Rezeda
 1. Rezeda żółtawa, 2. Rezeda żółta | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
rezeda | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Reseda Tourn. ex L. Sp. Pl. 448. 1753[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Synonimy | |||
| |||
Rezeda (Reseda L.) – rodzaj roślin zielnych z rodziny rezedowatych (Resedaceae). Należy do niego 67 gatunków[3]. Występują one w Azji, Europie i Afryce, a jako introdukowane także na innych kontynentach. W Polsce dwa gatunki są rodzime, dwa dalsze występują jako dziczejące trwale lub przejściowo. Jeden gatunek – rezeda wonna R. odorata – uprawiany jest ze względu na silny aromat (aczkolwiek dla części osób niewyczuwalny)[5]. Rezeda żółtawa R. luteola była ważną rośliną barwierską dostarczając żółtego barwnika[6].
Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]
Gatunki tego rodzaju występują na Starym Świecie, przy czym największe zróżnicowanie osiągają w rejonie Morza Śródziemnego i w południowo-zachodniej Azji[6]. Północna granica zasięgu sięga do Wysp Brytyjskich, Niemiec, Polski, Ukrainy i Kazachstanu, wschodnia sięga Kirgistanu, Tadżykistanu i Pakistanu. W Afryce rodzaj obecny jest w północnej części kontynentu, sięgając na południowym wschodzie do Kenii, poza tym w Południowej Afryce[3].
Rośliny z tego rodzaju zostały szeroko rozprzestrzenione poza pierwotny zasięg i obecne są w północnej Europie, w północnej i wschodniej Azji, w Australii i na obu kontynentach amerykańskich[3].
W Polsce gatunki rodzime to rezeda mała R. phyteuma i rezeda żółta R. lutea. Antropofitem zadomowionym jest rezeda żółtawa R. luteola, przejściowo dziczeje rezeda biała R. alba i rezeda bezwonna R. inodora[7][8].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
- Pokrój
- Rośliny roczne, dwuletnie lub byliny o drobnych białawych lub żółtawych kwiatach zebranych w szczytowych kwiatostanach. Pędy pełzające lub wzniesione, do 1,2 m wysokości[6].
- Liście
- Skrętoległe, pojedyncze do pierzasto złożonych[6].
- Kwiaty
- Drobne, zielonkawe, białawe lub żółtawe, zebrane w szczytowe grona. Działki kielicha 4–8, drobne płatki korony w tej samej liczbie są zwężone u nasady, często podzielone (na szczycie frędzlowate[9]). Pręcików jest od 10 do 25. U nasady są zrośnięte, pylniki często są czerwone. Słupek górny, zrośnięty z 3–4 owocolistków i zakończony 3–4 znamionami[6]. Z dna kwiatowego wyrasta łuseczka miodnikowa znajdująca się między koroną i pręcikami[9].
- Owoce
- Torebki, zwykle na szczycie z otworem[6]. Zawierają liczne nasiona[9].
Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]
Rośliny zapylane są przez owady wabione zapachem i nektarem, w szczególności często kwiaty odwiedzają motyle. Rośliny z tego rodzaju występują na terenach skalistych, na suchych, nasłonecznionych murawach, często na przydrożach i terenach ruderalnych[6].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
- Pozycja systematyczna
Rodzaj z rodziny rezedowatych (Resedaceae), która wraz z siostrzana rodziną Gyrostemonaceae wchodzi w skład rzędu kapustowców (Brassicales)[2]. W obrębie rodziny rodzaj zaliczany jest do plemienia Resedeae Reichenbach. W niektórych ujęciach włączane są do niego rodzaje Ochradenus Delile i Oligomeris Cambessèdes[2], w innych są one wyodrębniane[3].
- Wykaz gatunków[3]
- Reseda alba L. – rezeda biała
- Reseda alopecuros Boiss.
- Reseda alphonsii Müll.Arg.
- Reseda amblycarpa Fresen.
- Reseda anatolica (Abdallah & de Wit) Snogerup & B.Snogerup
- Reseda arabica Boiss.
- Reseda armena Boiss.
- Reseda attenuata (Ball) Ball
- Reseda aucheri Boiss.
- Reseda balansae Müll.Arg.
- Reseda barrelieri Bertol. ex Müll.Arg.
- Reseda battandieri Pit.
- Reseda bucharica Litv.
- Reseda buhseana Müll.Arg.
- Reseda bungei Boiss.
- Reseda complicata Bory
- Reseda coodei Hub.-Mor.
- Reseda decursiva Forssk.
- Reseda diffusa (Ball) Ball
- Reseda duriaeana J.Gay
- Reseda elata Coss. & Balansa ex Müll.Arg.
- Reseda ellenbeckii Perkins
- Reseda germanicopolitana Hub.-Mor.
- Reseda glauca L.
- Reseda globulosa Fisch. & C.A.Mey.
- Reseda gredensis (Cutanda & Willk.) Müll.Arg.
- Reseda × guichardii Pages
- Reseda haussknechtii Müll.Arg.
- Reseda inodora Rchb. – rezeda bezwonna
- Reseda jacquinii Rchb.
- Reseda kurdica Boiss. & Noë
- Reseda lanceolata Lag.
- Reseda lancerotae Webb ex Delile
- Reseda lutea L. – rezeda żółta
- Reseda luteola L. – rezeda żółtawa
- Reseda macrobotrys Boiss.
- Reseda malatyana Yıldırım & Şenol
- Reseda media Lag.
- Reseda micrantha O.Schwartz
- Reseda microcarpa Müll.Arg.
- Reseda migiurtinorum Chiov.
- Reseda minoica Martín-Bravo & Jim.Mejías
- Reseda muricata C.Presl
- Reseda nainii Maire
- Reseda odorata L. – rezeda wonna
- Reseda orientalis (Müll.Arg.) Boiss.
- Reseda pentagyna Abdallah & A.G.Mill.
- Reseda phyteuma L. – rezeda mała
- Reseda pruinosa Delile
- Reseda saadae Abdallah & de Wit
- Reseda scoparia Brouss. ex Willd.
- Reseda sessilifolia Thulin
- Reseda sphenocleoides Deflers
- Reseda spinescens O.Schwartz
- Reseda stenobotrys Maire & Sam.
- Reseda stenostachya Boiss.
- Reseda stricta Pers.
- Reseda suffruticosa Loefl.
- Reseda tefedestica (Maire) Abdallah & de Wit
- Reseda telephiifolia (Chiov.) Abdallah & de Wit
- Reseda tomentosa Boiss.
- Reseda tymphaea Hausskn.
- Reseda undata L.
- Reseda urnigera Webb
- Reseda valentina (Pau) Pau ex Cámara
- Reseda villosa Coss.
- Reseda virgata Boiss. & Reut.
- Reseda viridis Balf.f.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b c Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-11-21] (ang.).
- ↑ a b c d e f g Reseda Tourn. ex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2023-01-04].
- ↑ Reseda lutea. [w:] Index Nominum Genericorum [on-line]. [dostęp 2009-02-25].
- ↑ David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 771. ISBN 978-1-107-11502-6.
- ↑ a b c d e f g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 160. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 157, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ a b c Władysław Szafer (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. Tom III. Warszawa, Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1927, s. 184.