Józef Chełmoński
| ||
 Józef Chełmoński, Autoportret, 1902 | ||
| Imię i nazwisko | Józef Marian Chełmoński | |
| Data i miejsce urodzenia | 7 listopada 1849 Boczki | |
| Data i miejsce śmierci | 6 kwietnia 1914 Kuklówka Zarzeczna | |
| Narodowość | polska | |
| Dziedzina sztuki | malarstwo | |
| Epoka | realizm | |
| Ważne dzieła | ||
| ||
| ||
 Prawdzic | ||
| Rodzina | Chełmońscy | |
| Ojciec | Józef Adam Chełmoński | |
| Matka | Izabela Łoskowska | |
| Żona |
Maria Szymanowska | |
| Dzieci |
Jadwiga | |
Józef Marian Chełmoński herbu Prawdzic (ur. 7 listopada 1849 w Boczkach[1], zm. 6 kwietnia 1914 w Kuklówce Zarzecznej) – polski malarz, reprezentant realizmu. Jeden z najwybitniejszych twórców malarstwa realistycznego w Polsce[2].
Spis treści
Dzieciństwo[edytuj | edytuj kod]
Pochodził ze szlachty mazowieckiej[a]. Ojciec malarza Józef Adam dzierżawił majątek Boczki[3]. Dziadek, również Józef, był osobistym sekretarzem Michała Hieronima Radziwiłła[4]. W folwarku w Boczkach urodził się 7 listopada 1849 Józef Marian Chełmoński, a akt chrztu spisano w Kolegiacie Łowickiej 27 kwietnia 1850 w obecności ojca Józefa Adama Chełmońskiego (właściciela folwarku Boczki), księdza Józefa Rojewskiego wikarego Kolegiaty w Łowiczu i włościanina Stanisława Kurackiego. Chrzestnymi byli Antoni Chełmoński oraz Florentyna Łoskowska[5].
Izabela z Łoskowskich Chełmońska powiła syna w wieku 24 lat. O matce mówiło się, iż była osobą o dużej kulturze, rozmiłowaną w sztuce i literaturze. Wnuczka wspominała ją jako nieziemską istotę o słodyczy charakteru nie mającej granic. Ojciec malarza, właściciel folwarku Boczki i wójt gminny, był utalentowany muzycznie i malarsko: grał na skrzypcach oraz rysował szkice okolic Nieborowa, Teresina[5]. Dziadek Wincenty Łoskowski był oficerem w armii napoleońskiej i m.in. brał udział w oblężeniu Saragossy[6][7]. W Boczkach artysta zamieszkiwał do wyjazdu do Warszawy, potem wielokrotnie wracał do swoich stron rodzinnych[b].
Młodość[edytuj | edytuj kod]
W latach 1867–1872 uczył się w warszawskiej Klasie Rysunkowej i w prywatnej pracowni Wojciecha Gersona, a w latach 1872–1875 studiował w Monachium (w końcu stycznia 1872 r. zgłosił się do Akademii Sztuk Pięknych – Naturklasse)[8], gdzie wzbudzał niemałą sensację swoim ubiorem – nosił bowiem czerwone rajtuzy konnicy rosyjskiej, granatową ułańską kurtkę oraz czapkę konduktorską Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. W 1875 udał się do Paryża, gdzie zyskał dużą popularność dzięki oryginalnej tematyce swoich obrazów. Współpracował jako ilustrator z paryskim „Le Monde Illustré”. Zwiedzał Włochy, w latach 1872 i 1874–1875 odbył wycieczki na Podole i Ukrainę.
Małżeństwo i dzieci[edytuj | edytuj kod]
Na wiosnę 1878, podczas pobytu w Warszawie i przygotowaniach do Salonu Paryskiego poznał i zaręczył się z Marią Szymanowską, swą daleką powinowatą (poprzez Łoskowskich i Ślewińskich)[5]. Ślub z Marią z Korwin-Szymanowskich odbył się 18 czerwca 1878 w kościele na Lesznie pw. Panny Marii, świadkiem Chełmońskiego był Gerson i Ślewiński. Po ślubie para młoda wyjechała do Wiednia, Monachium, Wenecji i Paryża[5].
Pierwsza córka Jadwiga urodziła się w Paryżu w lipcu 1879, w 1881 druga córka Maria, 1883 – trzecia – Zofia, a pod koniec pobytu za granicą – syn Józef. W 1887 rodzina Chełmońskich wróciła do Polski i zamieszkała u p. Umińskich przy ulicy Widok w Warszawie. Pierworodny syn Józef umarł w tymże roku u rodziny Łoskowskich w Janowicach, nie przeżywszy roku. Wtedy też umarła urodzona w 1888 córka Hanna, a w 1889 syn Tadeusz[5]. Małżeństwo Chełmońskich wychowało cztery córki: Marię, Zofię (po mężu Austowa[9]), Jadwigę i Wandę oraz 2 synów: Tadeusza i Józefa[10].
