Józef Chełmoński

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Józef Chełmoński
Ilustracja
Józef Chełmoński, Autoportret, 1902
Imię i nazwisko Józef Marian Chełmoński
Data i miejsce urodzenia 7 listopada 1849
Boczki
Data i miejsce śmierci 6 kwietnia 1914
Kuklówka Zarzeczna
Narodowość polska
Dziedzina sztuki malarstwo
Epoka realizm
Ważne dzieła
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Wikicytaty Cytaty w Wikicytatach
Józef Marian Chełmoński
Herb
Prawdzic
Rodzina Chełmońscy
Ojciec Józef Adam Chełmoński
Matka Izabela Łoskowska
Żona

Maria Szymanowska

Dzieci

Jadwiga
Zofia
Józef
Hanna
Tadeusz
Maria

Józef Marian Chełmoński herbu Prawdzic (ur. 7 listopada 1849 w Boczkach[1], zm. 6 kwietnia 1914 w Kuklówce Zarzecznej) – polski malarz, reprezentant realizmu.

Dzieciństwo[edytuj | edytuj kod]

Pochodził ze szlachty mazowieckiej[a]. Ojciec malarza Józef Adam dzierżawił majątek Boczki[2]. Dziadek, również Józef, był osobistym sekretarzem Michała Hieronima Radziwiłła[3]. W folwarku w Boczkach urodził się 7 listopada 1849 r. Józef Marian Chełmoński, a akt chrztu spisano w Kolegiacie Łowickiej w dniu 27 kwietnia 1850 r. w obecności ojca Józefa Adama Chełmońskiego (właściciela folwarku Boczki), księdza Józefa Rojewskiego wikarego Kolegiaty w Łowiczu i włościanina Stanisława Kurackiego. Chrzestnymi byli Antoni Chełmoński oraz Florentyna Łoskowska[4].

Izabela z Łoskowskich Chełmońska powiła syna w wieku 24 lat. O matce mówiło się, iż była osobą o dużej kulturze, rozmiłowaną w sztuce i literaturze. Wnuczka wspominała ją jako nieziemską istotę o słodyczy charakteru nie mającej granic. Ojciec malarza, właściciel folwarku Boczki i wójt gminny, był utalentowany muzycznie i malarsko: grał na skrzypcach oraz rysował szkice okolic Nieborowa, Teresina[4]. Dziadek Wincenty Łoskowski był oficerem w armii napoleońskiej i m.in. brał udział w oblężeniu Saragossy[5][6]. W Boczkach artysta zamieszkiwał do wyjazdu do Warszawy, potem wielokrotnie wracał do swoich stron rodzinnych[b].

Młodość[edytuj | edytuj kod]

W latach 1867–1872 uczył się w warszawskiej Klasie Rysunkowej i w prywatnej pracowni Wojciecha Gersona, 1872-1875 studiował w Monachium (w końcu stycznia 1872 r. zgłosił się do Akademii Sztuk Pięknych - Naturklasse)[7]. W 1875 udał się do Paryża, gdzie zyskał dużą popularność dzięki oryginalnej tematyce swoich obrazów. Współpracował jako ilustrator z paryskim „Le Monde Illustré”. Zwiedzał Włochy, w latach 1872 i 1874-1875 odbył wycieczki na Podole i Ukrainę.

Małżeństwo i dzieci[edytuj | edytuj kod]

Na wiosnę 1878, podczas pobytu w Warszawie i przygotowaniach do Salonu Paryskiego poznał i zaręczył się z Marią Szymanowską, swą daleką powinowatą (poprzez Łoskowskich i Ślewińskich)[4]. Ślub z Marią z Korwin-Szymanowskich odbył się 18 czerwca 1878 w kościele na Lesznie pw. Panny Marii, świadkiem Chełmońskiego był Gerson i Ślewiński. Po ślubie para młoda wyjechała do Wiednia, Monachium, Wenecji i Paryża[4].

