Roskilde
55°39′N 12°05′E/55,650000 12,083333 Katedra i dawny pałac królewski | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Region | |||
| Gmina |
Roskilde | ||
| Data założenia |
X w. | ||
| Burmistrz |
Joy Mogensen | ||
| Powierzchnia |
81 km² | ||
| Populacja (2008) • liczba ludności |
| ||
| Kod pocztowy |
4000 | ||
Położenie na mapie Zelandii  | |||
Położenie na mapie Danii  | |||
| 55°39′N 12°05′E/55,650000 12,083333
| |||
| Strona internetowa | |||
Portal  Dania
| |||
Roskilde – duńskie miasto i gmina położone na Zelandii, 30 km na zachód od Kopenhagi, w regionie Zelandia (Sjælland). Obecnie miasto liczy ponad 45 tys. mieszkańców i funkcjonuje jako miasto satelickie Kopenhagi. Roskilde leży na ruchliwej trasie kolejowej z Kopenhagi na Jutlandię, obsługiwanej przez liczne połączenia lokalne i dalekobieżne. W mieście znajduje się też krajowe lotnisko cywilne, z reguły nie obsługujące ruchu turystycznego.
Miasto jest położone na południowym wybrzeżu fiordu Roskilde Fjord. Do głównych atrakcji turystycznych należą muzeum-skansen poświęcony wikingom i gotycka katedra, miejsce pochówku monarchów duńskich.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Do 1536[edytuj | edytuj kod]
Okolice Roskilde były zamieszkane ok. 12 000–14 000 lat temu. W VI w. na brzegach fiordu na miejscu obecnego miasta istniały siedliska ludzkie tworzące osady portowo-handlowe. Odnośnie do najwcześniejszych początków miasta zachowały się skąpe przekazy pisane. W kronice Adama z Bremy znalazły się informacje o pierwszym pochówku królewskim w kościele istniejącym na miejscu obecnej katedry w Roskilde, gdzie ok. 987 r. pogrzebano króla Haralda Sinozębego, który zmarł na Wolinie. Siedem lat wcześniej Harald Sinozęby przeniósł stolicę kraju z Jelling do Roskilde i wybudował w mieście rezydencję królewską i kościół (późniejszą katedrę), w którym później spoczął. Około 1020 r. miasto stało się siedzibą biskupa, a wkrótce i centrum Kościoła duńskiego. W 1070 r. Adam z Bremy nazwał Roskilde największym miastem Zelandii i królewską rezydencją Duńczyków. W XII w. miasto było otoczone wałami i fosą. W mieście znajdowało się wtedy 12 kościołów i 6 klasztorów.
W 1135 roku Roskilde stało się zdobyczą księstwa pomorskiego.
W 1157 Roskilde stało się widownią bratobójczej walki o władzę tzw. krwawej łaźni w Roskilde, kiedy to w mieście zamordowany został z rozkazu króla Swena Grade król Kanut V. Okres ten był jednak pomyślny dla gospodarczego rozwoju miasta. Zainicjowano wtedy budowę nowej katedry, którą ukończono w sto lat później. Roskilde było wtedy także intelektualnym centrum przeduniwersyteckiej Danii. Działał tutaj najsłynniejszy duński kronikarz Saxo Grammaticus, istniała znana z wysokiego poziomu nauczania szkoła katedralna.
W 1319 r. w Roskilde zmarł król Eryk Menved. Miasto utraciło funkcje stołeczne, kiedy w 1443 r. król Krzysztof III przeniósł swoją siedzibę do Kopenhagi, a w 1536 r. to samo zrobił biskup. Od tego czasu datowany jest stopniowy upadek znaczenia miasta i stagnacja gospodarcza, mimo ratyfikacji w 1419 r. przywilejów królewskich i zwolnienia kupców z Roskilde od ceł na terenie całej Danii, poza Skanią. Oznaką upadku znaczenia miasta był też fakt założenia pierwszego duńskiego uniwersytetu w Kopenhadze, a nie w Roskilde. Port w fiordzie w Roskilde okazał się zbyt płytki dla większych statków, które omijały miasto i zawijały do Kopenhagi.
