Józef Chełmoński
![]() Józef Chełmoński, Autoportret, 1902 | |
Imię i nazwisko |
Józef Marian Chełmoński |
---|---|
Data i miejsce urodzenia | |
Data i miejsce śmierci | |
Narodowość | |
Dziedzina sztuki | |
Epoka | |
Ważne dzieła | |
|
![]() Prawdzic | |
Rodzina |
Chełmońscy |
---|---|
Ojciec |
Józef Adam Chełmoński |
Matka |
Izabela Łoskowska |
Żona |
Maria Szymanowska |
Dzieci |
Jadwiga |
Józef Marian Chełmoński herbu Prawdzic (ur. 7 listopada 1849 w Boczkach[1], zm. 6 kwietnia 1914 w Kuklówce Zarzecznej) – polski malarz, reprezentant realizmu. Jeden z najwybitniejszych twórców malarstwa realistycznego w Polsce[2].
Dzieciństwo[edytuj | edytuj kod]
Pochodził ze szlachty mazowieckiej[a]. Ojciec malarza Józef Adam dzierżawił majątek Boczki[3]. Dziadek, również Józef, był osobistym sekretarzem Michała Hieronima Radziwiłła[4]. Józef Marian Chełmoński urodził się 7 listopada 1849 w folwarku w Boczkach, akt chrztu spisano w kościele kolegiackim w Łowiczu 27 kwietnia 1850 w obecności ojca Józefa Adama Chełmońskiego, właściciela folwarku Boczki, księdza Józefa Rojewskiego, wikarego kolegiaty w Łowiczu, i włościanina Stanisława Kurackiego. Chrzestnymi byli Antoni Chełmoński i Florentyna Łoskowska[5].
Izabela z Łoskowskich Chełmońska powiła syna w wieku 24 lat. O matce mówiło się, że była osobą o dużej kulturze, rozmiłowaną w sztuce i literaturze. Wnuczka wspominała ją jako nieziemską istotę o słodyczy charakteru nie mającej granic. Ojciec malarza, właściciel folwarku Boczki i wójt gminny, był utalentowany muzycznie i malarsko: grał na skrzypcach oraz rysował szkice okolic Nieborowa i Teresina[5]. Dziadek Wincenty Łoskowski był oficerem w armii napoleońskiej i m.in. brał udział w oblężeniu Saragossy[6][7]. W Boczkach artysta mieszkał do wyjazdu do Warszawy, potem wielokrotnie wracał do swoich stron rodzinnych[b].
Młodość[edytuj | edytuj kod]
W latach 1867–1872 uczył się w warszawskiej Klasie Rysunkowej i w prywatnej pracowni Wojciecha Gersona, a w latach 1872–1875 studiował w Monachium (w końcu stycznia 1872 r. zgłosił się do Akademii Sztuk Pięknych – Naturklasse)[8], gdzie wzbudzał niemałą sensację swoim ubiorem – nosił czerwone rajtuzy konnicy rosyjskiej, granatową ułańską kurtkę oraz czapkę konduktorską Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. W 1875 udał się do Paryża, gdzie zyskał dużą popularność dzięki oryginalnej tematyce swoich obrazów. Współpracował jako ilustrator z paryskim „Le Monde Illustré”. Zwiedzał Włochy, w latach 1872 i 1874–1875 odbył wycieczki na Podole i Ukrainę.
Małżeństwo i dzieci[edytuj | edytuj kod]
Na wiosnę 1878, podczas pobytu w Warszawie i przygotowaniach do Salonu Paryskiego poznał i zaręczył się z Marią Szymanowską, swą daleką powinowatą (poprzez Łoskowskich i Ślewińskich)[5]. Ślub z Marią z Korwin-Szymanowskich odbył się 18 czerwca 1878 w kościele na Lesznie pw. Panny Marii, świadkiem Chełmońskiego był Stanisław Witkiewicz i Wojciech Szymanowski. Po ślubie para młoda wyjechała do Wiednia, Monachium, Wenecji i Paryża[5].
Pierwsza córka Jadwiga urodziła się w Paryżu w lipcu 1879, w 1881 druga córka Maria, 1883 – trzecia – Zofia, a pod koniec pobytu za granicą – syn Józef. W 1887 rodzina Chełmońskich wróciła do Polski i zamieszkała u p. Umińskich przy ulicy Widok w Warszawie. Pierworodny syn Józef zmarł w tymże roku u rodziny Łoskowskich w Janowicach, nie przeżywszy roku. Wtedy też zmarła urodzona w 1888 córka Hanna, a w 1889 syn Tadeusz[5]. Małżeństwo Chełmońskich wychowało cztery córki: Marię, Zofię (po mężu Austowa[9]), Jadwigę i Wandę oraz 2 synów: Tadeusza i Józefa[10].
Lata dojrzałe[edytuj | edytuj kod]
Kłopoty rodzinne, nieporozumienia z żoną (m.in. stosowana wobec niej przemoc[11]), oraz śmierć młodszych dzieci, skłoniły Chełmońskiego do częstszych wyjazdów do swej pracowni pod Grodziskiem, do Kuklówki. W 1889 malarz kupił dworek w Kuklówce, gdzie wprowadził się i mieszkał aż do śmierci. Często przebywał także w dworze należącym do rodziny Górskich w pobliskiej Woli Pękoszewskiej, gdzie uczył malarstwa Pię Górską[12]. Pochowany został na cmentarzu w Żelechowie.
