Piotr Chmielowski
| ||
![]() | ||
Data i miejsce urodzenia | 9 lutego 1848 Zawadynci | |
Data i miejsce śmierci | 22 kwietnia 1904 Lwów | |
Przyczyna śmierci | udar serca[1] | |
Miejsce spoczynku | cmentarz Łyczakowski | |
Zawód, zajęcie | historyk literatury, encyklopedysta, profesor | |
Dzieci | Stanisław, Stefan, Ignacy Janusz, Jadwiga Wanda, Antoni, Kazimierz Tadeusz, Witold Władysław | |
![]() |


Piotr Chmielowski (ur. 9 lutego 1848 w Zawadyńcach, zm. 22 kwietnia 1904 we Lwowie) – polski historyk literatury, encyklopedysta, profesor Uniwersytetu Lwowskiego, członek honorowy Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu od 1890 roku[2].
Młodość[edytuj | edytuj kod]
Pochodził z rodziny ziemiańskiej, był synem Ignacego i Marianny z domu Węglowskiej[3].
Uczył się w I gimnazjum filologicznym w Warszawie (1860–1866, od 1862 pod nazwą gimnazjum realne), następnie studiował filologię i filozofię w Szkole Głównej Warszawskiej (od 1869 na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim). Studia ukończył w 1870; dokształcał się w tajnych kółkach naukowych. Od 1873 kontynuował naukę w Lipsku (pedagogika, filozofia, geografia), gdzie obronił doktorat w 1874 (praca Die organischen Bedingungen der Enstehung des Willens).
Ożenił się 4 czerwca 1874 roku z Marią Józefą Trzcińską[4]. Mieli siedmioro dzieci: Stanisława, Stefana, Ignacego Janusza, Jadwigę Wandę, Antoniego (zmarł w wieku 3 lat), Kazimierza Tadeusza i Witolda Władysława[5].
Praca, osiągnięcia naukowe[edytuj | edytuj kod]
W latach 1874–1898 pracował jako profesor języka polskiego w gimnazjum męskim J. Pankiewicza w Warszawie. Współpracował z wieloma czasopismami i wydawnictwami – „Przeglądem Tygodniowym” (1867–1872), „Biblioteką Warszawską” (1870–1874), „Opiekunem Domowym” (1872–1876), „Pamiętnikiem Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza”, „Niwą”, „Przeglądem Pedagogicznym”, „Rodziną i Szkołą”, „Poradnikiem dla Dorosłych”, „Biblioteką Arcydzieł Literatury Polskiej i Obcej”. Był również encyklopedystą oraz członkiem komitetu redakcyjnego Encyklopedii Wychowawczej wydanej w latach 1900–1914[6].
W latach 1882–1897 był redaktorem „Ateneum”; zrezygnował na znak protestu przeciw wypowiedzi Włodzimierza Spasowicza (właściciela pisma) o „bezpowrotnym upadku dawnego państwa polskiego” i „konieczności przystosowania się do innego państwowego organizmu”. Wielokrotnie wypowiadał się na tematy narodowe; był więziony przez władze carskie w warszawskiej Cytadeli. W 1882 nie przyjął Katedry Literatury Polskiej na UW, nie chcąc zgodzić się na obowiązkowe wykładanie w języku rosyjskim oraz pominięcie w programie nauczania okresów Odrodzenia i romantyzmu. Ze względu na chorobę płuc od 1898 mieszkał w Zakopanem. W 1903 został profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Lwowskiego i kierownikiem Katedry Historii Literatury Polskiej tamże. Szczególną uwagę poświęcił polskiej literaturze romantycznej i pozytywistycznej; zajmował się również pedagogiką, historią wychowania, historią filozofii oraz krytyką literacką. Zgromadził bogatą literaturę poświęconą Mickiewiczowi i opracował obszerną biografię poety (Adam Mickiewicz. Zarys biograficzno-literacki, 1886, 2 tomy). Jako pierwszy docenił znaczenie twórczości Żmichowskiej i Wyspiańskiego. Opierając się na teoriach Hipolita Taine stworzył naukowe podstawy metod badawczych historii literatury. Przedstawił także zasady krytyki literackiej – ocena krytyka powinna być zgodna z interesami społecznymi, rezultatami badań naukowych oraz ogólnie przyjętymi wymogami estetycznymi. Rozwinął system nauczania opartego na samokształceniu.
Był członkiem-korespondentem AU od 1893 (od 1902 członek czynny). Przełożył na polski dzieła Goethego i Krytykę czystego rozumu Kanta oraz przygotował wypisy historyczno-literackie Złota przędza poetów i prozaików polskich w 4 tomach (1884–1887).
Spotykał się z zarzutami bezbarwności stylu, braku wrażliwości artystycznej, jednostajności opisu; dla odmiany wysoko jego dorobek oceniał Gabriel Korbut.
Śmierć i pogrzeb[edytuj | edytuj kod]
Piotr Chmielowski chorował na gruźlicę. Zmarł we Lwowie 22 kwietnia 1904. Jego uroczysty pogrzeb odbył się 25 kwietnia 1904 roku na cmentarzu Łyczakowskim[1].
