Przejdź do zawartości

Reakcja walka lub ucieczka

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Model reakcji na ostry stres w konfrontacji psa i kota

Reakcja walka lub ucieczka (lub reakcja na ostry stres) – fizjologiczna i homeostatyczna[1] odpowiedź organizmu będąca następstwem niebezpiecznego zdarzenia, ataku lub zagrożenia przetrwania jednostki[2][3]. Termin określający to zjawisko ukuł i opisał amerykański psycholog Walter Cannon[4].

Charakterystyka

[edytuj | edytuj kod]

Według teorii Cannona zwierzęta reagują na zagrożenia ogólnym rozładowaniem współczulnego układu nerwowego i w ten sposób przygotowują się do walki lub ucieczki[5]. W bardziej szczegółowym ujęciu rdzeń nadnercza wytwarza powódź hormonów, która skutkuje wydzielaniem do krwiobiegu katecholamin, głównie noradrenaliny i adrenaliny[6]. Na sposób, w jaki organizmy reagują na stres wpływ mają hormony: testosteron, kortyzol oraz neuroprzekaźniki dopamina i serotonina[7]. Hormon osteokalcyna także może brać udział w procesie[8][9].

Bodźce, które wywołują reakcję walcz lub uciekaj mogą być różnorodne, m.in. psychospołeczne, czyli związane ze sferą psychiczną i społeczną. Według Cannona stres ma właściwości adaptacyjne i traktowany jest jako reakcja na zaistniałe zagrożenie. Funkcją tej reakcji jest stworzenie przez organizm warunków umożliwiających przetrwanie organizmu. Silne emocje towarzyszące takim sytuacjom mają charakter przystosowawczy, podwyższają aktywizację organizmu, i tym samym mobilizują cały organizm do szybkiego oraz energicznego działania. Taka odpowiedź organizmu ma być pierwszym stadium ogólnego zespołu adaptacyjnego (stanowiącego pierwszą linię obrony organizmu przed potencjalnie szkodliwymi czynnikami), który reguluje reakcje stresowe wśród kręgowców i innych organizmów[1].

Reakcje poza walką lub ucieczką

[edytuj | edytuj kod]

