Piraniowate
| Serrasalmidae[1] | |
| Bleeker, 1859 | |
| Okres istnienia: miocen–dziś | |
 Przedstawiciel rodziny – Pygocentrus nattereri | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Rząd | |
| Rodzina |
piraniowate |
Piraniowate[2] (Serrasalmidae) – rodzina słodkowodnych ryb kąsaczokształtnych (Characiformes), endemitów Ameryki Południowej. Z powodu bardzo ostrych zębów, grupowego atakowania ofiary i dużej żarłoczności piranie uważane są za groźne drapieżniki wód słodkich Ameryki Południowej. Piranie opiekują się swoim potomstwem. Są poławiane jako ryby jadalne, ich mięso jest dostępne w sprzedaży w lokalnych marketach. Do bardziej znanych gatunków należy pirania Natterera (Pygocentrus nattereri), czasami opisywana pod nazwą pirania czerwona (jako Serrasalmus altus[2]), Pygocentrus piraya oraz pirania kropkowana (Serrasalmus rhombeus). Oprócz właściwych piranii, nazywanych czasem pirajami[a], do piraniowatych zaliczane są roślinożerne ryby określane nazwą paku (pacú), płaskoboki (Metynnis), płaszczynki (Mylossoma) oraz żywiący się łuskami ryb łuskożer krasnobrzuchy (Catoprion mento).
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Rodzina obejmuje gatunki słodkowodnych ryb zamieszkujących wody Ameryki Południowej, głównie dorzecza największej rzeki tego kontynentu – Amazonki. Stanowiska niektórych gatunków znane są również z obszarów zlewiska Orinoko i La Plata. Piraniowate są szeroko rozprzestrzenione, zajmują różnorodne siedliska. Osobniki wypuszczone na wolność mogą się rozmnażać nawet w polskich wodach[3].
Najstarsze ślady kopalne piraniowatych pochodzą z miocenu[4] i obejmują przedstawiciela rodzaju Serrasalmus z Peru, gatunku podobnego do Colossoma – z Kolumbii i niezidentyfikowany gatunek z Chile[5].
Cechy charakterystyczne[edytuj | edytuj kod]
Wysokie, silnie bocznie spłaszczone ciało, zwykle srebrzyste, o długości od 1 cm do 108 cm. Duża głowa o tępo ściętym pysku. Zęby trójkątne, ostre, osadzone na obu szczękach przeciwlegle – umożliwiają odcinanie kawałków ciała ofiary. Grube wargi, spod których widać tylko szczyty zębów. Większość piraniowatych to ryby drapieżne (piranie właściwe). Odżywiają się głównie chorymi rybami i padliną, spełniając w biocenozach Amazonki, Orinoko i La Platy funkcję "sanitariuszy". W sytuacji braku pokarmu i dużego zagęszczenia populacji mogą jednak atakować stadami większe ryby lub małe, a nawet duże kręgowce. Niektóre gatunki (paku i pokrewne) są roślinożerne, a Catoprion mento jest głównie łuskożerny.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Początkowo piraniami nazywano tylko ryby z rodzaju Serrasalmus[6], do którego zaliczano kilkanaście gatunków. W wyniku zmian w klasyfikacji niektóre z nich zaliczono do rodzajów Pygocentrus, Pygopristis, Pristobrycon, Catoprion i Metynnis. Wszystkie sklasyfikowano zostały w randze podrodziny Serrasalminae[4] w obrębie rodziny kąsaczowatych (Characidae), która następnie została podniesiona do rangi rodziny piraniowatych (Serrasalmidae)[7]. Dalsze gatunki są wciąż odkrywane, a prawidłowość opisu niektórych wcześniej opisanych jest kwestionowana.
Ze względu na preferencje pokarmowe w obrębie rodziny proponowano wyodrębnienie podrodziny Serrasalminae (obejmującej drapieżne piranie właściwe), Myleinae (roślinożerne Colossoma, Mylossoma i Piaractus) i Catoprioninae (łuskożerny Catoprion mento)[5].
Rodzaje zaliczane do tej rodziny[8]:
Acnodon — Catoprion — Colossoma — Metynnis — Mylesinus — Myleus — Myloplus — Mylossoma — Ossubtus — Piaractus — Pristobrycon — Pygocentrus — Pygopristis — Serrasalmus — Tometes — Utiaritichthys
Rodzaj wymarły:
- †Megapiranha
-
-
-
Pirapitinga (Piaractus brachypomus) -
-
Znaczenie dla człowieka[edytuj | edytuj kod]
Znaczenie gospodarcze[edytuj | edytuj kod]
Wiele gatunków stało się obiektem handlu dla potrzeb akwarystyki. Piaractus i Colossoma są poławiane w rybołówstwie i hodowane w akwakulturach jako ryby konsumpcyjne o niewielkiej wartości. Sprzedawane lokalnie, są powszechnie spożywane. Niektóre gatunki wyrządzają szkody rybakom. Wyjadają ryby z sieci i uszkadzają sprzęt rybacki.
