Józef Chełmoński

Józef Chełmoński

Józef Chełmoński, Autoportret, 1902
Imię i nazwisko	Józef Marian Chełmoński
Data i miejsce urodzenia	7 listopada 1849 Boczki
Data i miejsce śmierci	6 kwietnia 1914 Kuklówka Zarzeczna
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	malarstwo
Epoka	realizm
Ważne dzieła
Żurawie Czwórka Babie lato Orka Bociany Krzyż w zadymce

Józef Marian Chełmoński

Prawdzic
Rodzina	Chełmońscy
Ojciec	Józef Adam Chełmoński
Matka	Izabela Łoskowska
Żona	Maria Szymanowska
Dzieci	Jadwiga Zofia Józef Hanna Tadeusz Maria

Józef Marian Chełmoński herbu Prawdzic (ur. 7 listopada 1849 w Boczkach, zm. 6 kwietnia 1914 w Kuklówce Zarzecznej) – polski malarz, reprezentant realizmu. Jeden z najwybitniejszych twórców malarstwa realistycznego w Polsce.

Dzieciństwo

Pochodził ze szlachty mazowieckiej. Ojciec malarza Józef Adam dzierżawił majątek Boczki. Dziadek, również Józef, był osobistym sekretarzem Michała Hieronima Radziwiłła. Józef Marian Chełmoński urodził się 7 listopada 1849 w folwarku w Boczkach, akt chrztu spisano w kościele kolegiackim w Łowiczu 27 kwietnia 1850 w obecności ojca Józefa Adama Chełmońskiego, właściciela folwarku Boczki, księdza Józefa Rojewskiego, wikarego kolegiaty w Łowiczu, i włościanina Stanisława Kurackiego. Chrzestnymi byli Antoni Chełmoński i Florentyna Łoskowska.

Izabela z Łoskowskich Chełmońska powiła syna w wieku 24 lat. O matce mówiło się, że była osobą o dużej kulturze, rozmiłowaną w sztuce i literaturze. Wnuczka wspominała ją jako nieziemską istotę o słodyczy charakteru nie mającej granic. Ojciec malarza, właściciel folwarku Boczki i wójt gminny, był utalentowany muzycznie i malarsko: grał na skrzypcach oraz rysował szkice okolic Nieborowa i Teresina. Dziadek Wincenty Łoskowski był oficerem w armii napoleońskiej i m.in. brał udział w oblężeniu Saragossy. W Boczkach artysta mieszkał do wyjazdu do Warszawy, potem wielokrotnie wracał do swoich stron rodzinnych.

Młodość

W latach 1867–1872 uczył się w warszawskiej Klasie Rysunkowej i w prywatnej pracowni Wojciecha Gersona, a w latach 1872–1875 studiował w Monachium (w końcu stycznia 1872 r. zgłosił się do Akademii Sztuk Pięknych – Naturklasse), gdzie wzbudzał niemałą sensację swoim ubiorem – nosił czerwone rajtuzy konnicy rosyjskiej, granatową ułańską kurtkę oraz czapkę konduktorską Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. W 1875 udał się do Paryża, gdzie zyskał dużą popularność dzięki oryginalnej tematyce swoich obrazów. Współpracował jako ilustrator z paryskim „Le Monde Illustré”. Zwiedzał Włochy, w latach 1872 i 1874–1875 odbył wycieczki na Podole i Ukrainę.

Józef Chełmoński

Małżeństwo i dzieci

Na wiosnę 1878, podczas pobytu w Warszawie i przygotowaniach do Salonu Paryskiego poznał i zaręczył się z Marią Szymanowską, swą daleką powinowatą (poprzez Łoskowskich i Ślewińskich). Ślub z Marią z Korwin-Szymanowskich odbył się 18 czerwca 1878 w kościele na Lesznie pw. Panny Marii, świadkiem Chełmońskiego był Stanisław Witkiewicz i Wojciech Szymanowski. Po ślubie para młoda wyjechała do Wiednia, Monachium, Wenecji i Paryża.

