Podział administracyjny Kościoła katolickiego

Paliusz – atrybut władzy metropolity, podkreślający jego nadrzędną pozycję w kościele partykularnym

Podział administracyjny Kościoła katolickiego – wynikający z hierarchicznego charakteru Kościoła katolickiego podział na określone przez prawo kanoniczne jednostki terytorialne, zależne wobec siebie. Ich podstawą prawną są kanony od 431 do 572 kodeksu prawa kanonicznego z 1983 dla Kościoła łacińskiego, oraz kanony 63 do 321 kodeksu kanonów Kościołów wschodnich dla Katolickich Kościołów wschodnich.

Struktura administracyjna łacińskiego Kościoła katolickiego

Lp.	Nazwa jednostki	Tytuł zwierzchnika	Liczba jednostek podziału	Uwagi
*	Region kościelny	–		Jednostka pomocnicza, tworzona fakultatywnie na podstawie kodeksu prawa kanonicznego. Obecnie istnieje we Francji, Włoszech i Brazylii.
1.	Metropolia	Metropolita	526 metropolii terytorialnych (w tym 3 patriarchaty) 84 metropolii tytularnych^[1]	Inaczej prowincja kościelna. Łączy kilka diecezji.
2.	Diecezja Archidiecezja	Biskup diecezjalny (Arcybiskup diecezjalny)	2115 diecezji terytorialnych 1862 diecezji tytularnych 574 archidiecezji terytorialnych (w tym 526 na czele z metropolitą, 48 pozostałych) 1981 – diecezje tytularne (w tym 85 archidiecezje) 151 archidiecezji tytularnych (w tym 84 na czele z metropolitą, pozostałych 67)^[1]	Standardowa jednostka terytorialna, podległa metropolii (poniżej formy szczególne). Łączy wspólnotę lokalną w Kościół partykularny. Diecezja może funkcjonować, na mocy egzempcji jako diecezja wyjęta, podległa nie metropolii, a bezpośrednio Stolicy Apostolskiej.
	Opactwo terytorialne	Opat terytorialny	11^[1]	W tego typu opactwach, opat dzierży nie tylko władzę przełożonego wobec przebywających w klasztorze, lecz również władzę równą biskupowi diecezjalnemu na określonym terytorium, które nie przynależy wówczas do żadnej diecezji.
	Prałatura terytorialna	Prałat terytorialny	44^[1]	Szczególna jednostka tworzona np. dla Loreto, gdzie prałatura obejmuje wyłącznie owo miasteczko, zaś jej samodzielność administracyjna jest wyrazem szczególności owego miejsca lub oddzielna prałatura dla kapłanów z Mission de France.
	Administratura apostolska	Administrator apostolski	8^[1]	Tymczasowa struktura administracji kościelnej. Najczęściej jest tworzona w krajach misyjnych jako etap pośredni przed utworzeniem diecezji, tak jak np. od 1999 w Atyrau w Kazachstanie. Często tworzy się je także na tych obszarach, gdzie przebieg granic państwowych nie jest jeszcze uregulowany traktatami międzynarodowymi.
	Wikariat apostolski	Wikariusz apostolski	87^[1]	Status wikariatu otrzymują najczęściej wspólnoty zbyt małe, aby uzyskać status diecezji, często znajdujące się na terenach misyjnych. Wikariusz apostolski najczęściej jest biskupem tytularnym.
	Prefektura apostolska	Prefekt apostolski	40^[1]	Prefektura apostolska jest pierwszym krokiem w organizowaniu na danym terytorium struktury kościelnej, przed wikariatem apostolskim.
	Misja sui iuris	Superior	8^[1]	Taka misja stanowi wstępny etap istnienia Kościoła lokalnego na terenach, gdzie jest mało katolików bądź status polityczny terenu jest niepewny. Brak jej jednak określenia w Kodeksie Prawa Kanonicznego.
3.	Dekanat (wikariat rejonowy)	Dziekan, (wikariusz rejonowy, archiprezbiter)		Dekanat grupuje po kilka parafii.
4.	Parafia	Proboszcz		Najniższa jednostka organizacyjna (gmina).