Lata dojrzałe[edytuj | edytuj kod]
Kłopoty rodzinne, nieporozumienia z żoną (m.in. stosowana wobec niej przemoc[11]), oraz śmierć młodszych dzieci, skłoniły Chełmońskiego do częstszych wyjazdów do swej pracowni pod Grodziskiem, do Kuklówki. W 1889 malarz kupił dworek w Kuklówce, gdzie wprowadził się i mieszkał aż do śmierci. Często przebywał także w dworze należącym do rodziny Górskich w pobliskiej Woli Pękoszewskiej, gdzie uczył malarstwa Pię Górską[12]. Pochowany został na cmentarzu w Żelechowie.
Twórczość[edytuj | edytuj kod]
Malował sceny rodzajowe, ukazując z dużym autentyzmem życie wsi polskiej i ukraińskiej oraz sceny myśliwskie. W realistycznych, nastrojowych pejzażach z wielką wrażliwością odtwarzał koloryt przyrody. Rzadziej malował portrety. Był doskonałym malarzem koni, sławę przyniosły mu rozpędzone Czwórki i Trójki. Maciej Masłowski w swoich pismach poświęconych Chełmońskiemu napisał, iż artysta ów zaklął w swoim malarstwie tajemnicę polskości i dalej stwierdził: jest w tym coś z magii, jest zaklęcie, jest urok rzucony przez prawdziwego myśliwca na wielkich łowach natury.
Upamiętnienia[edytuj | edytuj kod]
- Oddział PTTK w Żyrardowie przyznaje regionalną odznakę krajoznawczą „Przyjaciel Ziemi Chełmońskiego”;
- Srebrna moneta z serii Polscy malarze XIX/XX w. – Józef Chełmoński o nominale 20 zł wprowadzona do obiegu 7 listopada 2014 roku przez Narodowy Bank Polski[13];
- Pociąg InterCity „Józef Chełmoński”[14].
Patron szkół, ulic, skwerów[edytuj | edytuj kod]
- I Liceum Ogólnokształcące im. Józefa Chełmońskiego w Łowiczu[15];
- Liceum Plastyczne im. Józefa Chełmońskiego w Nałęczowie;
- Szkoła Podstawowa im. Józefa Chełmońskiego w Kuklówce Radziejowickiej (w miejscowości, w której żył i tworzył malarz);
- Gimnazjum nr 3 w Zielonej Górze im Józefa Chełmońskiego[16];
- Skwer Chełmońskiego w Piotrkowie Trybunalskim w Parku Miejskim (51°24′33″N 19°41′22″E)[17][18];
- Ulica Józefa Chełmońskiego w Białymstoku;
- Ulica Józefa Chełmońskiego w Jaworznie;
- Ulica Józefa Chełmońskiego w Żarach[19];
- Ulica Józefa Chełmońskiego w Zgorzelcu w dzielnicy Ujazd
- Ulica Chełmońskiego w Warszawie w dzielnicy Ursus Skorosze[20];
- Ulica Józefa Chełmońskiego w Śremie w osiedlu Helenki Wysokie;
- Ulica Józefa Chełmońskiego w Kutnie;
- Ulica Józefa Chełmońskiego w Sosnowcu, w osiedlu Środula;
- Ulica Józefa Chełmońskiego w Przasnyszu;
- Ulica Chełmońskiego w Poznaniu;
- Ulica Józefa Chełmońskiego w Gdańsku, Osiedle VII Dwór;
- Ulica Józefa Chełmońskiego we Wrocławiu;
- Szkoła Podstawowa nr 46 im. Józefa Chełmońskiego w Łodzi[21].
- Ulica Józefa Chełmońskiego w Częstochowie
- Ulica Józefa Chełmońskiego w Krakowie
- Ulica Józefa Chełmońskiego w Rzeszowie
- Szkoła Podstawowa w Łyszkowice im. Józefa Chełmońskiego
Zbiory w muzeach[edytuj | edytuj kod]
- Muzeum Narodowe w Warszawie – posiada w zbiorach około 45 obrazów i szkiców Józefa Chełmońskiego[22];
- Zespół pałacowo-parkowy w Radziejowicach – Dom Pracy Twórczej – znajduje się tu wiele dzieł Józefa Chełmońskiego, które można obejrzeć podczas koncertów i innych wydarzeń kulturalnych.
