Józef Chełmoński

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Józef Chełmoński
Ilustracja
Józef Chełmoński, Autoportret, 1902
Imię i nazwisko

Józef Marian Chełmoński

Data i miejsce urodzenia

7 listopada 1849
Boczki

Data i miejsce śmierci

6 kwietnia 1914
Kuklówka Zarzeczna

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

malarstwo

Epoka

realizm

Ważne dzieła
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Józef Marian Chełmoński
Herb
Prawdzic
Rodzina

Chełmońscy

Ojciec

Józef Adam Chełmoński

Matka

Izabela Łoskowska

Żona

Maria Szymanowska

Dzieci

Jadwiga
Zofia
Józef
Hanna
Tadeusz
Maria

Józef Marian Chełmoński herbu Prawdzic (ur. 7 listopada 1849 w Boczkach[1][2][3][4], zm. 6 kwietnia 1914 w Kuklówce Zarzecznej)[5][6] – polski malarz, reprezentant realizmu. Jeden z najwybitniejszych twórców malarstwa realistycznego w Polsce[7].

Dzieciństwo[edytuj | edytuj kod]

Pochodził ze szlachty mazowieckiej. Ojciec malarza Józef Adam dzierżawił majątek Boczki[8]. Dziadek, również Józef, był osobistym sekretarzem Michała Hieronima Radziwiłła[9]. Józef Marian Chełmoński urodził się 7 listopada 1849 w folwarku w Boczkach, akt chrztu spisano w kościele kolegiackim w Łowiczu 27 kwietnia 1850 w obecności ojca Józefa Adama Chełmońskiego, właściciela folwarku Boczki, księdza Józefa Rojewskiego, wikarego kolegiaty w Łowiczu, i włościanina Stanisława Kurackiego. Chrzestnymi byli Antoni Chełmoński i Florentyna Łoskowska[10].

Matka artysty, Izabela z Łoskowskich Chełmońska, miała opinię osoby o dużej kulturze, rozmiłowanej w sztuce i literaturze. Wnuczka wspominała ją jako nieziemską istotę o słodyczy charakteru nie mającej granic. Ojciec malarza, właściciel folwarku Boczki i wójt gminny, był utalentowany muzycznie i malarsko: grał na skrzypcach oraz rysował szkice okolic Nieborowa i Teresina[10]. Dziadek Wincenty Łoskowski był oficerem w armii napoleońskiej i m.in. brał udział w oblężeniu Saragossy[11][12]. W Boczkach artysta mieszkał do czasu wyjazdu do Warszawy, potem wielokrotnie wracał w rodzinne strony[a].

Młodość[edytuj | edytuj kod]

W latach 1867–1872 uczył się w warszawskiej Klasie Rysunkowej i w prywatnej pracowni Wojciecha Gersona, a w latach 1872–1875 studiował w Monachium (w końcu stycznia 1872 r. zgłosił się do Akademii Sztuk Pięknych – Naturklasse)[13], gdzie wzbudzał niemałą sensację swoim ubiorem – nosił czerwone rajtuzy konnicy rosyjskiej, granatową ułańską kurtkę oraz czapkę konduktorską Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. W 1875 udał się do Paryża, gdzie zyskał dużą popularność dzięki oryginalnej tematyce swoich obrazów. Współpracował jako ilustrator z paryskim „Le Monde Illustré”. Zwiedzał Włochy, w latach 1872 oraz 1874–1875 odbył wycieczki na Podole i Ukrainę.

Józef Chełmoński, 1887

Małżeństwo i dzieci[edytuj | edytuj kod]

Wiosną 1878, podczas pobytu w Warszawie i przygotowań do Salonu Paryskiego, zaręczył się z Marią Szymanowską, swą daleką powinowatą (poprzez Łoskowskich i Ślewińskich)[10]. Ślub z Marią z Korwin-Szymanowskich odbył się 18 czerwca 1878 w kościele na Lesznie pw. Panny Marii; świadkami byli Stanisław Witkiewicz i Wojciech Szymanowski. Po ślubie para młoda wyjechała w podróż do Wiednia, Monachium, Wenecji i Paryża[10].

Pierwsza córka Jadwiga urodziła się w Paryżu w lipcu 1879, w 1881 druga córka Maria, 1883 – trzecia – Zofia, a pod koniec pobytu za granicą – syn Józef. W 1887 rodzina Chełmońskich wróciła do Polski i zamieszkała u państwa Umińskich przy ulicy Widok w Warszawie. Pierworodny syn Józef zmarł w tymże roku u rodziny Łoskowskich w Janowicach. W tym okresie zmarła też urodzona w 1888 córka Hanna, a w 1889 syn Tadeusz[10]. Małżeństwo Chełmońskich wychowało cztery córki: Marię, Zofię (po mężu Austowa[14]), Jadwigę i Wandę oraz 2 synów: Tadeusza i Józefa[15].

