Józef Chełmoński

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Józef Chełmoński
Ilustracja
Józef Chełmoński, Autoportret, 1902
Imię i nazwisko

Józef Marian Chełmoński

Data i miejsce urodzenia

7 listopada 1849
Boczki

Data i miejsce śmierci

6 kwietnia 1914
Kuklówka Zarzeczna

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

malarstwo

Epoka

realizm

Ważne dzieła
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Józef Marian Chełmoński
Herb
Prawdzic
Rodzina

Chełmońscy

Ojciec

Józef Adam Chełmoński

Matka

Izabela Łoskowska

Żona

Maria Szymanowska

Dzieci

Jadwiga
Zofia
Józef
Hanna
Tadeusz
Maria

Józef Marian Chełmoński herbu Prawdzic (ur. 7 listopada 1849 w Boczkach[1], zm. 6 kwietnia 1914 w Kuklówce Zarzecznej) – polski malarz, reprezentant realizmu. Jeden z najwybitniejszych twórców malarstwa realistycznego w Polsce[2].

Dzieciństwo[edytuj | edytuj kod]

Pochodził ze szlachty mazowieckiej[a]. Ojciec malarza Józef Adam dzierżawił majątek Boczki[3]. Dziadek, również Józef, był osobistym sekretarzem Michała Hieronima Radziwiłła[4]. Józef Marian Chełmoński urodził się 7 listopada 1849 w folwarku w Boczkach, akt chrztu spisano w kościele kolegiackim w Łowiczu 27 kwietnia 1850 w obecności ojca Józefa Adama Chełmońskiego, właściciela folwarku Boczki, księdza Józefa Rojewskiego, wikarego kolegiaty w Łowiczu, i włościanina Stanisława Kurackiego. Chrzestnymi byli Antoni Chełmoński i Florentyna Łoskowska[5].

Izabela z Łoskowskich Chełmońska powiła syna w wieku 24 lat. O matce mówiło się, że była osobą o dużej kulturze, rozmiłowaną w sztuce i literaturze. Wnuczka wspominała ją jako nieziemską istotę o słodyczy charakteru nie mającej granic. Ojciec malarza, właściciel folwarku Boczki i wójt gminny, był utalentowany muzycznie i malarsko: grał na skrzypcach oraz rysował szkice okolic Nieborowa i Teresina[5]. Dziadek Wincenty Łoskowski był oficerem w armii napoleońskiej i m.in. brał udział w oblężeniu Saragossy[6][7]. W Boczkach artysta mieszkał do wyjazdu do Warszawy, potem wielokrotnie wracał do swoich stron rodzinnych[b].

Młodość[edytuj | edytuj kod]

W latach 1867–1872 uczył się w warszawskiej Klasie Rysunkowej i w prywatnej pracowni Wojciecha Gersona, a w latach 1872–1875 studiował w Monachium (w końcu stycznia 1872 r. zgłosił się do Akademii Sztuk Pięknych – Naturklasse)[8], gdzie wzbudzał niemałą sensację swoim ubiorem – nosił czerwone rajtuzy konnicy rosyjskiej, granatową ułańską kurtkę oraz czapkę konduktorską Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. W 1875 udał się do Paryża, gdzie zyskał dużą popularność dzięki oryginalnej tematyce swoich obrazów. Współpracował jako ilustrator z paryskim „Le Monde Illustré”. Zwiedzał Włochy, w latach 1872 i 1874–1875 odbył wycieczki na Podole i Ukrainę.

Józef Chełmoński

Małżeństwo i dzieci[edytuj | edytuj kod]

Na wiosnę 1878, podczas pobytu w Warszawie i przygotowaniach do Salonu Paryskiego poznał i zaręczył się z Marią Szymanowską, swą daleką powinowatą (poprzez Łoskowskich i Ślewińskich)[5]. Ślub z Marią z Korwin-Szymanowskich odbył się 18 czerwca 1878 w kościele na Lesznie pw. Panny Marii, świadkiem Chełmońskiego był Stanisław Witkiewicz i Wojciech Szymanowski. Po ślubie para młoda wyjechała do Wiednia, Monachium, Wenecji i Paryża[5].

Pierwsza córka Jadwiga urodziła się w Paryżu w lipcu 1879, w 1881 druga córka Maria, 1883 – trzecia – Zofia, a pod koniec pobytu za granicą – syn Józef. W 1887 rodzina Chełmońskich wróciła do Polski i zamieszkała u p. Umińskich przy ulicy Widok w Warszawie. Pierworodny syn Józef zmarł w tymże roku u rodziny Łoskowskich w Janowicach, nie przeżywszy roku. Wtedy też zmarła urodzona w 1888 córka Hanna, a w 1889 syn Tadeusz[5]. Małżeństwo Chełmońskich wychowało cztery córki: Marię, Zofię (po mężu Austowa[9]), Jadwigę i Wandę oraz 2 synów: Tadeusza i Józefa[10].

