Rezeda

Rezeda
	; 1. Rezeda żółtawa, 2. Rezeda żółta
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	kapustowce
Rodzina	rezedowate
Rodzaj	rezeda
	Nazwa systematyczna
	Reseda Tourn. ex L.; Sp. Pl. 448. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Reseda lutea L.
Synonimy
	Arkopoda Raf.; Eresda Spach; Luteola Mill.; Pectanisia Raf.; Stefaninia Chiov.; Tereianthes Raf.; Tereianthus Fourr.;
	Arkopoda Raf.; Eresda Spach; Luteola Mill.; Pectanisia Raf.; Stefaninia Chiov.; Tereianthes Raf.; Tereianthus Fourr.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Rezeda (Reseda L.) – rodzaj roślin zielnych z rodziny rezedowatych (Resedaceae). Należy do niego 67 gatunków^[3]. Występują one w Azji, Europie i Afryce, a jako introdukowane także na innych kontynentach. W Polsce dwa gatunki są rodzime, dwa dalsze występują jako dziczejące trwale lub przejściowo. Jeden gatunek – rezeda wonna R. odorata – uprawiany jest ze względu na silny aromat (aczkolwiek dla części osób niewyczuwalny)^[5]. Rezeda żółtawa R. luteola była ważną rośliną barwierską dostarczając żółtego barwnika^[6].

Rozmieszczenie geograficzne

Gatunki tego rodzaju występują na Starym Świecie, przy czym największe zróżnicowanie osiągają w rejonie Morza Śródziemnego i w południowo-zachodniej Azji^[6]. Północna granica zasięgu sięga do Wysp Brytyjskich, Niemiec, Polski, Ukrainy i Kazachstanu, wschodnia sięga Kirgistanu, Tadżykistanu i Pakistanu. W Afryce rodzaj obecny jest w północnej części kontynentu, sięgając na południowym wschodzie do Kenii, poza tym w Południowej Afryce^[3].

Rośliny z tego rodzaju zostały szeroko rozprzestrzenione poza pierwotny zasięg i obecne są w północnej Europie, w północnej i wschodniej Azji, w Australii i na obu kontynentach amerykańskich^[3].

W Polsce gatunki rodzime to rezeda mała R. phyteuma i rezeda żółta R. lutea. Antropofitem zadomowionym jest rezeda żółtawa R. luteola, przejściowo dziczeje rezeda biała R. alba i rezeda bezwonna R. inodora^[7]^[8].

Morfologia

Pokrój: Rośliny roczne, dwuletnie lub byliny o drobnych białawych lub żółtawych kwiatach zebranych w szczytowych kwiatostanach. Pędy pełzające lub wzniesione, do 1,2 m wysokości^[6].
Liście: Skrętoległe, pojedyncze do pierzasto złożonych^[6].
Kwiaty: Drobne, zielonkawe, białawe lub żółtawe, zebrane w szczytowe grona. Działki kielicha 4–8, drobne płatki korony w tej samej liczbie są zwężone u nasady, często podzielone (na szczycie frędzlowate^[9]). Pręcików jest od 10 do 25. U nasady są zrośnięte, pylniki często są czerwone. Słupek górny, zrośnięty z 3–4 owocolistków i zakończony 3–4 znamionami^[6]. Z dna kwiatowego wyrasta łuseczka miodnikowa znajdująca się między koroną i pręcikami^[9].
Owoce: Torebki, zwykle na szczycie z otworem^[6]. Zawierają liczne nasiona^[9].

Biologia i ekologia

Rośliny zapylane są przez owady wabione zapachem i nektarem, w szczególności często kwiaty odwiedzają motyle. Rośliny z tego rodzaju występują na terenach skalistych, na suchych, nasłonecznionych murawach, często na przydrożach i terenach ruderalnych^[6].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny rezedowatych (Resedaceae), która wraz z siostrzana rodziną Gyrostemonaceae wchodzi w skład rzędu kapustowców (Brassicales)^[2]. W obrębie rodziny rodzaj zaliczany jest do plemienia Resedeae Reichenbach. W niektórych ujęciach włączane są do niego rodzaje Ochradenus Delile i Oligomeris Cambessèdes^[2], w innych są one wyodrębniane^[3].

