Kraków) Wizyta - wspólna z bratem Aleksandrem w Polsce - w Warszawie u rodziny i przejazdem w Krakowie, gdzie odwiedza J.Kossaka. Powrót w końcu września.[18].
1872 1 Wrzesień - 3 październik. Berlin Odznaczenie "małym złotym medalem" na XLVIII Wystawie - Akademii Sztuk Pięknych w Berlinie (Kunstausstellung der Koniglichen Akademie der Künste) za wystawione tam trzy obrazy: Rewizja nocna, Spacer w lesie (Ein Spazierritt im Walde), Zima w małym miasteczku.
1872 Monachium Kontynuacja aktywności i powodzenia w pracy twórczej. Znaczna poprawa sytuacji materialnej. Skargi na przemęczenie.
1873 Koniec grudnia 1872 - początek stycznia 1873. Warszawa, Miłosław Poznańskie Ostatnia wizyta artysty w kraju, jako delegata artystów polskich osiadłych w Monachium na pogrzeb Seweryna Mielżyńskiego w Miłosławiu Poznańskie) i spędzenie okresu świątecznego z rodziną w Warszawie.
1873 Luty. Monachium Pierwsze wzmianki w listach do przyjaciół (Kazimierza Epplera i Prospera Dziekońskiego) o chorobie.
1873 Koniec lutego. Meran, Bad Reichenhall, Bolzano i inne Przerwa w pracy twórczej. Artysta ciężko chory na postępującą gruźlicę płuc pod opieką brata Aleksandra i odwiedzającego go Adama Chmielowskiego. Intensywna kuracja w Meran, Bad Reichenhall, Bolzano i inne miejscowości alpejskie. Nieliczne szkice pejzażowe.
1873 Luty, marzec, kwiecień. Monachium Udział zorganizowanej przez monachijski "Kunstverein" ekspozycji obrazów przeznaczonych na Wystawę Światową (Weltausstellung) w Wiedniu - ogółem 6 obrazów (Wiosna w małym miasteczku, Noc, Alarm w obozie powstańczym, Motyw z Warszawy z ulicy Czerniakowskiej, Patrol powstańczy, Pochód Kozaków lub zwany inaczej Kozacy w pochodzie - później nieodnaleziony, transpozycja wcześniejszej kompozycji Pochód ułanów z 1870).
1873 Połowa marca. Berlin Wystawienie w Berlinie w salonie Rudolfa Lepke, przy Unter den Linden 4, dwu obrazów M.Gierymskiego: Patrol powstańczy i Scena z polskiego powstania (Szene aus der polnischen Insurection - prawdopodobnie Alarm w obozie powstańczym ?).
1873 Około 23 marca. Meran Wyjazd, w związku z gwałtownym pogorszeniem się stanu zdrowia i rozpoznaniem zapalenia opłucnej (a prawdopodobnie gruźlicy płuc ?), pod opieką brata Aleksandra, na kurację do dr Pilchnera w Meranie. Początek prowadzenia przez artystę osobistego dziennika - osobiste przemyślenia, próba konsekwentnego systemu myśli estetycznej.
1873 Od 1 maja (do 2 listopada). Wiedeń Uczestnictwo w Powszechnej (Światowej) Wystawie w Wiedniu i nagroda "za malarstwo". Wystawienie tamże, w dziale niemieckim, obrazów: Patrol powstańczy (znany także pod odmiennymi nazwami: Pikieta powstańcza w 1863 roku, lub Zwiady na forpoczcie), z lat 1872/1873)[19], Alarm w obozie powstańczym(1872/1873, zaginiony), Pochód kozaków, Kozacy w pochodzie idący przez miasteczko, (1872, zaginiony), Modlitwa Żydów w dzień sabatu, Noc (1872/1873), Wiosna w małym miasteczku - jako przykłady dojrzałej twórczości artysty (nowatorska wizja pejzażu mazowieckiego).
1873 30 maja. Bad Reichenhall Zmiana miejsca kuracji: Bad Reichenhall, gdzie spędza okres do końca lata, w związku z ciężkim stanem zdrowia i zaleceniem lekarzy.
1873 Warszawa Niepowodzenie planów matrymonialnych (z Pauliną Tomaszewiczówną).
1873 Koniec sierpnia. Wiedeń Kilkudniowa wyprawa do Wiednia na Wystawę Światową - 4-dniowe zwiedzanie ekspozycji, artysta "wożony w fotelu na kółkach" (bez wiedzy lekarzy).