Lata dojrzałe[edytuj | edytuj kod]

Kłopoty rodzinne, nieporozumienia z żoną (m.in. stosowana wobec niej przemoc[16]) oraz śmierć młodszych dzieci, skłoniły Chełmońskiego do częstszych wyjazdów do swej pracowni pod Grodziskiem, Kuklówki. W 1889 malarz kupił tam dworek, w którym mieszkał aż do śmierci. Często przebywał także w dworze należącym do rodziny Górskich w pobliskiej Woli Pękoszewskiej, gdzie uczył malarstwa Pię Górską[17]. Pod koniec życia cierpiał na miażdżycę[18]. Pochowany został na cmentarzu w Ojrzanowie[18].

Twórczość[edytuj | edytuj kod]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Obrazy Józefa Chełmońskiego.

Chałmoński - choć zaliczany do malarzy realistów[19] - kierował się w znacznej mierze inspiracjami literackimi polskiego romantyzmu - zwłaszcza zaś czerpanymi z twórczości Mickiewicza.[20] W początkowym okresie swej twórczości, przed wyjazdem do Monachium, Józef Chełmoński malował wiejskie sceny rodzajowe, zarówno wielopostaciowe, jak i kameralne, ukazujące konie i pejzaże ze sztafażem; namalował też zaledwie jeden pejzaż pozbawiony sztafażu. Do wszystkich tych motywów swej twórczości malarz będzie powracał w ciągu całego swego życia, nie wprowadzając już nowej tematyki. Do dzieł powstałych w tamtym okresie należą m.in. Wieczór, W południe, Żurawie[21].

Czas spędzony w Monachium zaowocował płótnami realistycznymi ukazującymi sceny z życia chłopów, widoki folwarków, żywiołowe sceny z końmi. W roku 1875, pomiędzy pobytem w Monachium i pobytem w Paryżu, powstały cenione przez krytyków prace – Babie lato, Stróż nocny, Na folwarku i Odjazd gości zimą[22].

Po przeniesieniu się do Paryża zdobył dużą popularność. Szczególnym zainteresowaniem cieszyły się jego obrazy koni, dynamiczne Czwórki i Trójki, których stworzył kilka wersji. Dla paryskich klientów, zafascynowanych egzotycznymi dla nich scenami, prezentował wielokrotnie te same tematy – końskie targi, karczmy, napady wilków, krajobrazy i polowania inspirowane wspomnieniami Mazowsza oraz Ukrainy. Zapewniło mu to duży sukces finansowy, a jednocześnie uznanie krytyków w kraju[23][24].

Po powrocie do Polski i zamieszkaniu w Kuklówce (1889), w jego malarstwie zaszły zmiany, chociaż nowy rozdział w jego twórczości datuje się już na rok 1886, gdy namalował Dropie: dynamiczne kompozycje ustąpiły miejsca wyciszonym, bardziej statycznym krajobrazom, często pozbawionym sztafażu, czasami wzbogaconym sylwetkami zwierząt lub ptaków. Powstały wtedy m.in.: Kuropatwy, Bociany, Pogoda. Jastrząb i Dniestr w nocy[25][26][22].

Wybrane dzieła[edytuj | edytuj kod]

Wieczór letni

Upamiętnienia[edytuj | edytuj kod]

