Regina Liliental

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Regina Liliental
ilustracja
Imię i nazwisko urodzenia

Gitla Eiger

Data i miejsce urodzenia

24 listopada 1875
Zawichost

Data i miejsce śmierci

4 grudnia 1924
Warszawa

Zawód, zajęcie

etnografka, publicystka, tłumaczka

Multimedia w Wikimedia Commons

Regina Liliental, z domu Eiger (ur. 24 listopada[1] 1875[2] w Zawichoście, zm. 4 grudnia 1924 w Warszawie) – polska etnografka, publicystka i tłumaczka żydowskiego pochodzenia. Pionierka badań nad literaturą ludową i obrzędowością żydowską.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodziła się 24 listopada 1875 roku[1] w Zawichoście, w częściowo spolonizowanej rodzinie żydowskiej jako Gitla Eiger, córka Moszego[3] i Blimy Fajgi z Halpernów[1]. Jej prapradziadkiem był talmudysta Akiwa Eger[1]. Kształciła się w progimnazjum żeńskim w Sandomierzu (1884–1888), gdzie zaczęła się posługiwać imieniem Regina[1].

Po wyjściu za mąż w 1896 roku za Nuchima (Natana) Lilientala[1] przeprowadziła się do Warszawy. Choć jako etnograf nie posiadała z początku formalnego wykształcenia, uzupełniła edukację na Uniwersytecie Latającym[4]. Wykłady z etnologii Ludwika Krzywickiego zainspirowały ją do podjęcia własnych, pionierskich badań etnograficznych żydowskiej obrzędowości i kultury ludowej[1][5]. Znajomość języków żydowskich i wyniesiona z domu wiedza na temat judaizmu sprawiły, że interesujące ją zagadnienia zgłębiała i przedstawiała z wyczuciem i swobodą niedostępnymi innym polskim badaczom[6]. Współpracowała z czasopismami „Wisła” i „Lud”, publikując w nich swoje pierwsze prace, m.in. Przesądy żydowskie (1898), Zaręczyny i wesele żydowskie (1900) czy Życie pozagrobowe i świat przyszły w wyobrażeniu ludu żydowskiego (1902)[5]. Od 1924 roku współpracowała także z założonym przez Maksa Weinreicha i Noacha Pryłuckiego periodykiem „Jidisze Filologie”[1].

Dzięki darowiznom jej i Ignacego Bernsteina, na przełomie XIX/XX wieku etnograficzna kolekcja żydowska w Muzeum Przemysłu i Rolnictwa (obecnie: Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie) znacznie się wzbogaciła m.in. o wycinanki, frygi i wypieki obrzędowe[7].

Fragment muralu na bloku przy ul. Dubois 7 w Warszawie przedstawiający Reginę Liliental, 2023

Jako etnografka obserwowała kulturę żydowską z pozycji osoby religijnie wyemancypowanej[1], o liberalnych poglądach, która pomimo fascynacji żydowską obyczajowością, sama stała na gruncie umiarkowanego kierunku asymilacyjnego jeśli chodzi o niektóre praktyki religijne (Precz z barbarzyństwem! Rzecz o obrzezaniu, W. 1908)[5]. Sprzeciwiała się marginalizowaniu kobiet przez role nadawane im przez religie i społeczność[8]. Niejednokrotnie występowała w obronie degradowanego języka jidysz i prawa Żydów do zachowania odrębności kulturowej[9][10].

Do jej najważniejszych prac należy synteza Święta żydowskie w przeszłości i teraźniejszości[1][5]: planowana na pięć tomów praca[5], której trzy tomy ukazały się w latach 1909–1918, wydane przez Akademię Umiejętności w Krakowie[1]. Duże uznanie przyniosła jej praca Dziecko żydowskie, wydana w 1904 roku (pośmiertnie, w 1927 roku, ukazała się wersja znacznie rozszerzona)[5], która wszechstronnie opisuje obrzędowość rodzinną i zwyczaje ludowe polskich Żydów[potrzebny przypis].

Poza pracą badawczą zajmowała się także przekładem z języka jidysz na polski. Była pierwszą tłumaczką opowiadań Icchoka Lejba Pereca[1][4][5], przełożyła także Pieśni ludowe żydowskie ze zbioru Saula Ginzburga i Petra Marka[1][5]. Była także jedyną polską badaczką, która przetłumaczyła z jidysz obszerne fragmenty modlitw kobiecych tchines, zwracając uwagę na ich kontekst obyczajowy oraz magiczno-leczniczy[11].