Ostry stres może także powodować inne reakcje, poza walką lub ucieczką. Najczęściej przez badaczy wspominana jest reakcja zamrożenia (ang. freeze)[10][11][12], a także reakcja omdlenia (ang. faint)[13][14] lub przymilania się (ang. fawn)[15][16][17]. System 4 reakcji na stres (4F, ang. fight-flight-freeze-fawn) rozpowszechnił psychoterapeuta Pete Walker[18], który opisał go w książce „Złożone PTSD. Od przetrwania do pełni życia”[19][20]. Ostatnia z nich polega na tym, że osoba stara się przypodobać innym, aby ich obłaskawić. Poprzez reakcję przymilania się osoby, które doświadczyły przemocy starają się uniknąć konfliktu poprzez przypodobanie się swojemu oprawcy[21][22].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Zjawisko stresu i wypalenia zawodowego – proces i przejawy.Identyfikacja stresorów w życiu zawodowym.Cechy osobowości sprzyjające pojawieniu się wypalenia zawodowego: 2. Koncepcje stresu. rops.krakow.pl. s. 2. [dostęp 2020-10-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-19)].
  2. ↑ Magdalena Świokło: Adaptacyjne funkcje emocji negatywnych. univ.gda.pl. [dostęp 2020-10-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-19)].
  3. ↑ Models of Stress. W: Roy F. Baumeister, Eli J. Finkel: Advanced Social Psychology: The State of the Science. Oxford University Press, 2010, s. 729. ISBN 978-0-19-988872-6.
  4. ↑ Jak kobiety reagują na stres: Mężczyźni walczą, my rozmawiamy. W: Sara Gottfried (tłum. Joanna Dziubińska): Sposób na hormony. Kraków: Znak Literanova, 2020, s. 68. ISBN 978-83-240-7207-1.
  5. ↑ Robert B. Daroff, Michael J. Aminoff: Encyclopedia of the Neurological Sciences. Academic Press, 2014, s. 581. ISBN 978-0-12-385158-1.
  6. ↑ Biobehavioral Responses to Stress in Females: Tend-and-Befriend, Not Fight-or-Flight. W: John T. Cacioppo, Gary G. Berntson, Ralph Adolphs, C. Sue Carter, Martha K. McClintock, Michael J. Meaney, Daniel L. Schacter, Esther M. Sternberg, Steve Suomi, Shelley E. Taylor: Foundations in Social Neuroscience. Shelley E. Taylor, Laura Cousino Klein, Brian P. Lewis, Tara L. Gruenwald, Regan A.R. Gurung, John A. Updegraff. Cambridge: MIT Press, 2002, s. 661. ISBN 978-0-262-53195-5.
  7. ↑ John Paul Wallis, Jay Mechling: PTSD and Folk Therapy: Everyday Practices of American Masculinity in the Combat Zone. Rowman & Littlefield, 2019, s. 46. ISBN 978-1-79360-390-6.
  8. ↑ Diana Kwon: Fight or Flight May Be in Our Bones: A protein released from bone is involved in triggering the body’s reaction to stress. scientificamerican.com, 2019-09-12. [dostęp 2020-10-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-19)]. (ang.).
  9. ↑ Columbia University Irving Medical Center: Bone, not adrenaline, drives fight or flight response. phys.org, 2019-09-12. [dostęp 2020-10-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-19)]. (ang.).
  10. ↑ Walka, ucieczka, zamrożenie – działanie alarmowe mózgu [online], Akademia Nauki [dostęp 2025-03-29].
  11. ↑ Norman B. Schmidt i inni, Exploring human freeze responses to a threat stressor, „Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry”, 39 (3), 2008, s. 292–304, DOI: 10.1016/j.jbtep.2007.08.002, ISSN 0005-7916, PMID: 17880916, PMCID: PMC2489204 [dostęp 2025-03-29].
  12. ↑ H. Stefan Bracha i inni, Does “Fight or Flight” Need Updating?, „Psychosomatics”, 45 (5), 2004, s. 448–449, DOI: 10.1176/appi.psy.45.5.448 [dostęp 2025-03-29] (ang.).
  13. ↑ H. Stefan Bracha, Freeze, Flight, Fight, Fright, Faint: Adaptationist Perspectives on the Acute Stress Response Spectrum, „CNS Spectrums”, 9 (9), 2004, s. 679–685, DOI: 10.1017/S1092852900001954, ISSN 2165-6509 [dostęp 2025-03-29] (ang.).
  14. ↑ Panic: Understanding the Body's Response to Stress [online], Psychological & Counseling Services, 1 kwietnia 2020 [dostęp 2025-03-29], Cytat: The stress response is often called the “Fight, Flight, Freeze, or Faint Response.” (ang.).
  15. ↑ Cztery reakcje na stres: Fight, Flight, Freeze, Fawn. Która z nich jest twoja i jak sobie z nią radzić? | Elle.pl [online], www.elle.pl [dostęp 2025-03-29].
  16. ↑ The Trauma Response of 'Fawning', [w:] Rebecca C. Mandeville MFT, Rejected, Shamed, and Blamed: Help and Hope for Adults in the Family Scapegoat Role, Rebecca C. Mandeville, 28 września 2021 [dostęp 2025-03-29] (ang.).
  17. ↑ Fawning As a Trauma Response | All Points North [online], 19 września 2022 [dostęp 2025-03-29] (ang.).
  18. ↑ Pete Walker, The 4Fs: A Trauma Typology in Complex PTSD [online], pete-walker.com [dostęp 2025-03-29].
  19. ↑ Pete Walker, Complex PTSD: From Surviving to Thriving: A Guide and Map for Recovering from Childhood Trauma, CreateSpace Independent Publishing Platform 2013, ISBN 978-1-4928-7184-2 [dostęp 2025-03-29].
  20. ↑ Pete Walker, Paweł Malinowski, Juliusz Okuniewski, Złożone PTSD: od przetrwania do pełni życia: proces powrotu do zdrowia po traumie dziecięcej, Wydanie I, Gdańsk: Harmonia Universalis, 2024, ISBN 978-83-8309-610-0 [dostęp 2025-03-29].
  21. ↑ Dr Caroline Fenkel, DSW LCSW, Fawning & Trauma [online], Charlie Health, 4 kwietnia 2022 [dostęp 2025-03-29] (ang.).
  22. ↑ Michał Sepioło, Możliwe reakcje na gwałt [online], Feminoteka, 9 kwietnia 2024 [dostęp 2025-03-29].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Reakcja_walka_lub_ucieczka&oldid=76342584”