Ostatnim aktem przesądzającym o upadku znaczenia miasta była reformacja i niepokoje społeczne przez nią wywołane. W Roskilde doszło do splądrowania pałacu ostatniego katolickiego biskupa Roskilde i uwięzienia go, a wiele kościołów i klasztorów zostało zburzonych. Roskilde stoczyło się z pozycji centrum politycznego i duchowego kraju do roli miasta prowincjonalnego.
Lata 1536–1850[edytuj | edytuj kod]
Po zapaści spowodowanej reformacją, mimo że miasto nigdy już nie odzyskało wiodącej pozycji z wieków poprzednich, powoli jednak zaczęła wychodzić ze stagnacji gospodarka. Roskilde nadal odgrywało ważną rolę centrum handlowego środkowej Zelandii. Oprócz cotygodniowych targów odbywały się tutaj 2 wielkie targi doroczne. Położenie miasta na trakcie prowadzącym z zachodu kraju do Kopenhagi pozwalało miastu utrzymać pewną pozycję gospodarczą w skali kraju.
Rozwój gospodarczy, który przyczynił się do wzrostu dobrobytu miasta został przerwany w połowie XVII w. wojnami prowadzonymi wtedy przez Danię. Roskilde stało się miastem garnizonowym i zostało obłożone ciężarami obsługiwania stacjonujących w prywatnych domach żołnierzy. Na dodatek gwałtowne pożary trawiły miasto w 1647 i 1660 r. Podczas epidemii zarazy w latach 1652–1654 zmarło 20% mieszkańców. W 1658 r. Dania przeżyła najazd szwedzki. Miasto zostało okupowane przez Szwedów i złupione, mimo podpisanego w Roskilde pokoju duńsko-szwedzkiego.
Po wycofaniu się Szwedów w 1660 r. miasto weszło w okres głębokiej zapaści gospodarczej trwającej przez najbliższe 40 lat, spowodowanej wojną, nadmiernymi podatkami i brakiem zainteresowania króla udzieleniem pomocy miastom prowincjonalnym, mimo petycji mieszkańców wręczonej osobiście Chrystianowi V w 1679 r. W Roskilde było wtedy wiele zrujnowanych i opuszczonych domów, na odbudowę których nie było środków własnych.
Na początku XVIII w. sytuacja miasta zaczęła się powoli poprawiać, jednak w 1711 r. w mieście wybuchła zaraza, która pochłonęła ok. 200 z 1200 mieszkańców. W latach 1731 i 1735 miasto zostało strawione przez dwa wielkie pożary. Przepadły wtedy archiwa miejskie przechowywane w ratuszu. Tym razem miasto uzyskało jednak pomoc finansową od państwa i dzięki niej udało się przeprowadzić jego odbudowę. W 1753 r. dokonano spisu ludności, który wykazał 1550 mieszkańców w Roskilde (w 1696 r. miasto miało 972 mieszkańców). W latach 1770-1773 wybudowano nową drogę łączącą Roskilde z Kopenhagą. Miasto miało wtedy charakter osady rolniczo-handlowej.
Ten spokojny okres w historii Roskilde skończył się w 1807 r., kiedy po zawarciu przymierza duńsko-francuskiego wojska brytyjskie pod dowództwem generała Wellesleya okupowały miasto. Musiały się jednak wycofać, a ich miejsce w 1808 r. zajęły oddziały hiszpańskie w służbie Napoleona. Po zakończeniu wojen napoleońskich nastąpił spokojny okres w historii miasta, które stopniowo zaczynało rosnąć, zarówno pod względem gospodarczym, jak i w liczbie mieszkańców. W 1817 r. Roskilde liczyło 2100 mieszkańców, w 1840 r. – 3138. W 1828 r. założona została lokalna gazeta Roeskilde Avis, kasa oszczędnościowa (1833) i Towarzystwo Upiększania Miasta. W 1847 r. Roskilde zostało połączone z Kopenhagą koleją żelazną. Podróż trwała 4 godz.