Pierwsza córka Jadwiga urodziła się w Paryżu w lipcu 1879, w 1881 druga córka Maria, 1883 – trzecia – Zofia, a pod koniec pobytu za granicą – syn Józef. W 1887 r. rodzina Chełmońskich wróciła do Polski i zamieszkała u p. Umińskich przy ulicy Widok w Warszawie. Pierworodny syn Józef umiera w tymże roku u rodziny Łoskowskich w Janowicach, nie przeżywszy roku. Wtedy też umiera urodzona w 1888 córka Hanna, a w 1889 syn Tadeusz[4]. Małżeństwo Chełmońskich wychowało cztery córki: Maria, Zofia (po mężu Austowa[8]), Jadwiga i Wanda i 2 synów: Tadeusz i Józef[9].

Lata dojrzałe[edytuj | edytuj kod]

Kłopoty rodzinne, nieporozumienia z żoną (m.in. stosowana wobec niej przemoc[10]), oraz śmierć młodszych dzieci, skłoniły Chełmońskiego do częstszych wyjazdów do swej pracowni pod Grodziskiem, do Kuklówki. W 1889 roku malarz kupił dworek w Kuklówce, gdzie wprowadził się i mieszkał aż do śmierci. Często przebywał także w dworze należącym do rodziny Górskich w pobliskiej Woli Pękoszewskiej, gdzie uczył malarstwa Pię Górską[11]. Pochowany został na cmentarzu w Żelechowie.

Twórczość[edytuj | edytuj kod]

Malował sceny rodzajowe, ukazując z dużym autentyzmem życie wsi polskiej i ukraińskiej oraz sceny myśliwskie. W realistycznych, nastrojowych pejzażach z wielką wrażliwością odtwarzał koloryt przyrody. Rzadziej malował portrety. Był doskonałym malarzem koni, sławę przyniosły mu rozpędzone Czwórki i Trójki.

Ciekawostki[edytuj | edytuj kod]

  • Józef Chełmoński w czasie swoich studiów monachijskich wzbudzał niemałą sensację swoim ubiorem. Nosił bowiem czerwone rajtuzy konnicy rosyjskiej, granatową ułańską kurtkę oraz czapkę konduktorską Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej.
  • Maciej Masłowski w swoich pismach poświęconych Chełmońskiemu napisał, iż artysta ów zaklął w swoim malarstwie tajemnicę polskości i dalej stwierdza jest w tym coś z magii, jest zaklęcie, jest urok rzucony przez prawdziwego myśliwca na wielkich łowach natury.

Upamiętnienia[edytuj | edytuj kod]

Patron szkół, ulic, skwerów[edytuj | edytuj kod]

  • I Liceum Ogólnokształcące im. Józefa Chełmońskiego w Łowiczu[14];
  • Liceum Plastyczne im. Józefa Chełmońskiego w Nałęczowie;
  • Szkoła Podstawowa im. Józefa Chełmońskiego w Kuklówce Radziejowickiej (w miejscowości, w której żył i tworzył malarz);
  • Gimnazjum nr 3 w Zielonej Górze im Józefa Chełmońskiego[15];
  • Skwer Chełmońskiego w Piotrkowie Trybunalskim w Parku Miejskim (51°24′33″N 19°41′22″E)[16][17];
  • Ulica Józefa Chełmońskiego w Białymstoku;
  • Ulica Józefa Chełmońskiego w Żarach[18];
  • Ulica Józefa Chełmońskiego w Zgorzelcu w dzielnicy Ujazd
  • Ulica Chełmońskiego w Warszawie w dzielnicy Ursus Skorosze[19];
  • Ulica Chełmońskiego w Śremie w osiedlu Helenki Wysokie;
  • Ulica w Kutnie im. J.Chełmońskiego;
  • Ulica Józefa Chełmońskiego w Sosnowcu, w osiedlu Środula;
  • Ulica Józefa Chełmońskiego w Przasnyszu;
  • Ulica Chełmońskiego w Poznaniu;
  • Ulica Józefa Chełmońskiego w Gdańsku, Osiedle VII Dwór;
  • Ulica Józefa Chełmońskiego we Wrocławiu;
  • Szkoła Podstawowa nr 46 im. Józefa Chełmońskiego w Łodzi[20].