Zbiory w muzeach[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ W tutejszym parku ustawiony jest pamiątkowy głaz upamiętniający fakt urodzenia się malarza, zaś sama miejscowość nazywana jest potocznie Boczkami Chełmońskimi.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Skan aktu urodzenia Józefa Chełmońskiego, nr. 114/1850 Łowicz Kolegiata.
  2. ↑ Według historyka sztuki Macieja Masłowskiego, data urodzin artysty bywała przez jego biografów podawana błędnie. Jego zdaniem pierwszym badaczem, który ją ustalił docierając do dokumentu metrykalnego był Jan Wegner w 1932 - zob. Maciej Masłowski, Malarski żywot Józefa Chełmońskiego, wyd. 3, Warszawa 2014, wyd. Bellona, s. 10
  3. ↑ Jan Wegner, Akt urodzenia Józefa Chełmońskiego, Życie Łowickie 1932, nr 29
  4. ↑ Jan Wegner, Do charakterystyki Chełmońskiego, w: Józefowi Chełmońskiemu w hołdzie ziemia łowicka [b.m.], kwiecień 1934
  5. ↑ Maciej Masłowski, Malarski żywot Józefa Chełmońskiego, wyd. 3, Warszawa 2014, wyd. Bellona, s. 367
  6. ↑ Z.J.N., Po zgonie Chełmońskiego, Kurier Warszawski, 1914, nr 98
  7. ↑ Chełmoński Józef, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2019-08-06].
  8. ↑ Wcześniej rodzina Chełmońskich związana była z dworem Radziwiłłów w Nieborowie.
  9. ↑ Opracowanie genealogiczne P.Szczepanowski. jozefchelmonski.com.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-19)].
  10. ↑ a b c d e Maciej Masłowski: Malarski żywot Józefa Chełmońskiego. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1965, s. 10.
  11. ↑ Informacja o Wincentym Łoskowskim.
  12. ↑ Życiorys Wincentego Łoskowskiego. Łowiczanin.
  13. ↑ I. Królewska Akademia Sztuk Pięknych..., [w:] H. Stępień, M. Liczbińska, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828–1914 (materiały źródłowe), wyd. II, Kraków: Agencja Wydawniczo-Reklamowa Chors, 1994, s. 10, ISBN 83-903086-1-4.
  14. ↑ Wieczór twórczości Chełmońskiego. „Nowiny Rzeszowskie”, s. 1, nr 39 z 15 lutego 1955. 
  15. ↑ Maria z Szymanowskich małżonka malarza Jozefa Chełmońskiego.
  16. ↑ Joanna Sosnowska, Poza kanonem. Sztuka polskich artystek 1880-1939, Warszawa 2003, s. 67–68.
  17. ↑ Górscy Herbu Boża Wola. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2001.
  18. ↑ a b Antoni Adam Piotrowski, Józef Chełmoński. Wspomnienie, Kraków 1925, s. 26, Cytat: Choroba robiła postępy. Skleroza coraz bardziej drążyła organizm. Wreszcie 6 kwietnia 1914, na 4 miesiące przed wojną światową, zamknął na zawsze powieki wielki artysta..
  19. ↑ Chełmoński Józef, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2019-08-06].
  20. ↑ Pia Górska: Paleta i pióro, Kraków, 1956, ss.115-117.
  21. ↑ Joanna M. Sosnowska, Malarz: Józef Chełmoński, Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2021, s. 34–35, ISBN 978-83-66519-39-8.
  22. ↑ a b Waldemar Łysiak: Malarstwo biało-czerwone. T. 2. Nobilis, 2013, s. 179–180, seria: MBC. ISBN 978-83-60297-57-5.
  23. ↑ Waldemar Łysiak: Malarstwo biało-czerwone. T. 1. Nobilis, 2012, s. 98–100, seria: MBC. ISBN 978-83-60297-57-5.
  24. ↑ Stefania Kozakowska-Krzysztofowicz, Franciszek Stolot: Historia malarstwa polskiego. Kraków: Ryszard Kluszczyński, 2000, s. 222–224. ISBN 83-88080-44-X.
  25. ↑ Stefania Kozakowska-Krzysztofowicz, Franciszek Stolot: Historia malarstwa polskiego. Kraków: Ryszard Kluszczyński, 2000, s. 223–224. ISBN 83-88080-44-X.
  26. ↑ Jerzy Malinowski: Sztuka polska. Sztuka XIX wieku. Warszawa: Arkady, 2021, s. 285–287. ISBN 978-83-213-4836-0.
  27. ↑ Dzieło Józefa Chełmońskiego za 4,32 mln zł trafi do Muzeum Narodowego w Poznaniu. rp.pl, 16 czerwca 2023. [dostęp 2023-06-17].
  28. ↑ Polscy malarze XIX/XX w. – Józef Chełmoński. NBP. [dostęp 2015-02-09]. (pol.).
  29. ↑ PKP Intercity pokazało w Opolu zmodernizowane wagony. Nowa Trybuna Opolska, 2015-07-24. [dostęp 2015-11-10]. (pol.).
  30. ↑ Archiwum Cyfrowe MNW, Chełmoński. Muzeum Narodowe w Warszawie. [dostęp 2015-11-10]. (pol.).
  31. ↑ Józef Chełmoński, zasoby.msl.org.pl [dostęp 2022-02-06] (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Józef_Chełmoński&oldid=71950698”