Do 1923 roku pracowała jako nauczycielka, ucząc historii Żydów polskich w żydowskich gimnazjach żeńskich z polskim jako językiem nauczania[1]. Pomimo problemów zdrowotnych nie zaprzestała pracy naukowej[5].

Zmarła w wyniku nieudanej operacji 4 grudnia 1924 r.[5], pozostawiając dwoje dzieci – Stanisławę (1897–1988) i Antoniego (1908–1940) – oraz rozpoczęte prace nad 4. tomem Świąt żydowskich w przeszłości i teraźniejszości[3].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Dorota Liliental, Lilientalowa Regina [online], Wirtualny Sztetl [dostęp 2023-08-27] (pol.).
  2. ↑ Witold Liliental, Dopiero po latach w pełni ją doceniam, „Etnografia Nowa” (7–8), Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie, 2015, s. 25–39, ISSN 2080-8747.
  3. ↑ a b Dorota Liliental, Moja prababka, ambasadorka sztetla, „Etnografia Nowa”, 7–8, 2015–2016, ISSN 2080-8747.
  4. ↑ a b Magda Opalski, Lilientalowa, Regina [online], YIVO Encyclopedia [dostęp 2023-08-27] (ang.).
  5. ↑ a b c d e f g h i j Wiesław Bieńkowski, Lilientalowa (z domu Eiger) Regina, [w:] Internetowy Polski Słownik Biograficzny [online], Narodowy Instytut Audiowizualny [dostęp 2022-03-26] (pol.).
  6. ↑ Dziecko żydowskie, PętlaCzasu.pl [dostęp 2008-12-12] [zarchiwizowane 2016-03-07].
  7. ↑ Piotr Grącikowski, Okruchy pamięci, czyli co wiemy o judaikach ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Warszawie, „Etnografia Nowa”, 7–8, 2015–2016, s. 46–59.
  8. ↑ Piotr Grącikowski, Kobieta żydowska w badaniach Reginy Lilientalowej, [w:] Nieme dusze? Kobiety w kulturze jidysz, pod red. Joanny Lisek, Wrocław 2010, s. 379–400.
  9. ↑ Ogniwo : tygodnik naukowy, społeczny, literacki i polityczny. R. 3, Nr 26 (18 czerwca/1 lipca 1905) [online], Biblioteka UMCS, 20 października 2014, s. 594-595 [dostęp 2022-03-27] (pol.).
  10. ↑ Ogniwo : tygodnik naukowy, społeczny, literacki i polityczny. R. 3, Nr 27 (25 czerwca/8 lipca 1905) [online], Biblioteka UMCS, 20 października 2014, s. 616-617 [dostęp 2022-03-27] (pol.).
  11. ↑ Anna Jakimyszyn-Gadocha, Modlitwy dla kobiet (tchines) i ich obecność w piśmiennictwie etnografów (folklorystów) żydowskich przed 1939 rokiem, „Etnografia Nowa”, 7–8, 2015–2016, s. 386–399.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Alina Cała, Hanna Węgrzynek, Gabriela Zalewska: Historia i kultura Żydów polskich. Słownik. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2000. ISBN 83-02-07813-1.
  • Piotr Grącikowski: Regina Lilientalowa. Sylwetka warszawskiej folklorystki w świetle ocalałej spuścizny. W: Darczyńcy i ich kolekcje w zbiorach Biblioteki na Koszykowej. Warszawa: Biblioteka Publiczna m. st. Warszawy, 2008, s. 59–82. ISBN 978-83-87407-18-6.
  • Etnografia Nowa – t. 7-8, 2015/2016, s. 604, publikacja pokonferencyjna, dedykowana postaci Reginy Liliental, wyd. Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie.
  • Piotr Grącikowski, Kobieta żydowska w badaniach Reginy Lilientalowej, [w:] Nieme dusze? Kobiety w kulturze jidysz, Joanna Lisek, Wrocław 2010, s. 379–400.
  • Piotr Grącikowski, Regina Lilientalowa – uczona, Żydówka, kobieta, [w:] Obserwatorki z wyobraźnią. Etnograficzne i socjologiczne pisarstwo kobiet, red. Grażyna Kubica i Katarzyna Majbrody, Wrocław 2014, s. 107–130. [„Archiwum Etnograficzne”, t. 57].
  • Marek Tuszewicki, Żaba pod językiem. Medycyna ludowa Żydów aszkenazyjskich przełomu XIX i XX wieku, „Austeria”, 2016
  • Regina Eiger-Lilientalowa, Już czas... (Głos w kwestii żydowskiej), „Ogniwo”, 1905, nr 26, s. 594-595, nr 27, s. 616-617.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Regina_Liliental&oldid=71750955”