Zagrożenie dla ludzi[edytuj | edytuj kod]
Dwa gatunki piranii zostały opisane jako niebezpieczne dla ludzi – Pygocentrus piraya i Pygocentrus nattereri[9].
Hodowla w akwarium[edytuj | edytuj kod]
Niektóre gatunki piranii są interesującym obiektem hodowli i obserwacji w akwarium. Ponieważ piranie prowadzą stadny tryb życia, w akwarium należy pielęgnować grupę co najmniej kilkunastu osobników. Naturalnie ze względu na swoją wielkość wymagają one odpowiednio dużych zbiorników – o pojemności ponad 700 l. Bardzo efektownie prezentują się piranie w dużych basenach o objętości kilku tysięcy litrów, w ogrodach zoologicznych lub w prywatnych kolekcjach. Utrzymywanie tak dużych akwariów w warunkach hodowli amatorskiej może być kłopotliwe. Zwierzęta te można podziwiać w wielu ośrodkach naukowo-dydaktycznych zarówno w kraju (np. Morskim Instytucie Rybackim w Gdyni, Ogrodzie Zoologicznym we Wrocławiu) jak i za granicą (w Erfurcie, Hanowerze – Niemcy, Amsterdamie – Holandia). Bardzo często w akwariach z dużymi, trzydziestocentymetrowymi piraniami żyją małe, lśniące neony Innesa (Paracheirodon innesi), nie atakowane przez piranie. Sporadycznie spotykane są w Polsce w rzekach i jeziorach, wypuszczane tam przez osoby, dla których utrzymanie ich stało się problemem[3][10][11][12].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Nazwy piranie i piraje używane są zwykle w odniesieniu do rodzaju Serrasalmus w jego dawnym, szerokim znaczeniu (M.s.z.: Ryby 1973 ↓)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Serrasalmidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Kahl, Kahl i Vogt 2000 ↓.
- ↑ a b Piranie w wielkopolskich jeziorach! - Wiadomości24
- ↑ a b Nelson 2006 ↓.
- ↑ a b Freeman et al. Molecular systematics of Serrasalmidae: Deciphering the identities of piranha species and unraveling their evolutionary histories. „Zootaxa”. 1484, s. 1–38, 2007. (ang.).
- ↑ M.s.z.: Ryby 1973 ↓.
- ↑ Ron Fricke, William Neil Eschmeyer, Jon David Fong, SPECIES BY FAMILY/SUBFAMILY, [w:] Eschmeyer's Catalog of Fishes, California Academy of Sciences [dostęp 2013-10-10] (ang.).
- ↑ Ron Fricke, William Neil Eschmeyer, Richard Van der Laan (red.), SEARCH, [w:] Eschmeyer's Catalog of Fishes, California Academy of Sciences, 7 sierpnia 2012 [dostęp 2012-08-15] (ang.).
- ↑ Załachowski 1992 ↓.
- ↑ Piranie w Wiśle [online], www.tvn24.pl [dostęp 2017-11-26].
- ↑ "Kolejna pirania w naszej rzece" [online], www.tvn24.pl [dostęp 2017-11-26].
- ↑ Chciał karpia, złapał wielką piranię - Kontakt TVN24. [dostęp 2010-10-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-10-18)].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Ryby. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1973, seria: Mały słownik zoologiczny.
- Ryby : encyklopedia zwierząt. Henryk Garbarczyk, Małgorzata Garbarczyk i Leszek Myszkowski (tłum.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN : Dorota Szatańska, 2007. ISBN 978-83-01-15140-9.
- Freeman et al.. Molecular systematics of Serrasalmidae: Deciphering the identities of piranha species and unraveling their evolutionary histories (format pdf). „Zootaxa”. 1484, s. 1-38, 28 maja 2007. ISSN 1175-5334. (ang.).
- Guillermo et al.. Phylogeny of the Serrasalmidae (Characiformes) based on mitochondrial DNA sequences. „Genetics and Molecular Biology”. 1 (31), 2008. DOI: 10.1590/S1415-47572008000200030. ISSN 1415-4757. (ang.).
- Wally Kahl, Burkard Kahl, Dieter Vogt: Atlas ryb akwariowych. Przekład: Henryk Garbarczyk i Eligiusz Nowakowski. Warszawa: Delta W–Z, 2000. ISBN 83-7175-260-1.
- Krzysztof Wiechecki, Kilka uwag o piraniach, "Akwarium" nr 5-6/86
- Joseph S. Nelson: Fishes of the World. John Wiley & Sons, 2006. ISBN 0-471-25031-7.
- Włodzimierz Załachowski: Ryby. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-12286-2.