Rakiszki
55°58′N 25°35′E/55,966667 25,583333 Kościół w Rakiszkach | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Okręg | |||
| Prawa miejskie |
1924[1] | ||
| Burmistrz |
Arvydas Dagys | ||
| Populacja (2002[1]) • liczba ludności |
| ||
| Nr kierunkowy |
458 | ||
| Kod pocztowy |
LT-42136 | ||
Położenie na mapie Litwy  | |||
| 55°58′N 25°35′E/55,966667 25,583333
| |||
| Strona internetowa | |||
Rakiszki (lit. Rokiškis ⓘwymowa) – miasto na północy Litwy, w Auksztocie, położone w okręgu poniewieskim, 60 km na północ od Uciany, z populacją 17 tys. mieszkańców (2002).
Gospodarka[edytuj | edytuj kod]
W mieście rozwinął się przemysł metalowy, maszynowy, spożywczy, drzewno-papierniczy oraz lekki[1].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwsza wzmianka o dworze stojącym w Rakiszkach pochodzi z 1499. Kościół i parafia rakiska wzmiankowane są po raz pierwszy w 1500. Do 1547 dobra ziemskie były królewszczyzną, którą Zygmunt II August nadał kniaziom Kroszyńskim. W XVIII w. przeszły w ręce Tyzenhauzów – ostatni z tego rodu to Rajnold Tyzenhauz, po nim dobra odziedziczyła jego siostra Maria Przezdziecka[2] i w rękach tej rodziny Rakiszki znajdowały do II wojny światowej. Pałac w stylu włoskim z 1801 wybudowany przez Ignacego Tyzenhauza, przebudowany w 1905 przez Jana Przezdzieckiego w stylu polskiego baroku[2]. Dzięki tym właścicielom miasto bardzo rozwinęło się w XIX i XX wieku: zbudowano hale targowe, szpital, browar, młyn, szkołę i cegielnia. Tyzenhauzowie ufundowali kościół pw. św. Mateusza. Konstanty Tyzenhauz, mieszkający w Rakiszkach zoolog zgromadził na początku XIX w. zbiory przyrodnicze, które przekazał później Uniwersytetowi Wileńskiemu.
Rakiszki były siedzibą gminy w powiecie nowoaleksandrowskim, obejmującej 172 wsi. Należały do nich zaścianki Łaszupiewis[3] i Łobokiszki[4].
Do rozwoju miasta znacznie przyczyniła się też przechodząca nieopodal linia kolejowa Dyneburg-Lipawa, którą zbudowano w 1873.
Po wojnie polsko-litewskiej miasto znalazło się w granicach Litwy. W latach 1939-1940 znajdował się tam litewski obóz dla internowanych oficerów polskich[5].
Podczas okupacji hitlerowskiej na początku lipca 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 2000 osób. 25 sierpnia 1941 roku Niemcy zlikwidowali getto, a Żydów zamordowano[6].
Obecnie miasto jest znane na Litwie dzięki działającej od lat 20. fabryce serów Rokiškio sūris.
Herb[edytuj | edytuj kod]
Obecny herb miasta pochodzi z 1993. Pole z lichtarzem symbolizuje pierwszych właścicieli miasta: Kroszyńskich; byk symbolizuje Tyzenhauzów, a fleur-de-lis – Przeździeckich. Ostatnie pole przedstawia organy z kościoła pw. św. Mateusza.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- Pałac klasycystyczny wybudował w 1801 Ignacy Tyzenhauz, a w 1905 Jan Przeździecki gruntownie go przebudował nadając mu wygląd neorenesansowy. Przed I wojną światową w pałacu zgromadzono cenne zbiory sztuki, które ewakuowane do Kijowa w 1915 uległy rozproszeniu[7]. Częściowo zachował się wystrój wnętrz. W roku 1939 od września do grudnia zakwaterowani tu byli polscy oficerowie internowani na Litwie. Obecnie w pałacu jest muzeum krajoznawcze założone w 1940, posiadające ponad 60 tys. eksponatów.
- Zameczek – stoi w parku nad stawem, najprawdopodobniej przebudowana część XVII-wiecznego zamku Kroszyńskich.
- W zespole pałacowym zachowało się kilka zabudowań gospodarczych, a nad rzeką Laukupą[8] (Laukupe) browar i młyn parowy.
- Park o pow. 28 ha, tzw. regularny założony w XVIII w. otacza zespół pałacowy. Na terenie parku skansen architektury ludowej z okolic Rakiszek.
- Kościół katolicki, neogotycki, fundacji Rajnolda Tyzenhauza, wybudowany w latach 1868–1885. Odnowiony w 1975. Wieżo-dzwonnica wysokości 60 m. Elementy wyposażenia wnętrza sprowadzono z całej Europy (ołtarz – Paryż, organy – Niemcy, dzwon – Strasburg, witraże – Wiedeń, meble – Belgia). W podziemiach krypta grobowa Tyzenhauzów. Obok kościoła okrągła kaplica z 1883.
- Hale targowe z początku XIX w. fundacji Tyzenhauzów.
- Zabytkowy układ przestrzenny miasta z końca XVIII w. Oś długości 1 km tworzy pałac z kościołem.
Miasta partnerskie[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Rakiszki, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-08-07].
- ↑ a b Antoni Urbański Memento kresowe, Warszawa, 1929, s. 136
- ↑ Łaszupiewis, zaśc. gm. Rakiszki, 6 w., [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 258.
- ↑ Łobokiszki, zaśc. gm. Rakiszki, 14 w., [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 267.
- ↑ Obóz dla internowanych nr 2 w Rakiszkach, wbh.wp.mil.pl [dostęp 2023-11-16].
- ↑ Geoffrey P. Megargee (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part B, s. 1111.
- ↑ Ракішська колекція у Києві: окремі нариси до історії зібрання Пшездзєцьких та Тизенгаузів. – С. 250-261. // Мистецтво. Музей. Діалоги: Щорічний наук. журнал / Нац. художній музей України; редкол.: Ю. О. Литвинець, Київ: Фенікс 2021. Вип. 1. 366 с.: іл.
- ↑ Łankupa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 585.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Pałac w Rakiszkach
- Rakiszki, 5.) wś, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 502.
- Oszaka, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 424.