Pszonak

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Skocz do: nawigacja, szukaj
Pszonak
Ilustracja
Morfologia (pszonak drobnokwiatowy)
Systematyka[1]
Domena eukarionty
Królestwo rośliny
Klad rośliny naczyniowe
Klad rośliny nasienne
Klasa okrytonasienne
Klad klad różowych
Rząd kapustowce
Rodzina kapustowate
Rodzaj pszonak
Nazwa systematyczna
Erysimum L.
Sp. Pl. 660. 1753[2]
Typ nomenklatoryczny
Erysimum cheiranthoides L.[2]
Synonimy
  • Cheiranthus Linnaeus,
  • Cheirinia Link,
  • Cuspidaria (de Candolle) Besser,
  • Syrenia Andrzejowski ex Besser.[3]
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Wikisłownik Hasło w Wikisłowniku
Typowe dla pszonaków dwudzielne włoski (E. capitatum)
Erysimum cheiri
Erysimum bicolor
Erysimum capitatum
Erysimum caboverdeanum
Erysimum jugicola

Pszonak (Erysimum L.) – rodzaj roślin z rodziny kapustowatych obejmujący ponad 250[4] gatunków roślin zasiedlających strefę umiarkowaną i ciepłą półkuli północnej[5]. Występują głównie w Europie i Azji, tylko kilka gatunków rośnie dziko w Ameryce Północnej[5]. W naturze spotykane zwykle na obszarach suchych i skalistych[6]. Nazwa rodzaju pochodzi od greckiego eryso – uwalniać od czegoś, w tym wypadku choroby i ma związek ze zastosowaniami leczniczymi niektórych gatunków już w czasach starożytnych[7]. Niektóre gatunki, zwłaszcza lak pospolity (Erysimum cheiri, syn. Cheiranthus cheiri), są szeroko rozpowszechnione w uprawie. Walorem są barwne i pachnące, choć u laku pozbawione nektaru kwiaty[6].

Rozmieszczenie geograficzne[edytuj]

Rośliny z tego rodzaju są szeroko rozpowszechnione na półkuli północnej, przy czym największe zróżnicowanie rodzaj osiąga w Europie i Azji[3]. Z Europy podawanych jest co najmniej 38 gatunków[6]. Na kontynencie północnoamerykańskim rośnie 19 gatunków[7]. Osiem gatunków rośnie w północnej Afryce i w Makaronezji[3]. Jako rośliny zawleczone pszonaki występują też w Australii i Ameryce Południowej[7]. W granicach Polski naturalnie występuje pięć gatunków, kilka innych przejściowo lub trwale dziczeje[8].

Gatunki flory Polski[8]

Morfologia[edytuj]

Pokrój
Rośliny jednoroczne, dwuletnie i byliny osiągające do 1,2 m wysokości, u niektórych gatunków z drewniejącą dolną częścią pędów[6], rzadko krzewy[3]. Pędy pokryte są włoskami dwudzielnymi lub gwiazdkowatymi, przy czym jeśli są dwudzielne, to dwie części włoska skierowane są w przeciwne strony wzdłuż osi pędu[3]. Pędy prosto wzniesione lub podnoszące się, nierozgałęzione lub rozgałęziające się w części dolnej, czasem górnej[7].
Liście
Skrętoległe, łodygowe i czasem skupione w rozecie przyziemnej[7]. Zwykle zwężone u nasady[6], ogonkowe lub siedzące[7]. Blaszka całobrzega lub ząbkowata, czasem zatokowa, rzadko pierzasto silniej powcinana[7]. Często liście są nieco mięsiste[6].
Kwiaty
Promieniste, obupłciowe, zebrane w grona. Działki kielicha 4, prosto wzniesione, równowąskie lub lancetowate, boczne czasem z woreczkowatą ostrogą, owłosione. Płatki korony najczęściej żółte lub pomarańczowe, rzadziej białe, różowe lub fioletowe. W górnej części zaokrąglona, w dole z wyraźnym paznokciem i tu u nasady pręcików z miodnikami produkującymi nektar. Pręciki w liczbie 6, prosto wzniesione z pylnikami podłużnymi lub równowąskimi. Zalążnia górna, z wyraźną szyjką słupka[3][6]. Znamię główkowate[7].
Owoc
Łuszczyna, o licznych nasionach w każdej komorze ułożonych w jednym rzędzie[3].

Biologia[edytuj]

Większość gatunków to rośliny dwuletnie, choć zdarzają się rośliny jednoroczne lub byliny, a nawet krzewy[3]. Rośliny obcopylne, zapylane przez owady, zwłaszcza pszczoły[6]. Większość gatunków jest trująca.

Systematyka[edytuj]

Synonimy

Acachmena H. P. Fuchs, Cheiranthus L., Dichroanthus Webb & Berthel., Syrenia Andrz. ex Besser, Zederbauera H. P. F[9]

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system system APG III z 2009)

Należy do rodziny kapustowatych (Brassicaceae), rzędu kapustowców (Brassicales), kladu różowych (rosids) w obrębie okrytonasiennych (Magnoliophyta)[1][10].

Pozycja rodzaju w systemie Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa ukęślowe (Dilleniidae Takht. ex Reveal & Tahkt.), nadrząd Capparanae Reveal, rząd kaparowce (Capparales Hutch.), podrząd Capparineae Engl., rodzina kapustowate (Brassicaceae Burnett), plemię Erysimeae Dumort., podplemię Erysiminae Prantl in Engl. & Prantl, rodzaj pszonak (Erysimum L.)[11].

Wykaz gatunków[4][12]

Zastosowanie[edytuj]

  • Niektóre gatunki znajdują zastosowanie w ziołolecznictwie, gdzie służą do pozyskiwania glikozydów nasercowych, takich jak erizymina i erizymozyd. Starożytni Grecy używali pszonaka do leczenia wysiękowego zapalenia opłucnej i innych chorób. W starożytnym Rzymie poznano działanie nasercowe i moczopędne pszonaka oraz stosowano go w puchlinie wodnej. W średniowieczu zaczęto używać pszonaka głównie jako środek nasercowy.
  • Niektóre gatunki (np. Erysimum cheiri) są uprawiane jako rośliny ozdobne.

Przypisy

  1. ↑ a b Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001- .... [dostęp 2010-05-13].
  2. ↑ a b Erysimum. W: Index Nominum Genericorum [on-line]. [dostęp 2016-02-11].
  3. ↑ a b c d e f g h Erysimum Linnaeus. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-02-11].
  4. ↑ a b c d Erysimum. W: The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2016-02-11].
  5. ↑ a b Geoff Burnie i inni: Botanica. Rośliny ogrodowe. Könemann, 2005. ISBN 3-8331-1916-0.
  6. ↑ a b c d e f g h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 162. ISBN 0333748905.
  7. ↑ a b c d e f g h Ihsan A. Al-Shehbaz: Erysimum Linnaeus. W: Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-02-11].
  8. ↑ a b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland : a checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  9. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-10-27].
  10. ↑ Brassicaceae Genera. [dostęp 2010-11-10].
  11. ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Erysimum (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-30].
  12. ↑ Nazwy polskie według Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 80. ISBN 978-83-925110-5-2.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pszonak&oldid=48129924”