1850–1945[edytuj | edytuj kod]
Druga połowa XIX w. była okresem industrializacji Roskilde. Powstało wiele zakładów przemysłowych. W 1872 r. miasto dysponowało 19 zakładami zatrudniającymi 199 osób. Były wśród nich: fabryka papieru, odlewnia żelaza i fabryka maszyn. W 1919 r. liczba zakładów przemysłowych w mieście wzrosła do 30, a liczba zatrudnionych do 689. Był to też okres rosnących napięć i konfliktów społecznych. W latach 1875-1905 w Roskilde odnotowano 26 strajków najczęściej na tle płacowym. W II połowie XIX w. Roskilde posiadało połączenie morskie (promy pływające wzdłuż fiordu) z resztą wyspy. Wraz z rozbudową kolei straciło ono jednak na znaczeniu i zostało w końcu zlikwidowane, a Roskilde stało się ważnym centrum kolejowym na Zelandii. W 1867 r. ze stacji w Roskilde odjechało niemal 69 tys. pasażerów, a w 1918 r. liczba ta wynosiła nieco poniżej 400 tys.
W sierpniu 1943 r., po zerwaniu współpracy przez rząd duński z okupującymi Danię Niemcami, w mieście zaczęły powstawać zalążki ruchu oporu: ukazywała się podziemna prasa, odbierano zrzuty lotnicze w pobliżu miasta. W maju 1945 r. miasto zostało wyzwolone przez oddziały brytyjskie.
Współczesność[edytuj | edytuj kod]
Okres powojenny charakteryzował się dynamicznym rozwojem gospodarczym zapoczątkowanym w 1947 r. W mieście powstawały nowe dzielnice mieszkaniowe, co sprawiło, że liczba mieszkańców osiągnęła 30 tys. w 1958 r. Trend ten był kontynuowany w latach następnych.
W 1972 r. Roskilde stało się miastem uniwersyteckim, otrzymując wyższą uczelnię (Uniwersytet Roskilde, RUC), która jest ośrodkiem kształcenia studentów duńskich i zagranicznych, w tym Polaków (zob. uczelnie w Danii).
Każdego lata, począwszy od 1971, w mieście organizowany jest festiwal muzyki rockowej.
Zabytki i atrakcje turystyczne[edytuj | edytuj kod]
- Katedra (Domkirke) – w 1995 r. wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
- Kościół NMP (Vor Frue Kirke) – według Saxo Gramatyka kościół powstał w XI w., a ok. 1160 r. przy kościele wyrósł klasztor żeński. Obecnie istnieje jedynie kościół, gotycki, jednonawowy z wieżą. Świątynia została przebudowana w XIII w., kiedy dobudowano też wieżę. Po pożarze w 1599 r. kościół został odbudowany w nieco skromniejszej postaci, a podczas przebudowy w XIX w. jego powierzchnia została jeszcze bardziej zredukowana.
- Kościół św. Jakuba (Skt. Ibs Kirke) – z XII w. Jako kościół funkcjonował do 1808, kiedy został zamieniony na szpital. W 1815 r. został sprzedany kupcowi, który kazał rozebrać wieżę, chór kościoła i kruchtę. Budynek służył jako magazyn. Od 1884 r. budynek stoi nieużywany.
- Kościół św. Jerzego na Górce (Skt. Jørgensbjerg Kirke) – w średniowieczu był kościołem parafialnym, portowym oraz szpitalnym. Został wybudowany w XII w. w stylu romańskim, później dobudowano gotycką wieżę i kruchtę.
- Ratusz (Rådhus) – pochodzi z 1885, ale wieża jest pozostałością gotyckiego kościoła św. Wawrzyńca. Budynek ratusza zaprojektowano w stylu neogotyckim przypominającym architekturę wieży.
- Muzeum Roskilde (Roskilde Museum) – lokalne muzeum historyczne zajmujące się gromadzeniem eksponatów z historii miasta i okolic.
- Pałac Królewski (Det Kongelige Palæ) – pałac mieszczący się obok katedry. Powstał w 1733 r. według projektu Lauridtsa de Thuraha. Dawniej służył jako rezydencja królewska podczas wizyt duńskiej rodziny królewskiej w Roskilde, później jako pałac biskupi. W pałacu mieszczą się różne muzea m.in. Muzeum Sztuki Współczesnej i inne.