Wykaz gatunków^[3]

Reseda alba L. – rezeda biała
Reseda alopecuros Boiss.
Reseda alphonsii Müll.Arg.
Reseda amblycarpa Fresen.
Reseda anatolica (Abdallah & de Wit) Snogerup & B.Snogerup
Reseda arabica Boiss.
Reseda armena Boiss.
Reseda attenuata (Ball) Ball
Reseda aucheri Boiss.
Reseda balansae Müll.Arg.
Reseda barrelieri Bertol. ex Müll.Arg.
Reseda battandieri Pit.
Reseda bucharica Litv.
Reseda buhseana Müll.Arg.
Reseda bungei Boiss.
Reseda complicata Bory
Reseda coodei Hub.-Mor.
Reseda decursiva Forssk.
Reseda diffusa (Ball) Ball
Reseda duriaeana J.Gay
Reseda elata Coss. & Balansa ex Müll.Arg.
Reseda ellenbeckii Perkins
Reseda germanicopolitana Hub.-Mor.
Reseda glauca L.
Reseda globulosa Fisch. & C.A.Mey.
Reseda gredensis (Cutanda & Willk.) Müll.Arg.
Reseda × guichardii Pages
Reseda haussknechtii Müll.Arg.
Reseda inodora Rchb. – rezeda bezwonna
Reseda jacquinii Rchb.
Reseda kurdica Boiss. & Noë
Reseda lanceolata Lag.
Reseda lancerotae Webb ex Delile
Reseda lutea L. – rezeda żółta
Reseda luteola L. – rezeda żółtawa
Reseda macrobotrys Boiss.
Reseda malatyana Yıldırım & Şenol
Reseda media Lag.
Reseda micrantha O.Schwartz
Reseda microcarpa Müll.Arg.
Reseda migiurtinorum Chiov.
Reseda minoica Martín-Bravo & Jim.Mejías
Reseda muricata C.Presl
Reseda nainii Maire
Reseda odorata L. – rezeda wonna
Reseda orientalis (Müll.Arg.) Boiss.
Reseda pentagyna Abdallah & A.G.Mill.
Reseda phyteuma L. – rezeda mała
Reseda pruinosa Delile
Reseda saadae Abdallah & de Wit
Reseda scoparia Brouss. ex Willd.
Reseda sessilifolia Thulin
Reseda sphenocleoides Deflers
Reseda spinescens O.Schwartz
Reseda stenobotrys Maire & Sam.
Reseda stenostachya Boiss.
Reseda stricta Pers.
Reseda suffruticosa Loefl.
Reseda tefedestica (Maire) Abdallah & de Wit
Reseda telephiifolia (Chiov.) Abdallah & de Wit
Reseda tomentosa Boiss.
Reseda tymphaea Hausskn.
Reseda undata L.
Reseda urnigera Webb
Reseda valentina (Pau) Pau ex Cámara
Reseda villosa Coss.
Reseda virgata Boiss. & Reut.
Reseda viridis Balf.f.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-11-21] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Reseda Tourn. ex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2023-01-04].
↑ Reseda lutea. [w:] Index Nominum Genericorum [on-line]. [dostęp 2009-02-25].
↑ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 771, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 160. ISBN 0-333-74890-5.
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 157, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c Władysław Szafer (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. Tom III. Warszawa, Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1927, s. 184.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-11-21] (ang.).

[powo-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Reseda Tourn. ex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2023-01-04].

[4] Reseda lutea. [w:] Index Nominum Genericorum [on-line]. [dostęp 2009-02-25].

[mabb-5] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 771, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[philips-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 160. ISBN 0-333-74890-5.

[Klucz-7] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[checklist-8] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 157, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[szafer-9] Władysław Szafer (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. Tom III. Warszawa, Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1927, s. 184.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]