Twórczość[edytuj | edytuj kod]
Ogłosił ponad 2100 prac i artykułów, m.in.:
- Utylitaryzm w literaturze (1872)
- Kobiety Mickiewicza, Słowackiego i Krasińskiego (1873)
- Geneza Fantazyi, szkic psychologiczny (1873)
- Co wychowanie z dziecka zrobić może i powinno (1874)
- Józef Kremer (1875)
- Karol Libelt (1875)
- Dziesięć lat z dziejów wychowania w Polsce (1877)
- Pierwsza w Polsce książka o wychowaniu (1878)
- Rousseau. W stuletnią rocznicę jego śmierci (1878)
- Poezya w wychowaniu (1881)
- Wojciech Bogusławski w Wilnie (1883)
- Autorki polskie wieku XIX (1885)
- Studya i szkice z dziejów literatury polskiej (1886)
- Adam Mickiewicz. Zarys biograficzno-literacki (1886)
- Nasi powieściopisarze (1887–1895), seria 1, seria 2
- Józef Ignacy Kraszewski. Zarys biograficzno-literacki (1888)
- Literatura dla ludu (1891)
- Powieści ludowe Elizy Orzeszkowej (1891)
- Bolesław Prus (1892)
- Postaci kobiece w komediach Fredry (1892)
- Współcześni poeci polscy (1895)
- Zarys najnowszej literatury polskiej(1895)
- Nasza literatura dramatyczna (1898, 2 tomy)
- Tadeusz Czacki. Jego życie i działalność wychowawcza. Zarys biograficzny (1898)
- Historya literatury polskiej (1899-1900, 6 tomów)
- Metodyka historii literatury polskiej (1899)
- Indywidualizm modernistyczny (1900)
- Henryk Sienkiewicz w oświetleniu krytycznem (1901)
- Dzieje krytyki literackiej w Polsce (1902)
- Stanisław Wyspiański (1902, w: Charakterystyki literackie)
- Nowele Marii Konopnickiej (1903)
- Jan Kasprowicz (1904)
- „Popioły”, powieść Stefana Żeromskiego (1904)
- Pisma krytycznoliterackie (1961, 2 tomy, pod redakcją Henryka Markiewicza)
- przekład obu części (w jednym tomie) Wilhelma Meistra Goethego
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Jan Lorentowicz. Piotr Chmielowski. „Ilustracya Polska”. Nr 17, s. 1, 29 kwietnia 1904. Kraków, Lwów (pol.). [dostęp 2021-01-11].
- ↑ Sprawozdanie z Zarządu Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu. 1909 R.40, s. 9.
- ↑ Edward Kiernicki, „Korespondencja Antoniego Sygietyńskiego i Piotra Chmielowskiego. Dwugłos z lat 1880–1904”, 1963, s. 8; mowa tam o tym, że w Polskim słowniku biograficznym (t. 3, s. 342–344) należy „wprowadzić korekturę”, gdy chodzi o imię i panieńskie nazwisko matki historyka literatury: „Nie jest to bowiem Maria z Węglarskich, ale Marianna z domu Węglowska, zgodnie z wyciągiem ksiąg metrykalnych, sporządzonym 3 sierpnia 1881 z przekładem z języka rosyjskiego (rkps Ossol. Sg. akc. 48/59).”.
- ↑ Akt małżeństwa nr 68 z 4 czerwca 1874 r. z parafii św. Aleksandra w Warszawie (pol.). [dostęp 2018-12-02].
- ↑ Marek Jerzy Minakowski: Genealogia potomków Sejmu Wielkiego: Piotr Chmielowski (ID: psb.2854.1) (pol.). [dostęp 2018-12-02].
- ↑ Kierski 1923 ↓.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 1: A-J, Wrocław 1983
- Krystyna Ostrowska: Chmielowski Piotr. W: Słownik psychologów polskich. Elwira Kosnarewicz, Teresa Rzepa, Ryszard Stachowski (red.). Poznań: Instytut Psychologii UAM, 1992, s. 45.
- Ignacy Chrzanowski: Chmielowski Piotr. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 3: Brożek Jan – Chwalczewski Franciszek. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1937, s. 342–344. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ISBN 83-04-03291-0.
- Feliks Kierski: Podręczna encyklopedia pedagogiczna. T. I. Lwów, Warszawa: Towarzystwo Nauczycieli Szkół Wyższych, Wydawnictwo Książnica Polska, 1923, s. 90-91.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Absolwenci i studenci Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego
- Absolwenci i studenci Szkoły Głównej Warszawskiej
- Członkowie Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu
- Polscy encyklopedyści
- Polscy teoretycy kultury
- Polscy historycy literatury
- Polscy tłumacze literatury niemieckojęzycznej
- Wykładowcy Uniwersytetu Lwowskiego
- Więźniowie Cytadeli Warszawskiej (Królestwo Kongresowe)
- Pochowani na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie
- Zmarli w 1904
- Urodzeni w 1848