Pierwsza córka Jadwiga urodziła się w Paryżu w lipcu 1879, w 1881 druga córka Maria, 1883 – trzecia – Zofia, a pod koniec pobytu za granicą – syn Józef. W 1887 rodzina Chełmońskich wróciła do Polski i zamieszkała u p. Umińskich przy ulicy Widok w Warszawie. Pierworodny syn Józef zmarł w tymże roku u rodziny Łoskowskich w Janowicach, nie przeżywszy roku. Wtedy też zmarła urodzona w 1888 córka Hanna, a w 1889 syn Tadeusz. Małżeństwo Chełmońskich wychowało cztery córki: Marię, Zofię (po mężu Austowa), Jadwigę i Wandę oraz 2 synów: Tadeusza i Józefa.

Lata dojrzałe

Kłopoty rodzinne, nieporozumienia z żoną (m.in. stosowana wobec niej przemoc), oraz śmierć młodszych dzieci, skłoniły Chełmońskiego do częstszych wyjazdów do swej pracowni pod Grodziskiem, do Kuklówki. W 1889 malarz kupił dworek w Kuklówce, gdzie wprowadził się i mieszkał aż do śmierci. Często przebywał także w dworze należącym do rodziny Górskich w pobliskiej Woli Pękoszewskiej, gdzie uczył malarstwa Pię Górską. Pochowany został na cmentarzu w Żelechowie.

Twórczość

Malował sceny rodzajowe, ukazując z dużym autentyzmem życie wsi polskiej i ukraińskiej oraz sceny myśliwskie. W realistycznych, nastrojowych pejzażach z wielką wrażliwością odtwarzał koloryt przyrody. Rzadziej malował portrety. Był doskonałym malarzem koni, sławę przyniosły mu rozpędzone Czwórki i Trójki. Maciej Masłowski w swoich pismach poświęconych Chełmońskiemu napisał, iż artysta ów zaklął w swoim malarstwie tajemnicę polskości i dalej stwierdził: jest w tym coś z magii, jest zaklęcie, jest urok rzucony przez prawdziwego myśliwca na wielkich łowach natury.

W 1894 otrzymał od komitetu Wystawy Krajowej we Lwowie dyplom honorowy w dziedzinie sztuka, obrazy, rzeźby.

Upamiętnienia

• Oddział PTTK w Żyrardowie przyznaje regionalną odznakę krajoznawczą „Przyjaciel Ziemi Chełmońskiego”;
• Srebrna moneta z serii Polscy malarze XIX/XX w. – Józef Chełmoński o nominale 20 zł wprowadzona do obiegu 7 listopada 2014 roku przez Narodowy Bank Polski;
• Pociąg InterCity „Józef Chełmoński” relacji Kraków -Świnoujście i przeciwnej.
• Jest patronem wielu ulic, szkół itp. w Polsce.

Zbiory w muzeach

• Muzeum Narodowe w Warszawie – posiada w zbiorach około 45 obrazów i szkiców Józefa Chełmońskiego;
• Zespół pałacowo-parkowy w Radziejowicach – Dom Pracy Twórczej – znajduje się tu wiele dzieł Józefa Chełmońskiego, które można obejrzeć podczas koncertów i innych wydarzeń kulturalnych;
• Muzeum Sztuki w Łodzi – Kolekcja Sztuki Dawnej – posiada w zbiorach 3 obrazy olejne artysty oraz 6 szkiców.

• 

  Odlot żurawi, 1871, Muzeum Narodowe w Krakowie

• 

  Powrót z balu, 1879, Muzeum Śląskie w Katowicach

• 

  Babie lato, 1875, Muzeum Narodowe w Warszawie

• 

  Czwórka, 1881, Muzeum Narodowe w Krakowie

• 

  Kuropatwy na śniegu, 1891, Muzeum Narodowe w Warszawie

• 

  Bociany, 1900, Muzeum Narodowe w Warszawie

• 

  Krzyż w zadymce, 1907, Muzeum Narodowe w Warszawie

Bibliografia

• Maciej Masłowski: Malarski żywot Józefa Chełmońskiego. Wyd. 2. Warszawa: PIW, 1972. Wydanie 3 nakładem Wydawnictwa Bellona, Warszawa 2014.
• Maciej Masłowski: Józef Chełmoński. Warszawa: Auriga – Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1973.
• Rzecz o sławnych Łowiczanach, Łowicz 2006, wyd. POLIGRAFIA s.j.

Linki zewnętrzne

• Józef Chełmoński w iMNK – Wirtualnym Muzeum Narodowym w Krakowie
• Józef Chełmoński: życie i twórczość cz. 1