1873 Październik. Monachium Odwiedziny młodszej siostry Klotyldy i matki Pauliny Tomaszewiczówny (Jadwigi z Kołaczkowskich Tomaszewiczowej).[20] Ponad miesięczna wycieczka w towarzystwie siostry i brata do Bolzano, Trento, Merano i innych miejscowości alpejskich i ponowne zwiedzanie Wenecji i Werony.
1873 Koniec listopada. Rzym Zgodnie z zaleceniem lekarzy dotyczącym zmiany klimatu - przeniesienie się (wraz z bratem Aleksandrem) do Rzymu i próba osiedlenia się we Włoszech. Gwałtowny - mimo stałej opieki lekarskiej - nawrót zaostrzającej się choroby. Wspólne zamieszkiwanie z bratem Aleksandrem; kontakty koleżeńskie utrzymywane jedynie z Łaszczyńskim.
1873 Koniec listopada. Rzym Ostatnie próby malarskie - powstanie obrazu Widok z tarasu w Rzymie (po niemal rocznej przerwie w pracy malarskiej).
1874 Koniec stycznia. Monachium Początek pracy nad opóźnioną, z powodu choroby, realizacją zamówienia z Berlina (zapewne berlińskiego kunsthandlera Rudolpha Lepke ?) na obraz Polowanie "par force" na jelenia (początkowo, do 1922 w kolekcji National-Galerie w Berlinie, później zbiorach prywatnych w Sammlung Schafer w Schweinfurt). Obraz nie wystawiany nigdy w Polsce, znany z fotografii i reprodukcji.[21]
1874 14 lutego. Warszawa Kurier Warszawski (1874, nr 35 z 14 lutego, s.1) - niepokojąca notatka o zagrażającej życiu chorobie artysty.
1874 27 marca i 9 kwietnia. Berlin Na plenarnych posiedzeniach Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych (Konigliche Akademie der Kunste) w Berlinie Maksymilian Gierymski zostaje powołany na zwyczajnego członka zagranicznego (jako jedyny, z polskich artystów, z wyjątkiem Jana Matejki).
1874 Czerwiec. Rzym-Bad Reichenhall Samotny wyjazd artysty z Rzymu, w obawie przed upałami, do Monachium, gdzie korzysta z konsultacji lekarskich. Niebawem - zgodnie z zaleceniami lekarskimi - wyjazd na kilkumiesięczny pobyt kuracyjny do Bad Reichenhall. Zamieszkał tam w willi "Barak" na Kirchbergu, a jego przybycie zostało zarejestrowane pod datą 1 sierpnia. W drodze krótkotrwałe zatrzymanie się w Rotach bei Scheurer am Tegernsee. Gwałtowne pogorszenie stanu zdrowia pomimo leczenia.
1874 6 września do 1 października. Berlin Wystawienie na XLIX Wystawie Sztuki w Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych (Konigliche Akademie der Kunste) w Berlinie dwu obrazów artysty: Nad Wisłą (inaczej nazwany: Przejażdżka po Wiśle - znany tylko z opisów i recenzji krajowych) i Polowanie "par force" na jelenia (por. wyżej)
1874 16 września. Bad Reichenhall Śmierć, w wieku 28 lat, w Bad Reichenhall, w wyżej wymienionej willi "Barak" na Kirchbergu. Pogrzeb na cmentarzu Św.Zenona w Bad Reichenhall z udziałem jedynie brata Aleksandra oraz dwu przyjaciół Adama Chmielowskiego i Romana Padlewskiego albo Bolesława Łaszczyńskiego.[22]

[a] [23][24][25] [26]

Wybrane dzieła[edytuj | edytuj kod]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Obrazy Maksymiliana Gierymskiego.
