Piotr Chmielowski

Władysław Podkowiński, Portret Piotra Chmielowskiego

Grób Piotra Chmielowskiego na cmentarzu Łyczakowskim (2007, wyk. Stanisław Kazimierz Ostrowski)

Grobowiec Piotra Chmielowskiego po renowacji (2010)

Piotr Chmielowski (ur. 9 lutego 1848 w Zawadyńcach, zm. 22 kwietnia 1904 we Lwowie) – polski historyk literatury, encyklopedysta, profesor Uniwersytetu Lwowskiego, członek honorowy Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu od 1890 roku.

Młodość

Pochodził z rodziny ziemiańskiej, był synem Ignacego i Marianny z domu Węglowskiej.

Uczył się w I gimnazjum filologicznym w Warszawie (1860-1866, od 1862 pod nazwą gimnazjum realne), następnie studiował filologię i filozofię w Szkole Głównej Warszawskiej (od 1869 na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim). Studia ukończył w 1870; dokształcał się w tajnych kółkach naukowych. Kontynuował naukę w Lipsku (pedagogika, filozofia, geografia), gdzie obronił doktorat w 1874 (praca Die organischen Bedingungen der Enstehung des Willens).

Ożenił się 4 czerwca 1874 roku z Marią Józefą Trzcińską. Mieli siedmioro dzieci: Stanisława, Stefana, Ignacego Janusza, Jadwigę Wandę, Antoniego (zmarł w wieku 3 lat), Kazimierza Tadeusza i Witolda Władysława.

Praca, osiągnięcia naukowe

W latach 1874-1898 pracował jako profesor języka polskiego w gimnazjum męskim J. Pankiewicza w Warszawie. Współpracował z wieloma czasopismami i wydawnictwami – „Przeglądem Tygodniowym” (1867-1872), „Biblioteką Warszawską” (1870-1874), „Opiekunem Domowym” (1872-1876), „Pamiętnikiem Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza”, „Niwą”, „Przeglądem Pedagogicznym”, „Rodziną i Szkołą”, „Poradnikiem dla Dorosłych”, „Encyklopedią Wychowawczą”, „Biblioteką Arcydzieł Literatury Polskiej i Obcej”. W latach 1882-1897 był redaktorem „Ateneum”; zrezygnował na znak protestu przeciw wypowiedzi Włodzimierza Spasowicza (właściciela pisma) o „bezpowrotnym upadku dawnego państwa polskiego” i „konieczności przystosowania się do innego państwowego organizmu”. Wielokrotnie wypowiadał się na tematy narodowe; był więziony przez władze carskie w warszawskiej Cytadeli. W 1882 nie przyjął Katedry Literatury Polskiej na UW, nie chcąc zgodzić się na obowiązkowe wykładanie w języku rosyjskim oraz pominięcie w programie nauczania okresów Odrodzenia i romantyzmu. Ze względu na chorobę płuc od 1898 mieszkał w Zakopanem. W 1903 został profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Lwowskiego i kierownikiem Katedry Historii Literatury Polskiej tamże. Szczególną uwagę poświęcił polskiej literaturze romantycznej i pozytywistycznej; zajmował się również pedagogiką, historią wychowania, historią filozofii oraz krytyką literacką. Zgromadził bogatą literaturę poświęconą Mickiewiczowi i opracował obszerną biografię poety (Adam Mickiewicz. Zarys biograficzno-literacki, 1886, 2 tomy). Jako pierwszy docenił znaczenie twórczości Żmichowskiej i Wyspiańskiego. Opierając się na teoriach Hipolita Taine stworzył naukowe podstawy metod badawczych historii literatury. Przedstawił także zasady krytyki literackiej – ocena krytyka powinna być zgodna z interesami społecznymi, rezultatami badań naukowych oraz ogólnie przyjętymi wymogami estetycznymi. Rozwinął system nauczania opartego na samokształceniu. Był członkiem-korespondentem AU od 1893 (od 1902 członek czynny). Przygotował przekłady na polski dzieł Goethego i Kanta oraz wypisy historyczno-literackie Złota przędza poetów i prozaików polskich w 4 tomach (1884-1887).

Spotykał się z zarzutami bezbarwności stylu, braku wrażliwości artystycznej, jednostajności opisu; dla odmiany wysoko jego dorobek oceniał Gabriel Korbut.

Śmierć i pogrzeb

Piotr Chmielowski chorował na gruźlicę. Zmarł we Lwowie 22 kwietnia 1904. Jego uroczysty pogrzeb odbył się 25 kwietnia 1904 roku na cmentarzu Łyczakowskim.

Twórczość

Ogłosił ponad 2100 prac i artykułów, m.in.:

• Utylitaryzm w literaturze (1872)
• Kobiety Mickiewicza, Słowackiego i Krasińskiego (1873)
• Geneza Fantazyi, szkic psychologiczny (1873)
• Co wychowanie z dziecka zrobić może i powinno (1874)
• Józef Kremer (1875)
• Karol Libelt (1875)
• Dziesięć lat z dziejów wychowania w Polsce (1877)
• Pierwsza w Polsce książka o wychowaniu (1878)
• Rousseau. W stuletnią rocznicę jego śmierci (1878)
• Poezya w wychowaniu (1881)
• Wojciech Bogusławski w Wilnie (1883)
• Autorki polskie wieku XIX (1885)
• Studya i szkice z dziejów literatury polskiej (1886)
• Nasi powieściopisarze (1887-1895)
• Józef Ignacy Kraszewski. Zarys biograficzno-literacki (1888)
• Literatura dla ludu (1891)
• Powieści ludowe Elizy Orzeszkowej (1891)
• Bolesław Prus (1892)
• Postaci kobiece w komediach Fredry (1892)
• Współcześni poeci polscy (1895)
• Zarys najnowszej literatury polskiej(1895)
• Nasza literatura dramatyczna (1898, 2 tomy)
• Tadeusz Czacki. Jego życie i działalność wychowawcza. Zarys biograficzny (1898)
• Historya literatury polskiej (1899-1900, 6 tomów)
• Metodyka historii literatury polskiej (1899)
• Indywidualizm modernistyczny (1900)
• Henryk Sienkiewicz w oświetleniu krytycznem (1901)
• Dzieje krytyki literackiej w Polsce (1902)
• Stanisław Wyspiański (1902, w: Charakterystyki literackie)
• Nowele Marii Konopnickiej (1903)
• Jan Kasprowicz (1904)
• „Popioły”, powieść Stefana Żeromskiego (1904)
• Pisma krytycznoliterackie (1961, 2 tomy, pod redakcją Henryka Markiewicza)
• przekład obu części (w jednym tomie) Wilhelma Meistra Goethego

Bibliografia

• Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 1: A-J, Wrocław 1983
• Krystyna Ostrowska: Chmielowski Piotr. W: Słownik psychologów polskich. Elwira Kosnarewicz, Teresa Rzepa, Ryszard Stachowski (red.). Poznań: Instytut Psychologii UAM, 1992, s. 45.
• Ignacy Chrzanowski: Chmielowski Piotr. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 3: Brożek Jan – Chwalczewski Franciszek. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1937, s. 342–344. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ​ISBN 83-04-03291-0​.

Linki zewnętrzne

• Zarys najnowszej literatury polskiej
• Tadeusz Czacki. Jego życie i działalność wychowawcza. Zarys biograficzny
• Historya literatury polskiej