Porfiriusz Skarbek-Ważyński

Porfiriusz Skarbek Ważyński

Kraj działania	I Rzeczpospolita Monarchia Habsburgów
Data urodzenia	5 sierpnia 1732 lub w 1730
Data i miejsce śmierci	9 marca 1804 Chełm
Miejsce pochówku	Bazylika Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Chełmie
Unicki biskup chełmski
Okres sprawowania	1790-1804
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	unicki
Sakra biskupia	26 września 1790

Sukcesja apostolska

Data konsekracji	26 września 1790
Konsekrator	Teodozy Rostocki
Współkonsekratorzy	Symeon Młocki Stefan Lewiński
Konsekrowani biskupi Mikołaj Skorodyński 10 marca 1799
Współkonsekrowani biskupi Antoni Angełłowicz 14 lutego 1796

Porfiriusz Skarbek-Ważyński (1730 lub 1732–1804) – chełmski biskup unicki (greckokatolicki) w latach 1790-1804, naczelnik Komisji Porządkowej Ziemi Chełmskiej, czyli szef lokalnej cywilnej władzy powstańczej w insurekcji kościuszkowskiej.

Urodzony w 1732 r. (według niektórych dokumentów w 1730 r.) w rodzinie rzymskokatolickiej h. Abdank, syn sędziego oszmiańskiego Kazimierza i Wiktorii Wialbutówny (ród Skarbek-Ważyńskich miał włości do 1939 r. w Oszmiańskiem, obecnie na granicy litewsko-białoruskiej). W 1748 r. wstąpił do klasztoru bazylianów w Wilnie. Kształcił się w Kolegium Greckim w Rzymie. Oprócz języka polskiego znał łacinę, włoski i rosyjski.

Był igumenem bazyliańskiego klasztora w Buczaczu (prawdopodobnie w latach 1765–1767). Nauczyciel szkół bazyliańskich w Połocku i Buczaczu, rektor kolegium we Włodzimierzu. W latach 1782–1787 przełożony klasztoru w Żydaczowie. Dwukrotnie wybierany protoarchimandrytą (przełożonym generalnym) zakonu bazyliańskiego, sprawował ten urząd w latach 1772–1780 i 1788–1789. Od 1790 do śmierci greckokatolicki biskup chełmski.

Jako biskup w latach 1791-1803 zwołał 12 synodów diecezjalnych, troszczył się o podniesienie poziomu intelektualnego duchowieństwa i zabezpieczenie materialne diecezji. W sporach między duchowieństwem świeckim i zakonnym opowiadał się zwykle po stronie bazylianów, obsadzając nimi większość stanowisk w konsystorzu i w seminarium duchownym. Przy seminarium zorganizował drukarnię.

W ostatnich latach istnienia Rzeczypospolitej Ważyński angażował się w życie polityczne Polski. Był gorącym zwolennikiem reform Sejmu Czteroletniego i Konstytucji 3 maja. Po wybuchu powstania kościuszkowskiego 6 kwietnia 1794 r. przewodniczył zjazdowi mieszkańców ziemi chełmskiej, który uchwalił Przystąpienie do aktu powstania narodu obywateli województwa ruskiego, ziemi chełmskiej i powiatu krasnostawskiego 16 kwietnia 1794 r. wybrany został Naczelnikiem Komisji Porządkowej Ziemi Chełmskiej – lokalnego organu cywilnej władzy powstańczej. Był zaufanym biskupem naczelnika Tadeusza Kościuszki, z którym spotkał się w Chełmie 11 lipca 1791 r. Po klęsce wojsk kościuszkowskich pod Chełmem (8 czerwca 1794), schronił się w Galicji, wywożąc przed Rosjanami zebrane na cele powstania ofiary obywateli ziemi chełmskiej (które zdołał stamtąd przekazać do powstańczej Warszawy). Do Chełma powrócił dopiero po zajęciu miasta przez Austriaków.

Po III rozbiorze (1795) wycofał się z życia politycznego, stojąc na gruncie lojalności wobec władz austriackich.

Zmarł w Chełmie 9 marca 1804 r. i został pochowany w podziemiach katedry greckokatolickiej. Pozostawił obszerny rękopiśmienny Diariusz.

Twórczość

• Kazanie na uroczystość bł. Jozafata Kuncewicza..., Wilno 1762.
• Kazanie na pogrzebie Mikołaja Potockiego..., Poczajów 1782.
• Orationum seu exercitationum oratoriarum... Pars prima, Wilno 1772, Pars secunda, Wilno 1773.
• [przekład] K. Massini, Zbiór dwojaki żywotów świętych Pańskich..., t. 1-13, Wilno 1786.
• [przekład] Żywot Pana naszego Jezusa Chrystusa Boga-Człowieka..., Wilno 1786 (2 wyd. Warszawa 1839).
• [przekład] J. A. Pinamonti, Piekło otwarte chrześcijaninowi, Poczajów 1790.
• [przekład] J. P.Pinamonti, Synagoga z błędu wyprowadzona..., Poczajów 1792.
• [przekład] Duch kapłaństwa Chrystusowego..., cz. 1-2, Wilno 1792.
• Katechizm albo krótkie zebranie nauki chrześcijańskiej..., Poczajów 1792.

Bibliografia

• Słownik polskich teologów katolickich, red. H. E. Wyczawski, t. 4, Warszawa 1983, s. 399-400.
• J. Łapiński, Porfiriusz Skarbek Ważyński jako zakonnik i hierarcha unicki, Warszawa 1985.
• J. Lewandowski, Na pograniczu. Polityka władz państwowych wobec unitów Podlasia i Chełmszczyzny 1772-1875, Lublin 1986, s. 23-34.
• W. Bobryk, Duchowieństwo unickiej diecezji chełmskiej w XVIII wieku, Lublin 2005.
• Porfiriusz Skarbek-Ważyński [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2017-07-09]  (ang.).