  • Adiutant sztabowy z 1830 roku (1869), 37,5 × 46 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
  • Droga wśród drzew (1870), 35 × 28 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
  • Jabłoń nad potokiem (ok. 1868), 35 × 45 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
  • Konna kawalkada w brzezince (1870-71), 65,5 × 117 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
  • Krajobraz jesienny – studium pejzażu (1868-69), 12,5 × 23,5 cm. Muzeum Narodowe w Warszawie
  • Krajobraz leśny (1866), 33 × 43 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
  • Krajobraz o wschodzie słońca – przedświt (1869), 26,5 × 36,5 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
  • Noc (1872-73), 48 × 80 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
  • Obóz Cyganów I (1867-68), 40 × 63 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
  • Obóz Cyganów II (1867-68), 16 × 38 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
  • Patrol polski 1830 roku (1869), 35 × 51 cm[27]
  • Patrol powstańczy (1872-73), 60 × 110 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
  • Patrol powstańczy przy ognisku (1872), Muzeum Narodowe w Poznaniu
  • Pogrzeb mieszczanina (1868), 26 × 36 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
  • Polowanie w lesie (1872), 27 × 32 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
  • Potyczka z Tatarami (1867), 47 × 53 cm, Muzeum Sztuki w Łodzi
  • Powstaniec z 1863 roku (1869), 31 × 24 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
  • Rzeka (1868-70), 24,8 × 32,9 cm, Muzeum Śląskie w Katowicach[28]
  • Scena powstańcza w nocy (ok. 1869), 54,5 × 82 cm. Muzeum Narodowe w Warszawie
  • Sosny. Studium do obrazu „Czerkiesi pędzący do ataku” (1868), 43 × 29 cm, Muzeum Śląskie w Katowicach
  • Szarża rosyjskiej artylerii konnej (1867), 40 × 60 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
  • Trębacz – Z polowania (ok. 1872), 17 × 22 cm, Muzeum Okręgowe w Toruniu
  • Wyjazd na polowanie I (1871), 65 × 116 cm, Muzeum Narodowe w Poznaniu
  • Wyjazd na polowanie II (1871), 66 × 116 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
  • Wymarsz powstańców ze wsi w 1863 roku (1867), 17,3 × 28,7 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
  • Zima w małym miasteczku (1872), 76 × 126 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
  • Zwiad kozaków kubańskich (1868-69), 42 × 66,5 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie

Odniesienia w kulturze[edytuj | edytuj kod]

Postać Maksymiliana Gierymskiego pojawia się w filmie Brat naszego Boga (na podstawie sztuki Karola Wojtyły). W jego rolę wcielił się austriacki aktor Christoph Waltz[29].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Wiele obrazów artysty jest znanych tylko z opisów. Daty powstania niektórych prac artysty - zwłaszcza niesygnowanych, lub zaginionych, są niepewne albo niemożliwe do ustalenia.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Akta stanu cywilnego parafii rzymskokatolickiej św. Andrzeja w Warszawie, rok 1846, akt nr 579.
  2. ↑ I. Królewska Akademia Sztuk Pięknych..., [w:] H. Stępień, M. Liczbińska, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828–1914 (materiały źródłowe), wyd. II, Kraków: Agencja Wydawniczo-Reklamowa Chors, 1994, s. 9, ISBN 83-903086-1-4.
  3. ↑ Maksymilian Gierymski. magazynsztuki.pl.
  4. ↑ Płaskorzeźbione portrety w drzewnie małopolskiego artysty nowości Illustrowane 1924 nr 8 s. 4 [1].
  5. ↑ List Marii Kuczborskiej do Wiktora Gomulickiego z 26 czerwca 1901, rękopis w zbiorach Ossolineum, nr inw. 5384/II – zob.: Maciej Masłowski: Maksymilian Gierymski i jego czasy, Warszawa 1970, wyd. PIW, s. 340.
  6. ↑ Maciej Masłowski: Maksymilian Gierymski i jego czasy, Warszawa 1970, wyd. PIW, s. 30–31.
  7. ↑ Hasło: Gierymski Maksymilian (oprac. H[alina]. Stepień) w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966) - malarze, rzeźbiarze, graficy, konsultant naukowy Andrzej Ryszkiewicz, tom II, oprac. Instytut Sztuki PAN, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk, 1975, Ossolineum, Warszawa, s.338; Tadeusz Dobrowolski podawał (1960) - prawdopodobnie za B.Łaszczyńskim, że w okolicach Płocka - zob.: Tadeusz Dobrowolski: Nowoczesne malarstwo polskie, tom II, Wrocław - Kraków, 1960, s.113.
  8. ↑ Zob.: Maciej Masłowski: „Maksymilian Gierymski i jego czasy”, Warszawa, 1970, wyd. „PIW”, ss.91-94
  9. ↑ Hasło: Gierymski Maksymilian (oprac. H[alina]. Stępień) w: Słownik ..., op.cit., ss.338-339.