Twórczość[edytuj | edytuj kod]
Malował sceny rodzajowe, ukazując z dużym autentyzmem życie wsi polskiej i ukraińskiej oraz sceny myśliwskie. W realistycznych, nastrojowych pejzażach z wielką wrażliwością odtwarzał koloryt przyrody. Rzadziej malował portrety. Był doskonałym malarzem koni, sławę przyniosły mu rozpędzone Czwórki i Trójki. Maciej Masłowski w swoich pismach poświęconych Chełmońskiemu napisał, iż artysta ów zaklął w swoim malarstwie tajemnicę polskości i dalej stwierdził: jest w tym coś z magii, jest zaklęcie, jest urok rzucony przez prawdziwego myśliwca na wielkich łowach natury.
W 1894 otrzymał od komitetu Wystawy Krajowej we Lwowie dyplom honorowy w dziedzinie sztuka, obrazy, rzeźby[13].
Upamiętnienia[edytuj | edytuj kod]
- Oddział PTTK w Żyrardowie przyznaje regionalną odznakę krajoznawczą „Przyjaciel Ziemi Chełmońskiego”;
- Srebrna moneta z serii Polscy malarze XIX/XX w. – Józef Chełmoński o nominale 20 zł wprowadzona do obiegu 7 listopada 2014 roku przez Narodowy Bank Polski[14];
- Pociąg InterCity „Józef Chełmoński” relacji Kraków -Świnoujście i przeciwnej[15].
- Jest patronem wielu ulic, szkół itp. w Polsce.
Zbiory w muzeach[edytuj | edytuj kod]
- Muzeum Narodowe w Warszawie – posiada w zbiorach około 45 obrazów i szkiców Józefa Chełmońskiego[16];
- Zespół pałacowo-parkowy w Radziejowicach – Dom Pracy Twórczej – znajduje się tu wiele dzieł Józefa Chełmońskiego, które można obejrzeć podczas koncertów i innych wydarzeń kulturalnych;
- Muzeum Sztuki w Łodzi – Kolekcja Sztuki Dawnej – posiada w zbiorach 3 obrazy olejne artysty oraz 6 szkiców[17].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Genealogię rodu Chełmońskich herbu Prawdzic przedstawił Piotr Szczepankowski-Chełmoński 20 stycznia 2009 w Muzeum w Łowiczu podczas uroczystego otwarcia obchodów 160 rocznicy urodzin Józefa Chełmońskiego.[potrzebny przypis]
- ↑ W tutejszym parku ustawiony jest pamiątkowy głaz upamiętniający fakt urodzenia się malarza, zaś sama miejscowość nazywana jest potocznie Boczkami Chełmońskimi.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Skan aktu urodzenia Józefa Chełmońskiego, nr. 114/1850 Łowicz Kolegiata.
- ↑ Chełmoński Józef, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2019-08-06] .
- ↑ Wcześniej rodzina Chełmońskich związana była z dworem Radziwiłłów w Nieborowie.
- ↑ Opracowanie genealogiczne P.Szczepanowski.
- ↑ a b c d e Maciej Masłowski: Malarski żywot Józefa Chełmońskiego. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1965, s. 10.
- ↑ Informacja o Wincentym Łoskowskim.
- ↑ Życiorys Wincentego Łoskowskiego. Łowiczanin.
- ↑ I. Królewska Akademia Sztuk Pięknych..., [w:] H. Stępień , M. Liczbińska , Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828–1914 (materiały źródłowe), wyd. II, Kraków: Agencja Wydawniczo-Reklamowa Chors, 1994, s. 10, ISBN 83-903086-1-4 .
- ↑ Wieczór twórczości Chełmońskiego. „Nowiny Rzeszowskie”, s. 1, nr 39 z 15 lutego 1955.
- ↑ Maria z Szymanowskich małżonka malarza Jozefa Chełmońskiego.
- ↑ Joanna Sosnowska , Poza kanonem. Sztuka polskich artystek 1880-1939, Warszawa 2003, s. 67–68 .
- ↑ Górscy Herbu Boża Wola. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2001.
- ↑ Wystawa krajowa. Sztuka polska. „Kurjer Lwowski”. Nr 275, s. 4, 4 października 1894.
- ↑ Polscy malarze XIX/XX w. – Józef Chełmoński (pol.). NBP. [dostęp 2015-02-09].
- ↑ PKP Intercity pokazało w Opolu zmodernizowane wagony (pol.). Nowa Trybuna Opolska, 2015-07-24. [dostęp 2015-11-10].
- ↑ Archiwum Cyfrowe MNW, Chełmoński (pol.). Muzeum Narodowe w Warszawie. [dostęp 2015-11-10].
- ↑ Józef Chełmoński, zasoby.msl.org.pl [dostęp 2022-02-06] (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Maciej Masłowski: Malarski żywot Józefa Chełmońskiego. Wyd. 2. Warszawa: PIW, 1972. Wydanie 3 nakładem Wydawnictwa Bellona, Warszawa 2014.
- Maciej Masłowski: Józef Chełmoński. Warszawa: Auriga – Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1973.
- Rzecz o sławnych Łowiczanach, Łowicz 2006, wyd. POLIGRAFIA s.j.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Józef Chełmoński w iMNK – Wirtualnym Muzeum Narodowym w Krakowie
- Józef Chełmoński: życie i twórczość cz. 1
- ISNI: 0000 0001 1601 9345
- VIAF: 18034480
- ULAN: 500012191
- LCCN: n84168611
- GND: 119550164
- BnF: 14966889r, 133269969
- SUDOC: 124687156
- NKC: xx0070545
- BNE: XX4923820
- NTA: 07527065X
- Open Library: OL1629104A
- PLWABN: 9810560134505606
- NUKAT: n98001613
- J9U: 987009348853605171
- CONOR: 277325667
- LIH: LNB:BOtu;=CK
- WorldCat: lccn-n84168611