Struktura administracyjna Katolickich kościołów wschodnich

Lp.	Nazwa jednostki	Tytuł zwierzchnika	Liczba jednostek podziału	Uwagi
1.	Patriarchat	Patriarcha	6 – terytorialne 2 – tytularne^[2]	Na czele następujących Kościołów wschodnich: * Chaldejski Kościół Katolicki * Kościół katolicki obrządku koptyjskiego * Grecki Melchicki Kościół Katolicki * Kościół katolicki obrządku syryjskiego * Kościół katolicki obrządku ormiańskiego * Kościół maronicki
1.	Arcybiskupstwo większe	Arcybiskup większy	4	Na czele następujących Kościołów wschodnich: * Ukraiński Kościół greckokatolicki * Syromalabarski Kościół katolicki * Syromalankarskiego Kościoła katolickiego * Rumuński Kościół greckokatolicki
2.	Metropolia	Metropolita	34^[3] metropolii terytorialnych 14 metropolii tytularnych^[4]	Inaczej prowincja kościelna. Podległa zwierzchnikowi (patriarsze lub arcybiskupowi większemu) jedna z wielu jednostek terytorialnych, bądź najwyższa jednostka danego Kościoła wschodniego. Grupuje kilka eparchii (diecezji).
3.	Eparchia (diecezja) Archieparchia	Eparcha (biskup) Archieparcha (arcybiskup)	90 eparchii terytorialnych 41 eparchii tytularnych 58 archieparchii terytorialnych (w tym: 19 z metropolitą, 4 z arcybiskupem większym, 6 z patriarchą na czele) 33 archieparchii tytularnych (w tym: 12 z metropolitą, 2 z patriarchą na czele)	Odpowiednik diecezji w kościele łacińskim. Różnie nazywany w zależności od kościoła.
	Egzarchat apostolski	Egzarcha apostolski	15	W katolickich Kościołach wschodnich egzarchaty stanowią odpowiedniki rzymskokatolickich wikariatów apostolskich. Podlegają Stolicy Apostolskiej
	Egzarchat patriarchalny	Egzarcha patriarchalny	9	W katolickich Kościołach wschodnich egzarchaty stanowią odpowiedniki rzymskokatolickich wikariatów apostolskich. Podlegają odpowiedniemu patriarsze.
	Egzarchat arcybiskupi	Egzarcha arcybiskupi	3	W katolickich Kościołach wschodnich egzarchaty stanowią odpowiedniki rzymskokatolickich wikariatów apostolskich. Podlegają odpowiedniemu arcybiskupowi większemu.
	Terytorium patriarsze	Protosyncel (wikariusz patriarszy)	5	Jest to terytorium podległe bezpośrednio patriarsze, tworzone dla jednego, lub nawet kilku państw.
4.	Dekanat	Protoprezbiter		Dekanat grupuje po kilka parafii. Jego istnienie nie jest koniecznością.
5.	Parafia	Proboszcz		Najniższa jednostka organizacyjna (gmina).

Personalne jednostki podziału administracyjnego Kościoła katolickiego

Ordynariat personalny – tworzony są dla grup wiernych, który z różnych powodów pozostają wyłączone z lokalnych, terytorialnych struktur kościelnych, pozostają jednak w pełnej komunii (łączności) z Kościołem katolickim jako całością i podlegają władzy papieża, a także mają ustanowionego własnego ordynariusza i katedrę. Do ordynariatów personalnych należą:

Ordynariat polowy – jednostka administracyjna w Kościele katolickim, odpowiadająca diecezji. Obejmuje żołnierzy i ich rodziny na terenie jednego kraju. Na czele ordynariatu stoi biskup polowy. Posługują w nim kapelani wojskowi. Aktualny status katolickich ordynariatów polowych jest określony na mocy konstytucji apostolskiej Spirituali militum curae. Obecnie istnieje 36 ordynariatów polowych, na świecie.