- Klasztor (Roskilde Kloster) – z XVI/XVII w. z dobudowanym skrzydłem z 1907 r. Powstał jako instytucja dla panien stanu szlacheckiego.
- Muzeum Łodzi Wikingów (Vikingeskibsmuseet) – muzeum zajmujące się historią okrętów wikingów. Posiada współczesne rekonstrukcje łodzi wikingów i fragmenty 5 łodzi znalezionych w fiordzie koło Roskilde.
- Stacja kolejowa (Roskilde Station) – najstarsza zachowana stacja kolejowa w Danii z 1847 r.
- Makieta średniowiecznego Roskilde (Roskilde miniby) – Roskilde ok. 1400 r.
Herb Roskilde[edytuj | edytuj kod]
W polu srebrnym orzeł (lub jastrząb) czarny z dziobem, szponami i przepaską złotymi. Pod nim mury miasta czerwone wypełnione wodą błękitną, a na niej trzy kwiaty (róże) czerwone. Herb ten istniał jako pieczęć miejska w roku 1286. W opisanej wyżej postaci herb miasta został oficjalnie zatwierdzony w 1938 r.[1]
Orzeł (lub jastrząb) ponad murami miejskimi miał symbolizować potęgę miasta. Jeżeli jest to jastrząb, to mógł on być odniesieniem do pierwszego targowiska w Roskilde, Høgekøbing (Jastrzębiska). Woda w obrębie murów miejskich oznaczać miała źródło miejskie, najpewniej Maglekilde, a trzy róże w niej pływające – Trójcę Św., kolor czerwony zaś Krew Chrystusową.
Burmistrzowie Roskilde[edytuj | edytuj kod]
Urząd burmistrza Roskilde wybieranego w wyborach powszechnych został wprowadzony w 1919 r. (na miejsce urzędu burmistrza mianowanego przez króla).
Lista burmistrzów Roskilde od 1919 r.[2]:
- 1919–1928: Jørgen Christian Sørensen (1871–1928)
- 1928–1929: Hans Christiansen (1862–1949)
- 1929–1946: Valdemar Nørregaard (1873–1954)
- 1946–1950: William Villumsen (1889–1969)
- 1950–1962: Henning Løve Jørgensen (1889–1963)
- 1962–1966: Børge Juel Hansen (1921–1981)
- 1966–1974: Arthur Jacobsen (1909–1988)
- 1974–1976: Grethe Munk (1928-1976)
- 1976–1978: John Oluf Iversen (1923-2008)
- 1978–1986: Lisbeth Olsen (1918-1988)
- 1986–2001: Henrik Christiansen (1938-2001)
- 2001: Jette Christensen
- 2002–2005: Bjørn Dahl (1958–2011)
- 2005–2011: Poul Lindor Nielsen (ur. 1945)
- od 2011: Joy Mogensen (ur. 1980)
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Wzrost liczby ludności od XIX do XXI w.
Źródło: [3][4][5][6]
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Zeuthen 2000 ↓, s. 135.
- ↑ Roskilde bys historie 1998 ↓, t. III, s. 366-367.
- ↑ Roskilde bys historie 1998 ↓, t. III, s. 19.
- ↑ Lademann, Kopenhaga 1987, t. 24, s. 115.
- ↑ Salomonsens Konversations Leksikon, J. H. Schultz Forlagsboghandel, Kopenhaga 1926, t. XX, s. 412-413.
- ↑ Trap 1960 ↓, s. 1041.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Roskilde bys historie. T. 1-3. Roskilde Museums Forlag, 1998. ISBN 87-88563-41-3. OCLC 928668186. (duń.).
- J. P. Trap: Danmark. Københavns Amt. Kopenhaga: Gads Forlag, 1960. (duń.).
- Værd at se i Danmark. Seværdigheder fra A-Å, Høst & Søn, Kopenhaga 1998, ISBN 87-14-29436-2.
- Jakob H. Zeuthen: Bogen om danske kommunevåbener. København: Aschehoug Forlag, 2000. ISBN 87-11-12863-1. OCLC 48379228. (duń.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Strona gminy Roskilde. roskildekom.dk. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-19)].
- Strona Muzeum Łodzi Wikingów