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Genealogię rodu Chełmońskich herbu Prawdzic zaprezentował Piotr Szczepankowski-Chełmoński w dniu 20 stycznia 2009 r. w Muzeum w Łowiczu podczas uroczystego otwarcia obchodów 160 rocznicy urodzin Józefa Chełmońskiego.
- ↑ W tutejszym parku ustawiony jest pamiątkowy głaz upamiętniający fakt urodzenia się malarza, zaś sama miejscowość nazywana jest potocznie Boczkami Chełmońskimi.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Skan aktu urodzenia Józefa Chełmońskiego, nr. 114/1850 Łowicz Kolegiata.
- ↑ Chełmoński Józef - Encyklopedia PWN - źródło wiarygodnej i rzetelnej wiedzy, encyklopedia.pwn.pl (pol.).
- ↑ Wcześniej rodzina Chełmońskich związana była z dworem Radziwiłłów w Nieborowie.
- ↑ Opracowanie genealogiczne P.Szczepanowski.
- ↑ a b c d e Maciej Masłowski: Malarski Żywot Józefa Chełmońskiego. Warszawa: PIW, 1965, s. 10.
- ↑ Informacja o Wincentym Łoskowskim.
- ↑ Życiorys Wincentego Łoskowskiego. Łowiczanin.
- ↑ I. Królewska Akademia Sztuk Pięknych... [w:] H. Stępień, M. Liczbińska, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828–1914 (materiały źródłowe), wyd. II, Kraków: Agencja Wydawniczo-Reklamowa Chors, 1994, s. 10, ISBN 83-903086-1-4.
- ↑ Wieczór twórczości Chełmońskiego. „Nowiny Rzeszowskie”, s. 1, nr 39 z 15 lutego 1955.
- ↑ Maria z Szymanowskich małżonka malarza Jozefa Chełmońskiego.
- ↑ Joanna Sosnowska, Poza kanonem. Sztuka polskich artystek 1880-1939, Warszawa 2003, s. 67–68.
- ↑ Górscy Herbu Boża Wola. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2001.
- ↑ Polscy malarze XIX/XX w. – Józef Chełmoński (pol.). NBP. [dostęp 2015-02-09].
- ↑ PKP Intercity pokazało w Opolu zmodernizowane wagony (pol.). Nowa Trybuna Opolska, 2015-07-24. [dostęp 2015-11-10].
- ↑ I LO im. J. Chełmońskiego w Łowiczu. Patron (pol.). [dostęp 2015-11-10].
- ↑ 3 Gimnazjum im. J. Chełmońskiego w Zielonej Górze (pol.). [dostęp 2015-11-10].
- ↑ Piotr Szczepankowski – Chełmoński: Józef Chełmoński. Korespondencja (pol.). [dostęp 2015-11-10].
- ↑ Skwer Chełmońskiego w Wikimapii (pol.). Wikimapia. [dostęp 2015-11-10].
- ↑ ulica CHełmońskiego w Żarach. Infopolska. [dostęp 2015-11-10].
- ↑ ulica Chełmońskiego w Ursusie (pol.). Warszawa Wikia. [dostęp 2015-11-10].
- ↑ Szkoła Podstawowa nr 46 im. Józefa Chełmońskiego w Łodzi. oficjalna strona.
- ↑ Archiwum Cyfrowe MNW, Chełmoński (pol.). Muzeum Narodowe w Warszawie. [dostęp 2015-11-10].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Maciej Masłowski: Malarski żywot Józefa Chełmońskiego. Wyd. 2. Warszawa: PIW, 1972.
- Maciej Masłowski: Józef Chełmoński. Warszawa: Auriga – Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1973.
- Rzecz o sławnych Łowiczanach, Łowicz 2006, wyd. POLIGRAFIA s.j.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Galeria obrazów Józefa Chełmońskiego
- Pieczęć sygnetowa Józefa Chełmońskiego (dziadka malarza)
- Józef Chełmoński w iMNK – Wirtualnym Muzeum Narodowym w Krakowie
- Józef Chełmoński: życie i twórczość cz. 1
- Józef Chełmoński: życie i twórczość cz. 2
- Józef Chełmoński: życie i twórczość cz. 3
- Józef Chełmoński Noc gwiażdzista, artykuł na portalu NiezlaSztuka.net
- Wystawa obrazów w pałacu w Radziejowicach
- Artykuł o ostatnich latach życia Chełmońskiego
- Józef Chełmoński nigdy nie zdejmował łowickiej kamizelki. Dwójka – Program 2 Polskiego Radia, 2014-07-20. [dostęp 2014-07-22].