Ordynariat katolickich Kościołów wschodnich – jednostki powstałe w niektórych państwach, gdzie dominującą gałęzią katolicyzmu jest Kościół łaciński (rzymskokatolicki), jednakże żyją tam również w pewnej liczbie wierni katolickich Kościołów wschodnich, tworzone są dla nich ordynariaty personalne, posiadające właściwą dla tych obrządków liturgię, a także odrębne duchowieństwo itd. Z reguły na ich czele stoi jeden z biskupów rzymskokatolickich. Obecnie istnieje 8 takich ordynariatów na świecie.

Ordynariat personalny dla byłych anglikanów – jednostki utworzone na mocy konstytucji apostolskiej Anglicanorum coetibus papieża Benedykta XVI Anglicanorum coetibus z 4 listopada 2009. Ordynariusze, stojący na ich czele nie muszą posiadać sakry biskupiej, jednak nawet jako prezbiterzy cieszą się pełnią uprawnień kanonicznych równych biskupowi diecezjalnemu, z wyjątkiem wykonywania czynności pontyfikalnych, przede wszystkim wyświęcania nowych kapłanów. Podlegają im odpowiednie parafie personalne. Obecnie istnieją 3 na świecie.

Apostolska administratura personalna – Istnieje obecnie jedna jednostka tego typu – Apostolska administratura personalna Świętego Jana Marii Vianneya, stworzona 18 stycznia 2002 roku na skutek pojednania się ze Stolicą Apostolską tradycjonalistycznego biskupa Licinio Rangela i grupy duchownych zrzeszonych w Bractwie Kapłańskim Świętego Jana Marii Vianneya (FSSJV).

Prałatura personalna – jednostka w Kościele katolickim tworzona dla właściwego rozmieszczenia duchowieństwa albo prowadzenia specjalnych dzieł duszpasterskich lub misyjnych, albo dla różnych grup społecznych, przy czym realizacja tych celów dotyczy różnych regionów i przez to wykracza poza możliwości pojedynczych diecezji. Aktualnie jedyną prałaturą personalną w Kościele katolickim jest Opus Dei, powołana w 1982 r. na mocy konstytucji apostolskiej Jana Pawła II Ut sit. Podlega ona Dykasterii ds. Duchowieństwa^[5].

Parafia personalna – taka parafia, która obejmuje wyodrębnioną z diecezji wspólnotę wiernych, której na stałe, z jakiegoś istotnego powodu, niezależnie od ich miejsca zamieszkania, został przydzielony proboszcz jako jej własny pasterz. Powodem tym może być m.in. obrządek, język, narodowość wiernych czy przywiązanie do rytu trydenckiego.

Szczegółowy podział terytorialny Kościoła katolickiego w poszczególnych krajach

Europa

Azja

Afryka

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Dane sporządzone na podstawie gcatholic.org
↑ Melchicki patriarcha Antiochii jest też patriarchą Aleksandrii i Jerozolimy
↑ W tym metropolie patriarchów i arcybiskupów większych
↑ W tym 2 tytularne patriarchaty
↑ Lettera Apostolica in forma di «Motu Proprio» del Sommo Pontefice Francesco “Ad charisma tuendum” [online], press.vatican.va [dostęp 2022-09-26] .

Linki zewnętrzne

Strona poświęcona strukturze terytorialnej Kościoła katolickiego

[p1-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Dane sporządzone na podstawie gcatholic.org

[2] Melchicki patriarcha Antiochii jest też patriarchą Aleksandrii i Jerozolimy

[3] W tym metropolie patriarchów i arcybiskupów większych

[4] W tym 2 tytularne patriarchaty

[5] Lettera Apostolica in forma di «Motu Proprio» del Sommo Pontefice Francesco “Ad charisma tuendum” [online], press.vatican.va [dostęp 2022-09-26] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]