Zbiory w muzeach[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Genealogię rodu Chełmońskich herbu Prawdzic zaprezentował Piotr Szczepankowski-Chełmoński w dniu 20 stycznia 2009 r. w Muzeum w Łowiczu podczas uroczystego otwarcia obchodów 160 rocznicy urodzin Józefa Chełmońskiego.
  2. ↑ W tutejszym parku ustawiony jest pamiątkowy głaz upamiętniający fakt urodzenia się malarza, zaś sama miejscowość nazywana jest potocznie Boczkami Chełmońskimi.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Skan aktu urodzenia Józefa Chełmońskiego, nr. 114/1850 Łowicz Kolegiata.
  2. ↑ Wcześniej rodzina Chełmońskich związana była z dworem Radziwiłłów w Nieborowie.
  3. ↑ Opracowanie genealogiczne P.Szczepanowski.
  4. ↑ a b c d e Maciej Masłowski: Malarski Żywot Józefa Chełmońskiego. Warszawa: PIW, 1965, s. 10.
  5. ↑ Informacja o Wincentym Łoskowskim.
  6. ↑ Życiorys Wincentego Łoskowskiego. Łowiczanin.
  7. ↑ I. Królewska Akademia Sztuk Pięknych... [w:] H. Stępień, M. Liczbińska, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828-1914 (materiały źródłowe), wyd. II, Kraków: Agencja Wydawniczo-Reklamowa Chors, 1994, s. 10, ISBN 83-903086-1-4.
  8. ↑ Wieczór twórczości Chełmońskiego. „Nowiny Rzeszowskie”, s. 1, Nr 39 z 15 lutego 1955. 
  9. ↑ Maria z Szymanowskich małżonka malarza Jozefa Chełmońskiego.
  10. ↑ Joanna Sosnowska, Poza kanonem. Sztuka polskich artystek 1880-1939, Warszawa 2003, s. 67–68.
  11. ↑ Górscy Herbu Boża Wola. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2001.
  12. ↑ Polscy malarze XIX/XX w. – Józef Chełmoński (pol.). NBP. [dostęp 2015-02-09].
  13. ↑ PKP Intercity pokazało w Opolu zmodernizowane wagony (pol.). Nowa Trybuna Opolska, 2015-07-24. [dostęp 2015-11-10].
  14. ↑ I LO im. J. Chełmońskiego w Łowiczu. Patron (pol.). [dostęp 2015-11-10].
  15. ↑ 3 Gimnazjum im. J. Chełmońskiego w Zielonej Górze (pol.). [dostęp 2015-11-10].
  16. ↑ Piotr Szczepankowski – Chełmoński: Józef Chełmoński. Korespondencja (pol.). [dostęp 2015-11-10].
  17. ↑ Skwer Chełmońskiego w Wikimapii (pol.). Wikimapia. [dostęp 2015-11-10].
  18. ↑ ulica CHełmońskiego w Żarach. Infopolska. [dostęp 2015-11-10].
  19. ↑ ulica Chełmońskiego w Ursusie (pol.). Warszawa Wikia. [dostęp 2015-11-10].
  20. ↑ Szkoła Podstawowa nr 46 im. Józefa Chełmońskiego w Łodzi. oficjalna strona
  21. ↑ Archiwum Cyfrowe MNW, Chełmoński (pol.). Muzeum Narodowe w Warszawie. [dostęp 2015-11-10].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Maciej Masłowski: Malarski żywot Józefa Chełmońskiego. Wyd. 2. Warszawa: PIW, 1972..
  • Maciej Masłowski: Józef Chełmoński. Warszawa: Auriga – Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1973..
  • Rzecz o sławnych Łowiczanach, Łowicz 2006, wyd. POLIGRAFIA s.j.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Józef_Chełmoński&oldid=54383078”