  10. ↑ Obraz ten, według relacji A.Sygietyńskiegowzbudzał w otoczeniu wątpliwości, ze względu na swoją kompromisową lub nawet oportunistyczną wymowę we wczesnych latach po upadku powstania styczniowego. - Zob.: Maciej Masłowski: „Maksymilian Gierymski"..., op.cit., s.138
  11. ↑ Zob.: Tadeusz Dobrowolski: Nowoczesne malarstwo polskie, tom II, Wrocław - Kraków, 1960, s.114
  12. ↑ Maciej Masłowski: Maksymilian Gierymski... s.165
  13. ↑ Hasło: Gierymski Maksymilian...s.339
  14. ↑ Hasło: Gierymski Maksymilian (oprac. H[alina]. Stępień) w: Słownik ..., op.cit., s.339
  15. ↑ Tadeusz Dobrowolski: Nowoczesne malarstwo polskie, tom II, Wrocław - Kraków, 1960, ss.113-114
  16. ↑ Maksymilian Gierymski 1846-1874, malarstwo i rysunek, wystawa monograficzna..., op.cit., s.22
  17. ↑ Maciej Masłowski: „Maksymilian Gierymski i jego czasy”, Warszawa, 1970, wyd. „PIW”, ss.244-259.
  18. ↑ Maciej Masłowski: „Maksymilian Gierymski i jego czasy”, Warszawa, 1970, wyd. „PIW”, ss.254-256.
  19. ↑ Tadeusz Dobrowolski, op.cit. s.115
  20. ↑ Zob.: Maciej Masłowski: „Maksymilian Gierymski i jego czasy”, Warszawa, 1970, wyd. „PIW”, s.291
  21. ↑ Maksymilian Gierymski 1846-1874, malarstwo i rysunek, wystawa monograficzna..., op.cit., s.24
  22. ↑ Maksymilian Gierymski 1846-1874, malarstwo i rysunek, wystawa monograficzna..., jak wyżej, s.24
  23. ↑ Gierymski Maksymilian. W: Halina Stępień: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających - malarze, rzeźbiarze, graficy. T. 2. Ossolineum, s. 338-343.
  24. ↑ Tadeusz Dobrowolski: Nowoczesne malarstwo polskie. T. 2. 1960, s. 113-126.
  25. ↑ Maciej Masłowski: Maksymilian Gierymski i jego czasy. Wyd. 1. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1970.
  26. ↑ opr. Halina Stępień: Maksymilian Gierymski 1846-1874, malarstwo i rysunek, wystawa monograficzna zorganizowana w setną rocznicę śmierci artysty. Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 1974.
  27. ↑ Los obrazu Maksymiliana Gierymskiego „Patrol Polski 1830”. www.polskieradio.pl, 2017-03-25. [dostęp 2019-01-29]. (pol.).
  28. ↑ Rzeka [online], Muzeum Śląskie [dostęp 2019-11-16] (pol.).
  29. ↑ Brat naszego Boga w bazie filmpolski.pl

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Krystyna Czerni, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Siechnice: Eaglemoss Polska, 2001 (Wielcy Malarze ; nr 160)
  • Dorota Dzierżanowska, Gierymscy Maksymilian i Aleksander, Warszawa: Edipresse, 2006 (Ludzie, Czasy, Dzieła), ISBN 83-7477-072-4.
  • Janusz Bogucki, Gierymscy, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1959
  • Maciej Masłowski, Maksymilian Gierymski i jego czasy, Warszawa: PIW, 1970.
  • Ewa Micke-Broniarek, Maksymilian Gierymski, Wrocław: Wyd. Dolnośląskie, 2002 (W Zwierciadle Sztuki), ISBN 83-7023-951-X.
  • Teresa Stepnowska, Maksymilian Gierymski, Warszawa: KAW, 1976 (ABC Sztuki)
  • Halina Stępień, Maksymilian Gierymski, Warszawa: Arkady, 1986 (Mała Encyklopedia Sztuki), ISBN 83-213-3278-1.
  • Halina Stępień, Malarstwo Maksymiliana Gierymskiego, Wrocław: Zakład Narodowym im. Ossolińskich, 1979 (Studia z Historii Sztuki ; t. 29), ISBN 83-04-00207-8.
  • Halina Stępień, Maksymilian Gierymski. Obraz i słowo, Warszawa: Auriga ; WAiF, 1983, ISBN 83-221-0245-3.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Maksymilian_Gierymski&oldid=73185399”