Lata dojrzałe[edytuj | edytuj kod]

Kłopoty rodzinne, nieporozumienia z żoną (m.in. stosowana wobec niej przemoc[11]), oraz śmierć młodszych dzieci, skłoniły Chełmońskiego do częstszych wyjazdów do swej pracowni pod Grodziskiem, do Kuklówki. W 1889 malarz kupił dworek w Kuklówce, gdzie wprowadził się i mieszkał aż do śmierci. Często przebywał także w dworze należącym do rodziny Górskich w pobliskiej Woli Pękoszewskiej, gdzie uczył malarstwa Pię Górską[12]. Pod koniec życia cierpiał na miażdżycę[13]. Pochowany został na cmentarzu w Ojrzanowie[13].

Twórczość[edytuj | edytuj kod]

Malował sceny rodzajowe, ukazując z dużym autentyzmem życie wsi polskiej i ukraińskiej oraz sceny myśliwskie. W realistycznych, nastrojowych pejzażach z wielką wrażliwością odtwarzał koloryt przyrody. Rzadziej malował portrety. Był doskonałym malarzem koni, sławę przyniosły mu rozpędzone Czwórki i Trójki. Maciej Masłowski w swoich pismach poświęconych Chełmońskiemu napisał, iż artysta ów zaklął w swoim malarstwie tajemnicę polskości i dalej stwierdził: jest w tym coś z magii, jest zaklęcie, jest urok rzucony przez prawdziwego myśliwca na wielkich łowach natury.

W 1894 otrzymał od komitetu Wystawy Krajowej we Lwowie dyplom honorowy w dziedzinie sztuka, obrazy, rzeźby[14].

Upamiętnienia[edytuj | edytuj kod]

Zbiory w muzeach[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Genealogię rodu Chełmońskich herbu Prawdzic przedstawił Piotr Szczepankowski-Chełmoński 20 stycznia 2009 w Muzeum w Łowiczu podczas uroczystego otwarcia obchodów 160 rocznicy urodzin Józefa Chełmońskiego.[potrzebny przypis]
  2. ↑ W tutejszym parku ustawiony jest pamiątkowy głaz upamiętniający fakt urodzenia się malarza, zaś sama miejscowość nazywana jest potocznie Boczkami Chełmońskimi.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Skan aktu urodzenia Józefa Chełmońskiego, nr. 114/1850 Łowicz Kolegiata.
  2. ↑ Chełmoński Józef, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2019-08-06].
  3. ↑ Wcześniej rodzina Chełmońskich związana była z dworem Radziwiłłów w Nieborowie.
  4. ↑ Opracowanie genealogiczne P.Szczepanowski. jozefchelmonski.com.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-19)]..
  5. ↑ a b c d e Maciej Masłowski: Malarski żywot Józefa Chełmońskiego. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1965, s. 10.
  6. ↑ Informacja o Wincentym Łoskowskim.
  7. ↑ Życiorys Wincentego Łoskowskiego. Łowiczanin.
  8. ↑ I. Królewska Akademia Sztuk Pięknych..., [w:] H. Stępień, M. Liczbińska, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828–1914 (materiały źródłowe), wyd. II, Kraków: Agencja Wydawniczo-Reklamowa Chors, 1994, s. 10, ISBN 83-903086-1-4.
  9. ↑ Wieczór twórczości Chełmońskiego. „Nowiny Rzeszowskie”, s. 1, nr 39 z 15 lutego 1955. 
  10. ↑ Maria z Szymanowskich małżonka malarza Jozefa Chełmońskiego.
  11. ↑ Joanna Sosnowska, Poza kanonem. Sztuka polskich artystek 1880-1939, Warszawa 2003, s. 67–68.
  12. ↑ Górscy Herbu Boża Wola. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2001.
  13. ↑ a b Antoni Adam Piotrowski, Józef Chełmoński. Wspomnienie, Kraków 1925, s. 26, Cytat: Choroba robiła postępy. Skleroza coraz bardziej drążyła organizm. Wreszcie 6 kwietnia 1914, na 4 miesiące przed wojną światową, zamknął na zawsze powieki wielki artysta..
  14. ↑ Wystawa krajowa. Sztuka polska. „Kurjer Lwowski”. Nr 275, s. 4, 4 października 1894. 
  15. ↑ Polscy malarze XIX/XX w. – Józef Chełmoński. NBP. [dostęp 2015-02-09]. (pol.).
  16. ↑ PKP Intercity pokazało w Opolu zmodernizowane wagony. Nowa Trybuna Opolska, 2015-07-24. [dostęp 2015-11-10]. (pol.).
  17. ↑ Archiwum Cyfrowe MNW, Chełmoński. Muzeum Narodowe w Warszawie. [dostęp 2015-11-10]. (pol.).
  18. ↑ Józef Chełmoński, zasoby.msl.org.pl [dostęp 2022-02-06] (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Józef_Chełmoński&oldid=68804999”